Agathis australis

Agathis australis
	Irudi gehiago
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Klasea	Pinopsida
Ordena	Pinales
Familia	Araucariaceae
Generoa	Agathis
Espeziea	Agathis australis; Lindl.
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Gizakiak ateratzen dizkion produktuak	kauri (en) eta kauri gum (en)

Kauria (Agathis australis) Zeelanda Berriko iparraldeko konifero endemiko espezie bat da. Zeelanda Berriko zuhaitz-espezie handiena da (bolumenagatik), baina ez altueran, enborraren diametroan Estatu Batuetako sekuoiarekin leihan. Zuhaitzak azal leuna du eta hosto txiki obalak.

Banaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mozketa intentsiboen ondoren oraindik dauden kauri-baso urriak Zeelanda Berriko Ipar uhartearen iparraldeko erdian daude. Agian, kauri zuhaitz ezagunena Tekhne Mahuta da, Waipouako basoan (Northland eskualdean) kokatua, eta maoríeraz "Basoko Jauna" du izena. Gaur egun dagoen kauri-zuhaitz handiena da (4,4 m-ko diametroa eta 17,7 m-ko altuera lehen adarra sortu arte). Kauri zaharrena Te Matua Ngahere izenekoa da (“Basoaren aita”), Waipouako basoan ere, 2.000 urte inguru dituena. Azken bi mendeetan botatako ale handienetako batzuk askoz zaharragoak ziren.

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kauri zuhaitzak zuzen hazten dira eta altuera handi bateraino (gutxi gorabehera 50 m), azal leun eta hosto obalatu txikiekin. Zuhaitza gaztea denean, adarrez osatutako kono estu baten forma du zeintzuk enborraren luzera osoan zehar irteten dira. Enborrak zuzen hazten dira eta, altuera irabazten doan heinean, adarrik baxuenak erori egiten dira, harik eta goiko adarrak gainerako zuhaitzen gainetik irteten diren eta basoa menderatzen duten koroa erraldoi bihurtu arte. Beheko adarrak erortzean, enborra adarrik gabeko zutabe handi bihurtzen da. Azala tamaina txikiko ezkatetan askatzen da enborretik, eta horrek landare epifitoak enborrera igotzea eragozten du.

Zuhaitz bereko pinaburu arrak eta emeak ugaltzen dira. Haziak zuhaitz bereko edo desberdineko polenaren bidez ernaldu daitezke. Pinaburu emeek bi urte behar dituzte heltzeko. Haziek hegoak dituzte eta haizeak sakabanatu egiten ditu pinaburuak irekitzen direnean.

Erretxinari vare erretxina deritzo.^[1]

Erabilerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kauriren zuraren tamainak, gogortasunak eta erresistentziak material oso erabilia bihurtu zuen eraikinak eta itsasontziak eraikitzeko, batez ere mastetarako, bere zainak paraleloak zirelako eta garaiera handi bateraino adarrik ez zuelako. Bere zuraren kolore argiak ere bereziki egokia egiten zuen altzariak egiteko. Halaber, zubiak, hesiak, presak, metalak forjatzeko moldeak, tinduak, zisternak, upelak, ehungintzarako arrabolak, trenbideko trabesak, meatze eta tuneletarako eskoratuak eta abar eraikitzeko erabiltzen zen. Zuhaitzaren koroak eta ipurdiak oso preziatua den zainen edertasunagatik; horregatik, paretak panelatzeko eta apaingarriak eta altzariak egiteko erabili zen.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jurasikoan agertu ziren kauriren arbasoak (duela 190 eta 135 milioi urte).

XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran, kauriren goma (kauriren erretxina erdi fosilizatua) artikulu baliotsu bihurtu zen, batez ere bernizak ekoizteko, eta garai hartan industria garrantzitsu baten erdigunea izan zen.

Hala ere, Zeelanda Berrira europarrak iritsi aurreko garaietan baino askoz urriagoa da kauria, iraganean zura ustiatzeko gogor landua, eta desagertzear dago. Zeelanda Berriko iparraldeko kauri basoak gutxienez 12.000 km² okupatu zituela kalkulatzen da 1840 baino lehen. 1900erako basoaren % 10 baino gutxiago geratzen zen. Gaur egun basoaren %4 baino ez da bizirik iraun.

Habitata[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kauriak dauden basoetan ugariak dira ere podokarpoak (rimu, miro, totara, toatoa eta tanekaha), bai eta zur gogorrezko beste zuhaitz batzuk ere, hala nola tawa eta taraire. Oihanpea trinkoa eta oparoa da, zuhaitz txiki, sastrakadi, iratze, goroldio, liken, landare epifito eta lianekin. Zeelanda Berriko kauri baso urriak erakarpen turistiko bihurtu dira, kaurien tamaina dela eta.

Datu teknikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zuraren hezetasuna (lehortutakoan): %12
Zuraren dentsitatea: 560 kg/m³
Haustura-modulua: 88 MPa
Elastikotasun-modulua: 9,1 GPa
Egurra moztu ondoren lehortzen denean, hezetasuna %12ra murriztu arte, lerma edo uzkurdura tangentziala %4,1ekoa da eta uzkurdura erradiala %2,3koa.

Kauri zaharra edo paduretakoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Paduretako kauri terminoa (ingelesez swamp kauri) edo kauri zaharra (ingelesez ancient kauri) denbora askoan lur azpian (normalean paduretan) egon diren kauri-enborrei dagokie. Enborrak hondamendi naturalen ondorioz (sumendien erupzioak, itsas mailaren aldaketak, uholdeak, etab.) lurperatutako kauri-basoetatik datoz. duela denbora asko (zur horri egindako karbono-14 bidezko analisiek erakusten dute ale batzuk duela 50.000 urte ere ehortzi zirela). Zuhaitzen hostoak eta pinaburuak enborrarekin batera gordetzen dira maiz. Hala ere, atera eta airea ukituz gero, berehala hondatzen dira.

Ateratako zuraren kalitatea aldakorra da. Oro har, kauria bizirik dagoenaren baino zertxobait txikiagoa, batez ere koloreari dagokionez. Hala ere, itxura hobetzeko, tindagai naturalak erabil daitezke. Horiek tonu marroi ilun eta berdexkak ematen dituzte, zainaren xehetasunak nabarmentzen dituztenak. Nolanahi ere, harrigarria da zura lur azpian hainbeste denbora igaro ondoren kontserbatzea, eta lehortze-prozesu baten ondoren, batez ere altzarietarako eta dekoraziorako erabil daitekeela.

Taxonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Agathis australis (David Don) John Claudius Loudonek deskribatu zuen eta An Encyclopaedia of Plants 802 aldizkarian argitaratu, 1829an.^[2]

Sinonimia

Agathis brownii (Lem.) L.H.Bailey
Dammara australis D.
Dammara australis var. Gordon glauka
Dammara brownii Lem.
Salisburyodendron australis (D.Don) A.V.Bobrov & Melikián^[3]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Colmeiro, Miguel: Diccionario de los diversos nombres vulgares de muchas plantas usuales ó notables del antiguo y nuevo mundo, Madrid, 1871.
↑ Agathis australis en Trópicos
↑ Agathis australis en PlantList

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Loudon, J.C., (1829) An Encyclopaedia of Plants Edn. 1: 802 [konb. aza.]
Mabberley, D.J., (2002) The Agathis brownii case (Araucariaceae). Telopea 9(4): 751