Txikipedia:Suezko kanala

Suezko kanala ubide garrantzitsu bat da, itsasontzientzako pasabide bat, Egipton dagoena. Kanalari esker, itsasontziek Mediterraneotik Itsaso Gorriraino nabigatu dezakete, Indiako ozeanora iristeko. Hori dela eta, Europatik Asiara joan nahi duen ontzi batek ez du Afrika inguratuz bidaia luzerik egin behar eta, kanalari esker, nabigazio-egun asko aurrezten dira.

Kanala duela 150 bat urte ingurutik existitzen da. Egipton dago, Nilo ibaiaren eta Sinai penintsularen artean gutxi gorabehera. Haren gainean zubi batzuk daude, baita petrolioa garraiatzeko oliobideak ere eta hegoaldean ibilgailuentzako tunel bat dago.

Kanala erabiltzea garestia da; izan ere, itsasontzi bakoitzak 250.000 bat euro ordaindu behar ditu bertatik igarotzeko. Zamarekin presaka ibiliz gero bakarrik ordaintzen da hori, bestela, merkeagoa da Afrika inguratuz nabigatzea.

Nolanahi, urtero ia 20.000 itsasontzik zeharkatzen dute kanala. Kopuru hori munduko beste ubide handia den Panamako kanalarena baino nabarmen handiagoa da. GaineZehazkira, Suezko kanalak 193 kilometroko luzera du, Erdialdeko Amerikan dagoen Panamako kanalaren bikoitza baino gehiago.

Itsaso Gorria pixka bat gorago dagoenez, ura handik Mediterraneorantz mugitzen da. Horrek ondorioak izan ditu animalia eta landareentzat: izan ere, espezie batzuk Indiako ozeanotik Mediterraneora iritsi dira eta orain bertako oreka naturala aldatzen ari dira.

Nola eraiki zuten?

Itsasontzi txikiagoentzako ubide mota batzuk antzinaroan jada existitzen ziren, antzinako egiptoarren garaian. Hala ere, kanalak egoera onean mantendu behar dira, bestela, sedimentuz betetzen dira eta.

Gaur egungo kanala 1859an hasi ziren eraikitzen. Ferdinand Marie Lesseps deituriko frantziar enpresari batek ondo ezagutzen zuen Egiptoko gobernaria. Lessepsek akzioekin dirua bildu eta kanalaren eraikuntza hasteko enpresa bat sortu zuen. Enpresa horrek "Compagnie universelle du Canal maritime de Suez" zuen izena ("Suezko itsas kanalerako mundu konpainia" esan nahi du). Suez izena, bestalde, Itsaso Gorriko toki baten izena da.

Hango paisaia desertikoa zela eta, zaila izan zen ubidea eraikitzea. Milioi eta erdi langile aritu ziren bertan. Denbora pasatu ahala, lurra zulatzeko makinak asmatu zituzten. Dena ekarri behar izan zuten basamortura, horien artean, edateko ura.

Hamar urte eta gero, kanala amaitu zuten. Baina urte batzuk gehiago igaro ziren Lessepsen enpresak horrekin dirua irabazi zuen arte. Bide batez, garai hartan kanalak gaur egun baino sakonera gutxiago zuen eta estuagoa zen; izan ere, kanala zenbait aldiz handitu da, itsasontzi handiagoak bertatik igaro ahal izateko. Gaur egun, ordea, oraindik kanaletik sartu ezin diren ontzi handiak badaude.

Nondik igarotzen da?

Suezko kanalak Panamako kanalak ere baduen ezaugarri bat du: bi ubideak egiteko ez ziren erabateko zulatze-lanak egin behar izan, beren ibilbideetan lakuak daudelako. Laku horiek orain, nabigatzeko bidearen zati dira.

Baina bada alde garrantzitsu bat: izan ere, Panamako kanalean esklusak edo uhateak behar dira itsasontziak aurrekoa baino tarte altuago edo baxuago batera eramateko. Hori ez da beharrezkoa Suezko kanalean, ura aske joaten baita ubidean zehar, altuera berean.

Itsasontzi bat iparraldetik datorrenean, hau da, Mediterraneotik, Port Said hiritik igarotzen da lehenengo. Ontzi asko hortxe porturatzen dira. Bertan, hainbat ubide daude itsasontziak bi noranzkoetan joan ahal izateko. Hegoalderago, ur tarte luzeak daude, aldi berean norabide bakarrean bakarrik egin daitezkeenak. Itsasontziek txandak egin behar izaten dituzte bertatik pasatu ahal izateko.

Hegoalderago, Timsah aintziratik igarotzen da. Lakuan sartuz gero, portu batean geratzeko aukera dago. Hor izaten dituzte bulegoak ubideko arduradunek. Ondoren, ontzia Aintzira Mingots Handian sartzen da, eta, ondoren, Aintzira Mingots Txikian. Laku horiek hain dira zabalak, non ontziak batera pasa daitezkeen. Gero Itsaso Gorriko Suezko portura iristen da.

Zergatik egon zen kanalaren inguruko borroka bat?

Kanal hau garrantzitsua da munduko ekonomiarentzat, merkantziak azkar garraiatu daitezke eta herrialde batetik bestera. Baina armadentzat ere garrantzitsua da, eta bereziki gerraontzientzat. Horregatik, herrialde batzuk beldur ziren kanalak beraientzat ondorio txarrak izango ote zituen.

Britainia Handiak ez zuen nahi kanala egiterik eta Lessepsi oztopoak jarri zizkion. Baina, geroago, Britainia Handiak Egipto konkistatu zuen eta berak ere enpresaren akzioak erosi zituen, kanalari buruz erabakiak hartu ahal izateko.

Egiptok 1922an lortu zuen independentzia. Hala ere, Britainia Handiak botere handia zuen herrialdean. Akordio bat egin zuten geroago kanala zuzentzen zuen konpainia Egiptoren esku geratzeko.

1956an, ordea, Egipto eta beste herrialde batzuen arteko eztabaida bat egon zen. Garai horretan Gerra Hotza ere bazegoen: Estatu Batuak, Britainia Handia, Frantzia eta Israel, adibidez, elkar hartuta zeuden eta Egiptok, aldiz, Sobietar Batasunarekin gehiago jardun nahi zuen.

Nasser izeneko agintari egiptoarrak adierazi zuen kanalak ez zuela Konpainiarena izan behar, eta egiptoar estatuarena izan behar zuela. Geroztik, Egiptoko agintaritza independente bat dago kanalarentzat. Gainera, Nasserrek Israelgo ontziei kanala erabiltzea debekatu zien.

Ondorioz, Israelek Egiptora bidali zituen bere soldaduak eta Britainia Handia eta Frantzia Israelen alde jarri ziren. Estatu Batuak eta Sobietar Batasuna beldur ziren, gerra handi batean bukatuko ote zen. Beraz, atzerriko potentziek Egiptotik alde egin beharko zutela ziurtatu zuten.

Geroago, Egipto eta Israelen artean ere liskarra egon zen. Hori dela eta, Nazio Batuetako soldaduak denbora batez bi herrialdeek akordioak betetzen zituztela zaintzen egon ziren. Hori beste gerra bat ez egoteko egin zuten.