Auritz (Izarbeibar)
| Auritz | |
|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea | Nafarroa Garaia |
| Eskualdea | Izarbeibar-Novenera |
| Udalerria | Muruzabal |
| Administrazioa | |
| Mota | herri hustu |
| Izen ofiziala | Auritz |
| Posta kodea | 31152 |
| Herritarra | auriztar |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 42°41′43″N 1°44′59″W / 42.69518819°N 1.74981265°W |
| Garaiera | 475 metro |
| Distantzia | 19,7 km (Iruñetik) |
| Demografia | |
Auritz[1][a] Izarbeibarrako Muruzabal udalerriko herri hustu bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Izarbeibar-Novenera eskualdean.
1970eko hamarkadan jada despopulatu bezala agertzen zen. Bere lurrak Muruzabalgo Udalara pasa ziren.
Bertako biztanleak auriztarrak ziren.
Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Auritz toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Avriz (1350)
- Auriz (1366)
- Auriz (1534)
- Auris (1719)
- Auriz (1802)
- Auriz (1975)
- Auritz (1998)
Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Auritz, izen bereko herriaren bezalaetimologista batzuen ustez -iz edo -itz amaiera duten euskal toponimoen seriearen parte da. Julio Caro Barojak defendatzen zuen toponimo horiek -iz atzizkiari lotutako izen propio batetik zetozela, eta beste atzizki batzuk bezala -oz edo -ez latinezko -icus atzizkiaren bilakaeraren ondorioz sortu zirela. Atzizki horrek Iberiar Penintsulako latinezko hizkuntzetan erabilitako patronimikoak ere sorrarazi zituen. Euskal Herriko eremuan, Caro Barojak uste zuen toponimiari aplikatutako -oz, -ez eta -iz atzizkiek adierazten zutela Antzinaroan tokia atzizkiari lotuta agertzen zen pertsonaren jabetzakoa izan zela, eta Erdi Arotik Erromatar Inperioaren garaira arteko jatorria izan zezakeela. Auritzen kasuan, hautagai posible gisa Auricius, Aurius edo Aurus bezalako izen latinoak agertuko lirateke. Dena den, toponimo honetan silaba tonikoa lehenengoa den bitartean, Pirinioetako udalerriaren kasuan bigarrena da.
Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Auritz Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean eta Muruzabal udalerrian.
Inguru naturala eta kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Iruñeko merindadearen hegoaldeko herri hustu da.
Klima eta landaredia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Muruzabalgo klima mediterranear-kontinental motakoa da. Urteko batez besteko tenperatura 13 eta 14 gradu artekoa eta prezipitazioak 600 eta 700mm bitartekoak dira. Eurite ugarienak udaberri eta udazkenean izaten dira. Urteroko egun euritsuak 80-100 inguru izaten dira, udalerriko gune menditsuenetan ugariagoak.
Jatorrizko landaredia arte eta klima mediterraneoko berezko landareek osatzen zuten, baina gizakiaren mendeetako eraginaren ondorioz, ia erabat desagertu da gaur egun.
Estazio meteorologikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Muruzabalen ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.[3]
 Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 18.5 | 24.0 | 26.5 | 29.0 | 36.5 | 40.0 | 41.5 | 43.0 | 38.0 | 32.0 | 27.0 | 21.0 | 43.0 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.7 | 11.6 | 15.4 | 17.0 | 21.8 | 26.6 | 29.6 | 29.6 | 25.3 | 19.6 | 13.3 | 9.9 | 19.1 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.4 | 6.4 | 9.6 | 11.5 | 15.6 | 19.8 | 22.5 | 22.6 | 19.1 | 14.4 | 9.0 | 5.9 | 13.5 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.1 | 1.3 | 3.8 | 5.9 | 9.3 | 13.0 | 15.5 | 15.6 | 12.8 | 9.1 | 4.6 | 1.8 | 7.8 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -7.0 | -10.0 | -8.5 | -3.0 | -0.5 | 2.0 | 7.0 | 5.0 | 3.0 | -0.5 | -6.5 | -10.0 | -10.0 |
| Batez besteko prezipitazioa (mm) | 44.2 | 38.7 | 51.6 | 59.5 | 53.1 | 45.6 | 27.0 | 26.3 | 38.6 | 60.3 | 55.4 | 57.2 | 547.5 |
| Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) | 39.0 | 29.0 | 33.6 | 62.0 | 42.2 | 38.5 | 33.0 | 85.0 | 61.5 | 46.0 | 59.0 | 39.0 | 85.0 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 11.6 | 10.3 | 8.8 | 11.2 | 11.1 | 7.2 | 5.4 | 4.9 | 7.8 | 10.5 | 11.5 | 12.8 | 113.0 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 1.3 | 1.4 | 0.9 | 0.2 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.2 | 1.2 | 5.1 |
| Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4] | |||||||||||||
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
XIX. mendeko lehen hamarkadetan Antzinako Erregimenak porrot egin zuen arte, herriak berak izendatzen zituen erregidoreek gobernatzen zuten Auritz. 1850ean, 680 lapurtutako lur landuetatik kalkulatzen ziren. Horiek 4 errenditzen zituzten, eta urtero 257 ereiten zituzten, eta beste hainbeste atseden hartzen uzten zuten. Beste 106 hektarea mahastiak ziren. Data horretan esaten zen, halaber, "termino horretan baso bat oso loraldian egon zela, baina egun hondatuta dago, egur asko mozten baita, eta kontua ez da landaketa berriekin populatzea". Izarbeibar administratiboki zatitu zenean, Auritz Muruzabal udalerrian geratu zen.
Bortz su zituen 1350ean, eta hiru, denak laborariak, 1366an. 1427an jendez hustu zen, baina hurrengo mendean berriro okupatu zen eta 1587an 4 su zituen, 3 1646an eta 1678an. 1786, 1824 eta 1857an 20, 23 eta 18 biztanle ditu, hurrenez hurren. 1858ko (25 biz.), 1887ko (18), 1930eko (12), 1940ko (6), 1950eko eta 1960ko (4) biztanleria-izendegietan baino ez da agertzen. Lurzatiak bildu ondoren (1976), 103 partzela izatetik 39 izatera igaro zen. 117 hektarea ditu, eta 24 jaberenak dira.[5]
Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Euskaltzaindia: Euskal Onomastikaren Datutegia.
- ↑ «Auritz - Lekuak - EODA» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2021-08-30).
- ↑ .
- ↑ Garesko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
- ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | AURITZ. (Noiz kontsultatua: 2022-12-31).
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q115941784