Spin: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

15:13, 27 azaroa 2023ko berrikusketa

Spina (ingelesetik: spin, "bira") partikula subatomikoen propietate intrintseko bat da, horren ondorioz oinarrizko partikula bakoitzak balio jakin bateko berezko momentu angeluarra duena.

Aipuaren errorea: Baliogabeko <ref> etiketa;

edukirik gabeko erreferentziek izena izan behar dute

Ez du antzekotasun klasiko zuzenik: partikulak ez dira literalki biratzen diren esfera. Ordea, biraketa baten antzeko ezaugarriak dituen propietate kuantikoa da.Aipuaren errorea: Baliogabeko <ref> etiketa; edukirik gabeko erreferentziek izena izan behar dute

Bai fermioiak bai bosoiak spina dute. Bosoiek spin balio osoak hartzen dituzte. Fermioiek, ordea, spin balio erdiosoak hartzen dituzte. Bosoien artean protoiak eta fermioien artean elektroiak aurkitzen ditugu. Aipuaren errorea: Baliogabeko <ref> etiketa; edukirik gabeko erreferentziek izena izan behar dute

Elektroiek, fermioiak direnez, bi spin balio izan ditzakete: gorantz ( $s=+\textstyle {\frac {1}{2}}$ ) edo beherantz ( $s=-\textstyle {\frac {1}{2}}$ ). Pauliren elkarrezintasun-printzipioak ezartzen du ezin direla egon atomo batean lau zenbaki kuantiko berberak dituzten bi elektroi. Horrela, orbital atomiko batek bi elektroi izan ditzake gehienez, bata gorantz spinarekin eta bestea beherantz spinarekin.Aipuaren errorea: Baliogabeko <ref> etiketa; edukirik gabeko erreferentziek izena izan behar dute

Spina elementu kimikoen egonkortasunaren, horien konfigurazio elektroniko eta erreakzio kimikoen_, eta taula periodikoaren eraketaren atzean dago; beraz, inguratzen gaituen eta osatzen ari garen materia guztiaren atzean dago. Aipuaren errorea: Baliogabeko <ref> etiketa; edukirik gabeko erreferentziek izena izan behar dute

Historia

Spinaren existentziaren lehen froga esperimentala Otto Stern eta Walther Gerlachek 1922an egindako esperimentuarekin etorri zen, nahiz eta haren interpretazioa 1927ra arte ez iritsi. Hauek Bohr-Sommerfeld teoriarekin hipotesia frogatu nahi zuen, alegia, zilarrezko atomo baten momentu angeluarraren norabidea kuantifikatuta dagoela. Emaitza esperimentala honekin koherentea zela egiaztatu zen eta, era berean, spinaren existentzia frogatu zen.

1924an, Wolfgang Paulik "klasikoki deskribatzen ez den bi baliotasuna" deitu zuena aurkeztu zuen, kanpoko orbitaletako elektroiarekin lotuta zegoena. Horri esker, Paulik elkarrezintasunaren printzipioa formulatu zuen: ezin dute sistema kuantiko berean dauden bi elektroik aldiberean egoera kuantiko bera izan. Spin estatistikoaren teorematik eta Pauliren elkarrezintasunaren printzipiotik abiatuta ere teorikoki ondoriozta daiteke elektroi-espinaren existentzia, eta alderantziz ere.

1925eko udazkenean, Leiden Unibertsitateko George Uhlenbeck eta Samuel Goudsmit fisikari holandarrek, Paul Ehrenfesten aholkularitzapean, spinaren kuantizazioa frogatzen zuten emaitzak argitaratu zituzten. Llewellyn Thomasek beren kalkuluetako “bi” faktoreren arteko desadostasuna ebaztea lortu zuten.

Hasieran eragozpenak izan arren, Paulik 1927an formalizatu zuen spinaren teoria, Schrödingerrek eta Heisenbergek asmatutako mekanika kuantikoaren teoria modernoa erabiliz. Spin-eragileak Pauli matrizeen bidez erabiltzearen aitzindaria izan zen eta, gainera, bi osagaiko espinorearen uhin-funtzioa gehitu zuen marko teorikoan. Uhlenbeck-ek eta Goudsmit-ek biraketa klasikotik sortuta balego moduan tratatu zuten spina, aldiz, Paulik, propietate ez-klasiko eta intrintseko moduan.

Pauliren spinaren teoria ez-erlatibista zen. Hala ere, 1928an, Paul Dirac-ek “Dirac-en ekuazioa” argitaratu zuen, non elektroi erlatibista deskribatzen zuen. Dirac-en ekuazioan, lau osagaiko espinorra, “Dirac-en espinorra” deritzona, erabili zen elektroiaren uhin-funtzioa deskribatzeko. Spin erlatibistak anomalia giromagnetikoa azaltzen zuen. Azkenean, 1940an, Paulik spin-estatistika teorema frogatu zuen, non fermioiek erdi-osoko spina eta bosoiek osoko spina dutela aitortzen da.

Datuak: Q133673
Multimedia: Spin (intrinsic angular momentum) / Q133673

@@ 1. lerroa: / 1. lerroa: @@
-[[Fitxategi:Quantum measurement animation.gif|thumb|Partikula baten spinaren balioa gure mundu fisikoan eragiten du. Elektroi baten higidura, eremu magnetiko perpendikular baten menpean, bi noranzko kontrario har ditzake balio horren arabera.]]
+[[Fitxategi:Quantum measurement animation.gif|thumb|Partikula baten spinaren balioa gure mundu fisikoan eragiten du. Elektroi baten higidura, eremu magnetiko perpendikular baten menpean, bi noranzko kontrario har ditzake balio horren arabera.]]'''Spina''' ([[Ingeles|ingelesetik]]: ''spin'', "bira") [[Partikula subatomiko|partikula subatomikoen]] propietate intrintseko bat da, horren ondorioz oinarrizko partikula bakoitzak balio jakin bateko berezko [[Momentu angeluar|momentu angeluarra]] duena. <ref />
-'''Spina''' ([[ingeles]]etik: ''spin'', "bira") [[partikula subatomiko]]en propietate intrintseko bat da, horren ondorioz oinarrizko partikula bakoitzak balio jakin bateko berezko [[momentu angeluar]]ra duena. <ref>{{Erreferentzia|izena=E.|abizena=Merzbacher|izenburua=<i>Quantum Mechanics</i>|orrialdeak=372-373|hizkuntza=en|abizena2=Lasher|izena2=Gordon|data=1971-06-01|url=http://dx.doi.org/10.1063/1.3022796|aldizkaria=Physics Today|alea=6|zenbakia=24|issn=0031-9228|doi=10.1063/1.3022796|sartze-data=2023-11-26}}</ref>
-Ez du antzekotasun [[Fisika klasiko|klasiko]] zuzenik: partikulak ez dira literalki [[Biraketa-ardatz|biratzen]] diren [[esfera]]. Ordea, biraketa baten antzeko ezaugarriak dituen propietate [[Fisika kuantiko|kuantikoa]] da.<ref>{{erreferentzia|izena=Mario|abizena=Piris Silvera|urtea=1999|izenburua=Física Cuántica|argitaletxea=I.S.C.T.N.|orrialdea=143|hizkuntza=es}}</ref>
+Ez du antzekotasun [[Fisika klasiko|klasiko]] zuzenik: partikulak ez dira literalki [[Biraketa-ardatz|biratzen]] diren [[esfera]]. Ordea, biraketa baten antzeko ezaugarriak dituen propietate [[Fisika kuantiko|kuantikoa]] da.<ref />
-Bai [[Fermioi|fermioiak]] bai [[Bosoi|bosoiak]] spina dute. Bosoiek spin balio osoak hartzen dituzte. Fermioiek, ordea, spin balio erdiosoak hartzen dituzte. Bosoien artean [[Protoi|protoiak]] eta fermioien artean [[Elektroi|elektroiak]] aurkitzen ditugu. <ref>{{Erreferentzia|izenburua=Fermiones, bosones y anyones – Superconductividad (ICMM-CSIC)|hizkuntza=es|url=https://wp.icmm.csic.es/superconductividad/fisica-cuantica-y-transiciones/fisica-cuantica/bosones-y-fermiones/|sartze-data=2023-11-26}}</ref>
+Bai [[Fermioi|fermioiak]] bai [[Bosoi|bosoiak]] spina dute. Bosoiek spin balio osoak hartzen dituzte. Fermioiek, ordea, spin balio erdiosoak hartzen dituzte. Bosoien artean [[Protoi|protoiak]] eta fermioien artean [[Elektroi|elektroiak]] aurkitzen ditugu. <ref />
-Elektroiek, fermioiak direnez, bi spin balio izan ditzakete: gorantz (<math>s=+\textstyle{\frac{1}{2}}</math>) edo beherantz (<math>s=-\textstyle{\frac{1}{2}}</math>). [[Pauliren bazterketa printzipioa|Pauliren elkarrezintasun-printzipioak]] ezartzen du ezin direla egon [[atomo]] batean lau [[zenbaki kuantiko]] berberak dituzten bi elektroi. Horrela, [[orbital atomiko]] batek bi elektroi izan ditzake gehienez, bata gorantz spinarekin eta bestea beherantz spinarekin.<ref>{{Erreferentzia|izena=W. E.|abizena=Pauli|izenburua=Die allgemeinen Prinzipien der Wellenmechanik|argitaletxea=Springer Berlin Heidelberg|orrialdeak=1–168|hizkuntza=de|data=1958|url=http://dx.doi.org/10.1007/978-3-642-80539-4_1|aldizkaria=Handbuch der Physik / Encyclopedia of Physics|isbn=978-3-642-80540-0|sartze-data=2023-11-26}}</ref>
+Elektroiek, fermioiak direnez, bi spin balio izan ditzakete: gorantz (<math>s=+\textstyle{\frac{1}{2}}</math>) edo beherantz (<math>s=-\textstyle{\frac{1}{2}}</math>). [[Pauliren bazterketa printzipioa|Pauliren elkarrezintasun-printzipioak]] ezartzen du ezin direla egon [[atomo]] batean lau [[zenbaki kuantiko]] berberak dituzten bi elektroi. Horrela, [[orbital atomiko]] batek bi elektroi izan ditzake gehienez, bata gorantz spinarekin eta bestea beherantz spinarekin.<ref />
-Spina [[Elementu kimiko|elementu kimikoen]] egonkortasunaren, horien [[konfigurazio elektroniko]] eta [[Erreakzio kimiko|erreakzio kimikoen]]<sub>,</sub> eta [[Taula periodikoa|taula periodikoaren]] eraketaren atzean dago; beraz, [[Ingurumen|inguratzen]] gaituen eta osatzen ari garen [[materia]] guztiaren atzean dago. <ref>{{erreferentzia|izena=Muñoz, J. M., Ramírez, L., Recio, J., San Emeterio, J. L., Sevila, I., Villasuso, J.|izenburua=Física y Química 4º ESO|argitaletxea=ISFTIC|orrialdeak=223-234|hizkuntza=es}}</ref>
+Spina [[Elementu kimiko|elementu kimikoen]] egonkortasunaren, horien [[konfigurazio elektroniko]] eta [[Erreakzio kimiko|erreakzio kimikoen]]<sub>,</sub> eta [[Taula periodikoa|taula periodikoaren]] eraketaren atzean dago; beraz, [[Ingurumen|inguratzen]] gaituen eta osatzen ari garen [[materia]] guztiaren atzean dago. <ref />
-== Erreferentziak ==
-{{erreferentzia zerrenda|30em}}
-== Ikus, gainera ==
+== Historia ==
+Spinaren existentziaren lehen froga esperimentala [[Stern-Gerlach esperimentua|Otto Stern eta Walther Gerlachek 1922an egindako esperimentuarekin]] etorri zen, nahiz eta haren interpretazioa 1927ra arte ez iritsi. Hauek [[Niels Bohr|Bohr]]-[[Sommerfelden eredu atomikoa|Sommerfeld teoriarekin]] hipotesia frogatu nahi zuen, alegia, zilarrezko atomo baten momentu angeluarraren norabidea kuantifikatuta dagoela. Emaitza esperimentala honekin koherentea zela egiaztatu zen eta, era berean, spinaren existentzia frogatu zen.
-* [[Bosoi]]
-* [[Fermioi]]
-* [[Spintronika]]
+an, [[Wolfgang Pauli|Wolfgang Paulik]] "klasikoki deskribatzen ez den bi baliotasuna" deitu zuena aurkeztu zuen, kanpoko orbitaletako elektroiarekin lotuta zegoena. Horri esker, Paulik elkarrezintasunaren printzipioa formulatu zuen: ezin dute sistema kuantiko berean dauden bi elektroik aldiberean egoera kuantiko bera izan. Spin estatistikoaren teorematik eta Pauliren elkarrezintasunaren printzipiotik abiatuta ere teorikoki ondoriozta daiteke elektroi-espinaren existentzia, eta alderantziz ere.
-== Kanpo estekak ==
+eko udazkenean, Leiden Unibertsitateko George Uhlenbeck eta Samuel Goudsmit fisikari holandarrek, [[Paul Ehrenfest|Paul Ehrenfesten]] aholkularitzapean, spinaren kuantizazioa frogatzen zuten ''emaitzak'' argitaratu zituzten. Llewellyn Thomasek beren kalkuluetako “bi” faktoreren arteko desadostasuna ebaztea lortu zuten.
-{{autoritate kontrola}}
+Hasieran eragozpenak izan arren, Paulik 1927an formalizatu zuen spinaren teoria, [[Erwin Schrödinger|Schrödingerrek]] eta [[Heisenberg|Heisenbergek]] asmatutako mekanika kuantikoaren teoria modernoa erabiliz. Spin-eragileak Pauli matrizeen bidez erabiltzearen aitzindaria izan zen eta, gainera, bi osagaiko espinorearen uhin-funtzioa gehitu zuen marko teorikoan. Uhlenbeck-ek eta Goudsmit-ek biraketa klasikotik sortuta balego moduan tratatu zuten spina, aldiz, Paulik, propietate ez-klasiko eta intrintseko moduan.
+Pauliren spinaren teoria ez-erlatibista zen. Hala ere, 1928an, [[Paul Dirac]]-ek “[[Dirac-en ekuazioa]]” argitaratu zuen, non elektroi erlatibista deskribatzen zuen. Dirac-en ekuazioan, lau osagaiko espinorra, “Dirac-en espinorra” deritzona, erabili zen elektroiaren uhin-funtzioa deskribatzeko. Spin erlatibistak anomalia giromagnetikoa azaltzen zuen. Azkenean, 1940an, Paulik spin-estatistika teorema frogatu zuen, non fermioiek erdi-osoko spina eta bosoiek osoko spina dutela aitortzen da.{{autoritate kontrola}}
 [[Kategoria:Mekanika kuantikoa]]