Uzta biltzeko makina
Uzta-makina, konbinatua edo sega-jotzailea sega, moztu eta garbitu, hau da, labore nagusietako produktuak biltzen dituen nekazaritza-makina da. Oro har, uzta-biltzaile terminoa zerealak eta olio-hazi jakin batzuk biltzen dituztenetara mugatzen da, hala nola soja, ekiloreak, koltza eta lihoa, kanpoan gelditzen direlarik kotoi-biltzaile edo uzta-biltzailea, azukre-kanabera biltzailea eta barazkiak eta fruta-arbolak biltzen dituztenak.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jada XIX. mendean, sega eta garia jotzeko makina batean biltzen saiatu ziren. 1835ean, Hiram Moore (1801-1875) eta James Hascall-ek konbinatu bat egin, eta erabili zuten Michiganen, eta hurrengo urtean patentatu zuten. 4,5 m zabaleko makina zen, 20 zaldiz tiratuta. Moorek konbinatuak egiten jarraitu zuen, eta makinak Kaliforniara bidali zituen, non oso arrakastatsua izan zen klima lehorragoa zela eta. XIX. mendearen amaieran, lurrun-makinen bidez autopropultsatutako makinak ere egin ziren. George Berryk, 1887an, 6,6 m zabalerako ebaketa-makina egin zuen, 6 pertsonek erabiltzen zutena. Hurrengo urtean, Berryk 12 m-ra zabalduz aldatu zuen[1].
Australian, beste irizpide bat jarraitu zen: uzta moztu beharrean irabiagailua (stripper) erabiliz bereizten zen galburua. 1843an, John W. Bull (1804-1886) nekazari australiarrak bere gari-laborean erabili zuen uzta-biltzaile stripper bat asmatu zuen. Horrez gain, uzta-makina asmatzen zuenari, 40 £-ko saria eskaintzen zitzaion. Bull lehiaketa horretan sartu zen, baina epaimahaiak bere makina baztertu egin zuen. Ilusioa galduta, bere ideia alde batera utzi zuen, baina John Ridley-k (1806-1887), stripperrak fabrikatu zituenak, ideia berreskuratu zuen. Urteen poderioz, stripperra Australian hobetuz joan zen. Fabrikatzaileen artean, Hugh V. McKay (1865-1929) nabarmendu zen, herrialde horretako nekazaritza-makinen fabrikatzaile handiena bihurtu baitzen[2]. Are gehiago, stripperrak Argentinara esportatzera iritsi zen, eta, han, nolabaiteko hedapena izan zuten XX. mendeko lehen bi hamarkadetan. Stripper horiek sei zaldik tiratutako 1,5 m zabalerako makinak ziren.
.jpg)
Estatu Batuetan, uzta-biltzaileen garapenak jarraitu zuen. Eskuragarri izan bezain pronto, barne-errekuntzako motorrak gehitu zitzaizkien makinei animalien trakzio bidezko tiraketa arintzeko, eta, laster, traktoreek ordezkatu zuten. Arrasteko makina horiek 3-3,6 m zabalerako plataformak zituzten, eta, ordubetean, gari hektarea biltzen zuten. Apurka-apurka, 1930eko hamarkadan, uzta-biltzaileak sega eta gari-jo makina alboratzen joan ziren, batez ere nekazaritza estentsiboa zuten herrialdeetan, hala nola Estatu Batuetan, Kanadan, Argentinan eta Australian. Nekazaritza intentsiboago eta ustiategi txikiagoko herrialdeetan, aldaketa hori beranduago eman zen.
Hurrengo urratsa uzta-biltzaile autopropultsatua izan zen. Ikusi denez, jada XIX. mendearen amaieran, Berryk eginak zituen Kalifornian, eta, McKay ere stripper autopropultsatuak fabrikatzera iritsi zen Australian 1924tik aurrera. Argentinan, José Fric de Piguek, Buenos Aires probintzian, 1918ko abenduan Buenos Aireseko Unibertsitateko Agronomia eta Albaitaritzako Fakultatean probatu zuten uzta-biltzaile autopropultsatua egin zuen emaitza onekin. 2,7 m-ko lan-zabalera eta 20 zaldiko motorra zituen[3]. Sunchalesen, Santa Fe probintzian, Alfredo Rotania etorkin italiarrak autopropultsatutako uzta-biltzaile bat patentatzea lortu zuen 1929an. Makinak Hercules motorra eta Chevrolet diferentziala zituen. 4,5 m mozte-zabalerarekin, 15 hektarea biltzeko gai zen egunean. Denboraren poderioz, Rotania uzta-biltzaileen fabrika garrantzitsu bihurtu zen.
Ipar Amerikako nekazaritza makineria fabrikatzaile nagusiak, 1940ko hamarkadan, uzta-biltzaile autopropultsatuak ekoizten hasi ziren. Alboko kokapenaren ordez, plataforma makinaren aurrean zegoen, eta horrek maniobragarritasun hobea ahalbidetzen zuen. Mendearen erdialderako, uzta-biltzaile horiek 4,8 m-ko ebaketarekin zetozen, eta 100 zaldi (0,74 kW) inguruko motorrekin hornituta, 1,2 eta 1,5 hektarea arteko uzta moztu zezaketen orduko[4]. Garai hartan ere, aleak poltsetan edo zakuetan ontziratuta izatetik soltean jasotzera pasa ziren, eta, horrekin, esku-lan aurrezki nabarmena lortu zen, uzta-makinan lan egiten zuten poltsatzaile eta poltsa-joslea eta uztondoan lan egiten zuten poltsa-jasoleak kendu baitziren.
XX. mendeko bigarren erdialdean zehar, uzta-biltzailea hobetu, eta bere lan-ahalmena handitu zen. XXI. mendean, nekazaritza estentsiboa duten herrialdeetan, 9 m-ko ebaketa-zabalera duten gari-buruko makinak, 8.000-10.000 l-ko (6 eta 7,5 t) kalapatxa edukiera duena, 3 ha/h baino pixka bat gehiago biltzea lortzen dute. 300 zaldi inguruko (220 kW) diesel motorrak dituzte. Sentsoreez hornituta datoz, uztaren berehalako etekinaren eta alearen hezetasunaren berri ematen dutenak, baita mekanismo ezberdinen funtzionamenduaz ere. GPS batek gidariari makina gidatzen laguntzen dio. Uzta, garai batean hainbat eta hainbat gizon sega eta jotzeko behar zena, bi operadorerekin egin daiteke makina horiekin: uzta-biltzailearen gidaria eta traktore-gidaria, zeinak, bagoi-kalapatxekin edo gurdiekin, aleak soltean jaso eta gordailuetara garraiatzen dituen[3].
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Quick, Graeme R. and Wesley F. Buchele. The grain harvesters. St. Joseph (Michigan), ASAE, 1978. 269 p.↑
- ↑ Lack, John, The legend of H. McKay. Victorian Historical Journal 61(2-3):124-157. 1990.↑ Jump up to:a b
- ↑ a b Frank, Rodolfo G. Trigo y trabajo; ganar el pan con el sudor de la frente. Buenos Aires, Ed. Dunken, 2017. 280 p.↑
- ↑ Baraño, Teófilo V. Maquinaria agrícola. Barcelona, Salvat, 1955. 608 p.↑
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q26886
Multimedia: Combine harvesters / Q26886