Amanda Labarca
| Amanda Labarca | |||
|---|---|---|---|
 (2020) | |||
| |||
| Bizitza | |||
| Jaiotzako izen-deiturak | Amanda Crispina del Carmen Pinto Sepúlveda | ||
| Jaiotza | Santiago, 1886ko abenduaren 5a | ||
| Herrialdea |  Txile | ||
| Lehen hizkuntza | gaztelania | ||
| Heriotza | Santiago, 1975eko urtarrilaren 2a (88 urte) | ||
| Hobiratze lekua | Santiagoko hilerri nagusia | ||
| Hezkuntza | |||
| Heziketa | Instituto Pedagógico de la Universidad de Chile Pedagogia : gaztelania | ||
| Hizkuntzak | gaztelania | ||
| Jarduerak | |||
| Jarduerak | diplomazialaria, politikaria, katedraduna, idazlea, pedagogoa, emakumeen eskubideen aldeko ekintzailea eta sufragettea | ||
| Enplegatzailea(k) | Txileko Unibertsitatea | ||
| Kidetza | National Council of Women (Chile) (en)  Comité Nacional pro Derechos de la Mujer (en) Academia Chilena de Ciencias Sociales, Políticas y Morales (en) | ||
| Mugimendua | Feminismo liberala | ||
| Sinesmenak eta ideologia | |||
| Alderdi politikoa |  Radical Party (en) | ||
Amanda Crispina del Carmen Pinto Sepúlveda, Amanda Labarca izenez ezagunagoa (Santiago, 1886ko abenduaren 5a – ibidem, 1975eko urtarrilaren 2a), txiletar irakasle, pedagogo, idazle, sufragista, feminista, enbaxadore eta politikari ospetsua izan zen. Bere lana Latinoamerikako emakumeen egoera hobetzera eta Txileko emakumeen sufragiora bideratu zen nagusiki.
Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1886ko urtarrilaren 5ean jaio zen Txileko Santiagon. Haren gurasoak Onofre Pinto Pérez de Arce abokatua eta Sabina Sepúlveda izan ziren. San Isidro kaleko ikastetxe batean egin zituen lehen ikasketak, Santiagon, eta gero Isabel Lebrún de Pinocheten Lizeo Amerikarrean jarraitu zuen ikasten.
1902an, Humanitateetan Batxilergo ikasketak egin zituen goiz, 15 urte zituela.
Santiago College-n egin zuen lan lehen mailako irakasle gisa, eta, gainera, zuzendaritzako idazkari laguntzaile gisa aritu zen. Garai hartan ezagutu zuen Guillermo Labarca Huberston idazlea, gero bere senarra izan zena. Elkarrekin sartu ziren Institutu Pedagogikoan, Amandak Gaztelania eta Guillermok Historia eta Geografia ikasketak egiteko. 1905eko abenduan eta 18 urte zituela, Txileko Unibertsitateko Institutu Pedagogikoko Estatu Irakasle titulua lortu zuen, gaztelaniaz aipamena eginda.
Guillermo Labarcarekin izandako maitasun-istorio baten zurrumurruak zirela eta, amak ezkontzeko eskatu zion, herentziarik gabe uzteko mehatxupean. Graduazio-urte berean, Guillermo Labarca Hubertsonekin ezkondu zen, eta berehala hartu zituen haren abizenak, bere familia ezkontzaren aurka zegoelako. Amarekin zituen desadostasun sakonek eraginda, idazlearekin ezkondu ondoren, behin betiko hautsi zuen familiarekin.
1906an Eskola Normaleko 3 zenbakiko zuzendariorde izendatu zuten, eta hurrengo urtean bere lehen lana argitaratu zuen: Impresiones de juventud, laurogeita hamazortziko espainiar belaunaldiaren ikerketa labur batzuen bilduma.
1910ean, Ameriketako Estatu Batuetara joan zen, Columbiako Unibertsitatean ikasten jarraitzeko. 1911n lortutako beka batek finantzatu zuen, eta senarrarekin joan ahal izan zen. Senarrak ere antzeko bat irabazi zuen. Gero, 1912an, Frantzian, Sorbonako Unibertsitatean espezializatzen jarraitu zuen, eta eskola-hezkuntzan jarraitu zuen.
Bi unibertsitateetan, Europan indarrean zeuden ideia feministez busti zen, eta ondorioztatu zuen emakumeak bere historiaz izan behar zuen erantzukizunaz eta kontzientziaz. Zuzen uste zuenaz konbentzituta, hezkuntzaren bidez aktiboki parte hartu zuen, tresna ordezkaezin gisa, Urmeneta Jauregian emakumeen solasaldiak bultzatuz. Hortik sortu zen Emakumeen Ikasketen Zirkulua, 1919an.
Bere bigarren lana 1915ean agertu zen, Tierra extrañas izenburupean. Gizonezkoen zirkulu hermetiko eta zapaltzaileei aurre egin behar izan zien, baina pixkanaka-pixkanaka errespetua eta aintzatespena lortu zituen espazio bat sortuz joan zen. Errepublikako presidente Juan Luis Sanfuentesek berak izendatu zuen 5 zenbakiko Neskatoen Lizeoko zuzendari, aurrekoaren merezimenduz.
1915ean, ikasle zela, Irakurketa Zirkulua antolatu zuen, Estatu Batuetako Readings Clubetan inspiratuta. Erakunde horrek aukera ematen zien emakumeei hezkuntzaz eta kulturaz ahalduntzeko, garai hartan baztertuta baitzeuden, gizarte-izaera kontuan hartu gabe. Irakurketa Zirkulutik Emakumeen Kontseilu Nazionala sortu zen 1919an. Amanda Labarcak Celinda Reyesekin batera hartu zuen parte.
1918an, Estatu Batuetara itzuli zen gobernuak bidalita, eta handik sortu zen obra: Bigarren mailako eskolak Estatu Batuetan.
1919an Bigarren Hezkuntza argitaratu zuen eta Txileko Unibertsitateko Institutu Pedagogikoan Psikologia Pedagogikoko katedra hartu zuen. Bere jarduerak bertan behera utzi behar izan zituen Carlos Ibañez del Camporen lehen gobernuan, eta denbora bat geroago itzuli zen. 1927an eta 1931n Hezkuntza Ministerioko Bigarren Hezkuntzako Zuzendaritza Nagusiko burua izan zen.
Txileko Escuelas de Temporada de la Universidad ospetsuak sortu zituen, gaur egun ere indarrean jarraitzen dutenak. 1939an La Historia de la Enseñanza en Chile eta La Evolución de la Segunda Enseñanza argitaratu zituen. "Hezkuntza Politikarako Oinarriak" atalean, hezkuntzaren gizarte-funtzioa sustatu zuen, biztanleriaren eta bere errealitateen zerbitzura egon zedin. Ikastaroak eta mintegiak eman zituen Amerika osoko herrialdeetan.
1921ean, El Mercuriorekin kolaborazioak hasi zituen.
1922an Txileko Unibertsitateko Filosofia, Humanitate eta Hezkuntza Fakultatean Psikologiako Irakasle Berezi gisa kargua lortu zuen: Horri esker, laster unibertsitate berean filosofia katedra bat esleitu zitzaion eta kargu hori bete zuen Txileko eta Latinoamerikako lehen emakumea izan zen.
Alderdi Erradikalean sartu zen militante gisa. 1922an, emakumeen eskubide zibil, politiko eta juridikoak hobetzeko proiektu bat aurkeztu zuen, Txileko Kode Zibilaren barruan mugatuta zeudenak (mendearen amaierara arte jarraitu zuen borroka horrek).
1925ean, Maza Legea (José Maza Fernández senatariaren izenarekin) izenez ezagutzen den Lege Dekretu bat onartu zen. Dekretu horrek, Kode Zibilean aitaren guraso-agintea murrizten zuen amaren alde; emakumeei legearen aurrean lekukotasuna emateko ahalmena eman zitzaien, eta ezkondutako emakumeari bere lanaren emaitzak administratzeko baimena eman zion.
Hezitzaile gisa, 1932an, Manuel de Salas Lizentzia Esperimentala sortzea bultzatu zuen, etorkizuneko irakasleak prestatzeko.
1935ean, Txileko Lankidetza Intelektualeko Batzordeko lehendakari izendatu zuten.
Emakumearen Eskubideen aldeko Batzorde Nazionalaren sortzaileetako bat izan zen, 1933an sortua, Elena Caffarenarekin eta beste emakume batzuekin batera.
1940an La Educación Decadente argitaratu zuen eta 1945ean Desvelos del Alma. Urtebete geroago, Txileko ordezkari izendatu zuten Nazio Batuen aurrean, eta Emakumearen Estatusa ataleko buru izan zen 1947 eta 1949 artean. Alargun geratu zenean, Txilera itzuli zen eta bere jarduera akademiko eta aktibistei ekin zien berriro.
1946an enbaxadore izendatu zuen Gabriel González Videla presidentearen gobernuak, Txileko ordezkari Nazio Batuen aurrean, eta Emakumearen Estatusa ataleko buru.
Literatur kritikaria eta idazlea ere izan zen, eta emakumeak gizartean zuen rolaz bereziki arduratu zen. Acción Femenina, Círculo de Lecturaren egunkaria zuzendu zuen, eta parte-hartze nabarmena izan zuen emakumeen botoa lortzeko eta funtzionario-eroskeriari aurre egiteko borrokan (botoen salmenta). Horri esker, 1944an, Txileko Emakumeen Erakundeen Federazioko presidente izendatu zuten, eta erakundearen lehen presidentea izan zen, hainbat jatorri politiko eta sozialetako 200 emakume-erakunde inguru bildu zituena.[1]
Txileko Unibertsitateko Sasoiko Eskolak sortu zituen, eta 1944ra arte zuzendu zituen.[2] Ikastaroak eta mintegiak eman zituen Amerika osoko herrialdeetan.
1964an Txileko Unibertsitateko Filosofia eta Hezkuntza Fakultateko kide akademiko izendatu zuten, eta 1969an Txileko Institutuko Zientzia Politiko, Sozial eta Moralen Akademiako kide.[3] Azken urteetan, hezkuntzari eta emakumeari buruzko hainbat ikerketa idatzi zituen, El Merkurion prentsa-artikuluak, eta bere solasaldi ospetsuekin jarraitu zuen, Latinoamerika osoko intelektual garrantzitsuetara hedatuz. 1975eko urtarrilaren 2an hil zen Santiagon.
Santiagon hil zen, 1975eko urtarrilaren 2an, 88 urte zituela. Haren ondarea oraindik ere indarrean dago emakumearen eskubideen aldeko eta hezkuntzako gaien inguruko hainbat argitalpenetan.
Hezkuntzari eta feminismoari buruzko liburu asko idatzi zituen, Estatu Batuetako egunkarietarako idazteaz gain, emakumeak zuzendu zituen Alderdi Erradikalean. Horri dagokionez, autore batzuek adierazi dute beren lana joera feminista liberaleko idazle eta saiakera-egileen taldearen barruan kokatzen dela, hala nola Vera Zouroff, Elvira Santa Cruz Ossa eta Delie Rouge.[4]
Liburuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Gazteen iritziak (1907)
- Emakumezkoen jarduerak Estatu Batuetan (1914)
- Lur arrotzetan (1914)
- Bigarren mailako eskolak Estatu Batuetan (1918)
- Lanpara zoragarria (1921)
- Filosofiako Ikasgaiak (1923)
- Irakaskuntzaren orientazio berriak
- Nora doa emakumea (1934)
- Hezkuntza-politikarako oinarriak (1944).
- Argitu egunsentian (1945)
- Feminismo garaikidea (1948)
- Historia de la enseñanza en Chile (1948)- Zuzenketa, Txileko Unibertsitateko argitalpenetan egindako lehen argitalpena, 1939.
Beste lan batzuk:[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Gogoeta laburrak
- Txileko ikuspegia
- Nire jaunari ipuinak
Omenaldiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- 1976an, Txileko Unibertsitateak Amanda Labarca Merituaren Kondekorazioa sortu zuen bere memorian, unibertsitateko emakume baten merituak aintzatesteko. Sari hori urtero banatzen da.[5]
- Txileko Unibertsitatean ere badago Amanda Labarca egoitza, eta herrialdeko hainbat eskualdetako 30 ikasle baino gehiago hartzen ditu urtero.
- Udal-lizeo bat dago Vitacurako komunean, eta bere izena du omenez.
- Santiago komunako oinezkoentzako kale batek ere bere izena darama, Amunategi Anaiak eta Teatinos kaleen artean dagoen kalea, 36 urtez "Lorenzo Gotuzzo" (Augusto Pinocheten garaiko Ogasun ministroaren omenez) izena eraman zuena, 2016ko martxoaren 6tik aurrera "Amanda Labarca Irakasle Kalea" da.[6]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ López Varas, Miguel Ángel; Gamboa Valenzuela, Ricardo. (2015-07-01). «Sufragio femenino en Chile: origen, brecha de género y estabilidad, 1935-2009» Revista de Estudios Sociales (53): 124–137. ISSN 0123-885X..
- ↑ Sánchez, Cecilia. (2010). «Amanda Labarca y la extensión de la ciudadanía» Revista Anales de la Universidad de Chile: 311. doi:..
- ↑ «Amanda Labraca» Mujeres destacadas en la Universidad de Chile en sus 156 años.
- ↑ Traverso, Ana. (junio de 2012). «Primeras escritoras en Chile y autorización del oficio literario» Anales de literatura chilena 13 (17): 61-80. ISSN 0717-6058..
- ↑ «Condecoración al Mérito Amanda Labarca - Universidad de Chile» uchile.cl.
- ↑ «Calle del centro cívico de Santiago lleva el nombre de Amanda Labarca - Universidad de Chile» uchile.cl.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q4739670
Multimedia: Amanda Labarca / Q4739670