Ipar-txenada

Ipar-txenada
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	; Arrisku txikia (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Animalia
Filuma	Chordata
Klasea	Aves
Ordena	Charadriiformes
Familia	Laridae
Generoa	Sterna
Espeziea	Sterna paradisaea; Pontoppidan, 1763
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Masa	114 g (helduen pisua)
Zabalera	0,8 m

Ipar-txenada (Sterna paradisaea) sternidae familiako hegazti zangaluzea da^[1]. Bizkaieraz Gabaia ere baderitzo.^[2]

Europa, Asia eta Ipar Amerikako eskualde artiko eta azpiartikoetan ugaltzen den hegazti honek urtero Antartikarako bidaia egiten du neguan, honela hotz garaiak ekidin eta urtean bi uda izateko. Guztira urtean 70.900 km-ko bidaia egiten du joan etorrian,^[3] baina bizitokiaren arabera 90.000 km-ko bidaiak ere egiten dituzte zenbait alek.

Ipar-txenadak tamaina ertaineko hegaztiak dira, 28-39 zentimetro arteko luzera eta 65-75 zentimetroko hego-hedadura dute. 15 eta 30 urte artean bizi dira eta itsas ornogabeez elikatzen dira, batez ere.

Banaketa eta migrazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bideo hau Ikusgela proiektuaren parte da. Bideoak dituzten artikulu guztiak ikus ditzakezu hemen klik eginez gero.

Ipar-txenadak Artikotik Antartikora bidaiatzen du, mundu osoa gurutzatuz.

Ipar-txenada hegazti migratzaileak dira, Artikoan habia egin eta negua hego hemisferioan igarotzen dutenak. Hegazti horien migrazioa fenomeno ikusgarria da, mendeetan zehar hegaztien zientzialariak eta behatzaileak liluratu dituena.

Hegazti horien migrazioa udazken borealean hasten da, hegaztiek Artikoa utzi eta hegoalderantz jotzen dutenean, elikagai eta babesleku bila. Hegazti hauek milaka kilometro egiten dituzte beren negupasako lekuetara iristeko, Hego Amerikan, Afrikan, Australian edo Zeelanda Berrian.

Migrazioan, arrainez, krustazeoz eta bidean aurkitzen dituzten beste itsas animalia batzuez elikatzen dira. Uretan ere denbora luzez atseden har dezakete, bidaiatzen jarraitu aurretik indarrak berreskuratzeko.

Negua igarotzeko tokira iristen direnean, hilabete batzuk igarotzen dituzte elikatzen eta atsedenean, hurrengo umatze-denboraldirako Artikora itzultzeko bidaiari ekin aurretik. Itzulera-migrazioa udaberri borealean hasten da, eta zenbait aste iraun dezake.

Filatelia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ipar-txenadak 1930ean agertu ziren lehen aldiz filatelian, Norvegiako herrialdeak hegazti mota horren irudia erakusten zuen posta-zigilua eman zuenean. Harrezkero, mundu osoan agertu dira postalak, Ameriketako Estatu Batuak, Kanada, Australia eta Zeelanda Berria barne.

Kasu askotan, ipar-txenadak erakusten dituzten posta-zigiluek lumaje zuri eta gris ederra eta hego puntazorrotzak nabarmentzen dituzte. Zenbait zigiluk hegaldi betean irudikatzen dituzte hegazti horiek, bai itsasoaren gainean, bai mendi elurtuen paisaia batean.

Bere edertasunaz gain, garrantzi ekologikoagatik eta hegaztien urteroko migrazioan duten zereginagatik. Hegazti horiek erakusten dituzten posta-zigiluak jaulkitzeak balio dezake hegazti migratzaileak eta haien habitat naturala babesteko beharraz kontzientziatzeko.