Maoriera

Maoriera 'Te Reo Māori'
Non mintzatzen den:	Zeelanda Berria
Eskualdea:	Polinesia
Hiztunak:	100.000–160.000 inguru
Rankina:	Ez 100 mintzatuenen artean
Hizkuntza familia:	Austronesiarra  Malaio-Polinesiarra   Fijian-Polinesiarra    Maoriera
Estatus ofiziala
Hizkuntza ofizialtzat duten lurraldeak:	Zeelanda Berria
Erakunde araugilea:	Māoriera Batzordea (Te Taura Whiri i te Reo Māori)
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1:	mi
ISO 639-2:	mao (B)	mri (T)
ISO 639-3:	mri

Maoriera (te reo Māori, ˈmaːɔɾi, tɛ ˈɾɛɔ ˈmaːɔɾi ahoskatua) Zeelanda Berria edo Aotearoako hizkuntza ofiziala da, ingelesarekin batera. Maori etniakoen mintzaira da.

Hala ere, hizkuntza gutxitua da eta, etorkizunera begira, egoera ez da ona. Gutxi gorabehera, 150.000 hiztun dagoela kalkulatzen da (zeelandaberritar guztien %3,75 eta maorien %14 inguru). Egun, hiztun gehienak Ipar Uharteko iparralde eta ekialdeko eremuetan bizi dira, Northland eta Gisborneko eskualdeetan zehazki.

Polinesiar jatorrikoa da eta senidetzat ditu beste hiru hizkuntza: rarotongan (Cook Uharteak), tahitiera eta hawaiera.

Historia

• Maoriera Zeelanda Berrira Polinesiako biztanle batzuek eraman zuten, ziur aski Tahititik hara joandakoek, orain dela 600-800 urte.
• 1814an, misiolari batzuk saiatu ziren, lehenengo aldiz, maoriera alfabeto erromatarrez idazten.
• 1840an, Waitangiko ituna sinatu zuten. Orduan, Zeelanda Berriko hizkuntza nagusia zen artean.
• 1842an, lehenengo egunkaria argitaratu zuten.
• 1850eko hamarkada inguruan hasi zen haren gutxitze prozesua, Erresuma Batutik joandako pertsonen hizkuntza nagusituz joan zen bitartean, ingelesa alegia. 1858an 56.000 maori inguru erroldatu zituzten.
• 1860ko hamarkadatik eskolan maoriera erabiltzea debekatzen hasi ziren, ondorioz, hizkuntzaren prestigioa murriztu egin zen.1867an, berriz, Native Schools Act dekretua kaleratu zuten.
• 1920 inguruan Sir Āpirana Ngata hasi zitzaien Māori komunitateei ohartarazten hizkuntzaren erabileraren garrantziari buruz.
• 1930eko hamarkadan, maori gehienek artean egiten zuten maorieraz.
• 1940ko hamarkadan hasi zen hirietara egindako emigrazio handia. Hortik aurrera hiztun galera izugarria izan zen.
• 1961ean, Hunn Report delako txostenak Maoriera jotzen du Maorien bizimoduaren aztarna edo erlikiatzat.
• 1970eko hamarkadaren hasieran, hiriguneetako talde batzuek (Ngā Tamatoa eta Te Reo Māori Society) ekin zioten hizkuntzaren biziberritzeari.
• 1975 inguruan, inkesta batek azaldu zuen maorien %20k (70.000 pertsonak) bakarrik hitz egin zezaketela jariotasunez, gehienak adineko jendea. Urte hartan, Ngāti Raukawa, NgātiToa eta Te Āti Awa taldeek hasi zuten Whakatipuranga Rua Mano hizkuntza ekimena.
• 1978an, Rūātoki School delakoa lehendabiziko eskola elebiduna bilakatu zen.
• 1980ko hamarkadan hasi ziren lehenengo irrati emisioak: Te Upoko o te Ika eta Radio Ngāti Porou.
• 1986an, 50.000 hiztun kalkulatu zituzten, maorien %12a.
• 1987an, Māori Language Act dekretuaren bidez, maorieradunek estatus ofiziala lortu zuten. Te Taura Whiri i te Reo Māori eta Te Kōhanga Reo National Trust erakundeak sortu zituzten.
• 1993an, Te Māngai Pāho hedabideetako agentzia sortu zuten. Ordurako, tokian-tokiko 20 irratik emititzen zuten herrialde osoan.
• 1995an, He Taonga Te Reo, hizkuntzaren urtea, ospatu zuten.
• 1997an kalkulatzen zen 13.000 haurrek, 32.000 ikaslek ertaineko zikloetan eta beste 55.000 heldu inguruk maoriera ikasten zutela.
• 2001ean, Health of the Māori Language Survey inkestak 136.700 hiztun kalkulatu zituen guztira.
• 2003an egin zituzten 7th Polynesian Languages Forum – Te Reo i te Whenua Tipu jardunaldiak, Wellingtonen.
• 2004ko martxotik Māori Television hasi zen emititzen, ele bitan.

Kanpo loturak

• Maoriera Batzordearen webgunea
• Egunkariak
• Ngata hiztegi elebiduna
• Webster's hiztegia
• Fonologiaz (ingelesez)
• Maoriera ikasteko (ingelesez)

Hizkuntza honek bere Wikipedia du. Bisita ezazu.