Ta'ovala

Ta'ovalaz jantzitako gizona

Taʻovala Tongako soinekoaren edergailu bat da —gerrian bildutako esterilla bat, alegia—, garai formal guztietan gizonek eta emakumeek eramaten dutena, Europako eta Ipar Amerikako kulturako gizonezkoen gorbata bezalakoa. Ta'ovala, Fiji Lau uharteetan ere, ikusi ohi da, garai batean Tongako hegemonia eta kultura hedapenek eragin handia izan zuten eskualdea baita.

Jatorria

Tongan, istorio baten arabera, behin, tongar talde bat itsasontziz iritsi zen Tuʻi Tongara. Ibilaldi latza izan zuten, eta haien arropa, zerbait geratzen bazitzaien, ez zen errespetagarria. Txaluparen bela (bela polinesiarrak zatarrak dira) zatitu, eta bildu zituzten. Erregea hain zegoen pozik bere bela garestiarekin egin zioten sakrifizioz, ezen, handik aurrera, soineko hori gorteko soinekoa izan zedin agindu zuela. Tongako gerrialdeko estalpeak, seguruenik, jatorri edo inspirazio komuna du samoarrek "valatau" edo "vala" gerrikoarekin; maiz, jantzizaleek eta, batez ere, semeek ("manaia") eta alabek ("taupou") jai eta erritualetan janzten zuten.

Erabilera

Salote Tupou III.a erreginak, berriz, taʻovala funtzionarioen uniformearen parte izatea agindu zuen. Tongan, gizonak ta'ovala erabiltzea oso ohikoa da. Emakumeetan, berriz, ez da hain ohikoa, nahiago baitute kiekie bat.

Hiletetan erabiltzen diren zenbait ta'ovala

Taʻovala estandarra, erabilera formal eta erdi formaletarako, izterretik gora doan tapiz laburra da. Gerriaren inguruan bilduta, kafa batekin lotzen da —soka tradizionala; maiz, ehundutako koko hariz osatua edo hildako arbaso baten giza ilearekin egina—. Jai egunetan janzten den tapiza —adibidez, norberaren ezkontzarako dena— askoz ere handiagoa da, fin-fin ehundua eta, askotan, oso ondo apaindua. Ta'ovala-ren aldaera fin hau ngafingafi izenarekin ezagutzen da, eta samoarren 'Ie Tōga-ri dagokio. Ngafingafi indibidualaren balioa bere kolorearen arabera zehazten da, zuritutako zuritik beltzaran tonu aberatsera, edo kafe tonukoa ere izan daitezke, adinaren arabera; zenbat eta kolore ilunagoa izan, orduan eta adinduagoa izango da, eta tapiza finaren balio eta ospea handiagoak izango dira. Halaber, hiletetarako, ta'ovala tapiza itzela da, baina askoz ere zakarragoa eta dekoratu gabea, pandanus hostoaren alde zakarretik ehunduta. Janzten duena, hildakoaren maila baxukoa bada, jantzi beharreko tapiza zaharra izango da, ondo jantzita eta lotuta, goiko gorputza inguratu eta burua estalita uzteko moduan. Zenbat eta zaharragoa eta urratuagoa izan, orduan eta hobeto. Tapiz berezi horiek guztiak ondare preziatu gisa gordetzen dira.

Taʻovala koloa-ren —emakumeek egiten dituzten eskulanak— zati bat da. Emakume orok egin dezake. Neskek etxean ikasten ez badute, eskolan erakutsiko zaie. Orain dela gutxi, ordea, emakume batzuk eskulanetan espezializatu dira, eta beren produktuak merkatuan saltzen dituzte.

Materialak

Taʻovala material ezberdinez egin daiteke, naturalak eta sartuak: Pandus hostoen zerrendak, normalean, margotu gabeak dira, nahiz eta batzuetan zerrenda beltzak erabiltzen diren, eta, oso gutxitan, taʻovala osoa beltza da. Zintak —lodiak (15 mm edo hiletetarako bezala) zein milimetro pare bat artekoak ( taʻovala loukeha bezalakoa)— erregea bisitatzeko janzten dira. Tapizak beti eskuz ehuntzen dira, tapiz finak, batez ere, oso neketsuak baitira egiteko; denbora asko behar izaten dute, eta garestiak dira. Tongako tapiz finenak zaharrenak eta baliotsuenak Tongako errege familiak kontserbatu eta eramaten ditu garai formaletan.

Hibiscus bast zuntz zerrendak, fau izenekoa, Pandus hostoen berdina da, baina ez hura bezain zakarra; beraz, eskuz ehuntzea baino azkarragoa eta merkeagoa da, hainbat eredutan txirikordatua. Ta'ovala "funtzional" gehienak modu horretan eginak dira.

Plastikoa, batez ere irin poltsa zaharretatik lortutakoa, nahiago izaten da alternatiba azkar gisa.

Historia

Mendebaldeko eragina agertu baino lehen, gizonek jatorrizko materialez jantzitako gona zeramaten 25 eta 30 hazbeteko (60 eta 80 cm) luzerakoak. Emakumeek, tradizionalki, bi tapiz eramaten zuten, metro karratuko ingurukoak biak, pandanus eta hibiscus hostoak elkarrekin ehunduz eginda, eta gerriaren inguruan gerriko modura. Normalean, umeak biluzik egoten ziren. Mendearen amaieran iristen hasi ziren misiolari kristauek uhartearren apaltasun nozioetan eragina izan zuten.

Kanpo estekak

• Datuak: Q3512658