Altzümarta

Altzümarta
	Euskal Herria
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Beherea
Udalerria	Lüküze-Altzümarta
Administrazioa
Posta kodea
Herritarra	altzümartar
Geografia
Koordenatuak	43°21′45″N 1°04′17″W / 43.3624829°N 1.0713532°W
Demografia

Altzümarta Lüküze-Altzümarta udalerriko herriska bat da, Nafarroa Behereko Amikuze eskualdean. Herri honek 1842 arte aparteko udalerria osatu zuen.

Herritarrei "altzümartar" deitzen zaie. Donibane Garazi herrialdeburura 38 km daude.

Izenaz[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dokumentazio historikoan lekuizen hau forma desberdinetan agertzen da: Sanctus Martinus de Alzumberraute (1160an), Alçumbarrauta (1268an), Alçunbarraute (1350 eta 1412an), Alsumberraute (1472an Okzitaniako Bastidaxarreko notarioen idazkietan), Alçumbarrate (1513an Iruñeko dokumentazioan) eta Azumbarraute (1621ean Martin Bizkaikoak aipatua).^[1] Eboluzio honetatik eratorri da, okzitanierazko dokumentazio historikoa tarteko, frantsesezko forma itxuraz hain desberdina, Sumberraute.

Eskualde honetan hainbat kasutan gertatzen den bezala, etxe noble edo jauregi batek zeukanetik eman zitzaion izena herriskari.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amiküze eskualdea historikoki zatituta zegoen hiru eremuetatik Barhoa izenekoan kokatuta dago. Herriaren mugak hauexek dira: iparraldean Martxuetako lurrak; mendebaldean Behauze zati batean Kaxantegiko errekak banatuta; hegoaldean Lüküze udalburua, hego-ekialdean Garrüze eta ekialdean Amendüze eta Gabadiren arteko lur-eremua.

Aipatu herri guztiak amikuztarrak dira.

Orografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herria bera 100 bat metrotan dago; jauregiaren ondoan 129 mko muino bat dago baina bestela ez dago tontor aipagarririk.

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1695eko erroldak 41 etxe zituela adierazten zuen.

Errepideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Departamendu mailako D 14 errepideak herriska Donapaleu eskualde eta kantonamenduburu eta Bidaxune nahiz Baionarekin lotzen du. Herriskatik hegoaldean D 123 abiatzen da ekialderantz, Behauze eta hortik Hazparne aldera joan ahal izateko; errepide honetatik ateratzen da Lüküzera doan tokiko bidea. Ipar-ekialderantz, ordea, D 646a Labetze eta Bearnorantz doa.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Frantziako Iraultzan parrokoak erbesteratu behar izan zuen.

Udalerri-aldaketak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerri modernoak baino lehen eta ondoren, erlijio aldetik Labetzerekin parrokia bakarra osatzen zuen.

1842 arte herri honek udalerri propioa izan zuen. Urte horretan Lüküzerekin fusionatu zen; harrezkero Lüküze-Altzümartaren barruan dago.

Eraikin eta monumentu historikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"Altzümartako gaztelua" edo jauregiaz badakigu 1656an berreraiki zutela^[2]; berez herriko jaunena zen eta XIV. mendean Oztibarreko Latsagatar familiak eraikia da eta su eman zioten 1630ean. Egun, zati zaharragoak mantentzen badira ere, XIX. mendeko eraberritze-lan sakonek utzitako itxura dauka.
Hilerrian, asko izan gabe, tamaina handiko hilarri diskoidal batzuk daude; 1602ko bat dago.
Eliza XVII. eta XVIII. mendekoa da.