Joanes Etxeberri: berrikuspenen arteko aldeak
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
No edit summary |
|||
| 1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
{{Beste erabilpenak|Sarako idazleari|Ziburuko idazlea|Joanes Etxeberri Ziburukoa}} |
{{Beste erabilpenak|Sarako idazleari|Ziburuko idazlea|Joanes Etxeberri Ziburukoa}} |
||
'''Joanes Etxeberri''' ([[Sara]], [[Lapurdi]], [[1668]] - [[Azkoitia]], [[Gipuzkoa]], [[1749]]) euskal idazlea izan zen. |
'''Joanes Etxeberri''' ([[Sara]], [[Lapurdi]], [[1668]] - [[Azkoitia]], [[Gipuzkoa]], [[1749]]) euskal idazlea izan zen<ref>[http://zubitegia.armiarma.com/aipa/bid/0116.htm Joanes Etxeberri literaturaren zubitegian]</ref>. |
||
== Biografia == |
== Biografia == |
||
Etxeberrik lehenengo ikasketak [[Paue]]n [[Jesusen Lagundia|jesuitekin]] egin zituen, jarraian [[Okzitaniako Tolosa]]ko Unibertsitatean lortu zuen medikuntzako batxiler-gradua. [[Medikuntza]]tik at letra-gizona ere izan zen. Sendagile lanari [[Sara]]n ekin zion, momentu eta hartan bertan Maria Itsasgaraterekin ezkondu zelarik. Hamaika seme-alabak izan zituzten eta haien artean Agustin, [[Mutriku]]ko mediku izanen zena, da aipagarriena. Gerora [[Hego Euskal Herri]]ra joan zen, [[1713]]ko [[abenduaren 11]]n [[Bera]]ko udalarekin sinatu zuen bere lehenbiziko kontratua, [[1716]]an berretsiko zuena. [[Baztan]]go [[Elizondo]]n ere lan egin omen zuen denbora batean baina betez ere Beran bizitu izan zen [[1722]]ra arte. Urte hartan [[Hondarribia]]ra joan zen horrezkero zeukan ospeak eramanda. Baina Hondarribian jasotzen zuen soldata urriak eta hura jasotzeko atzerapenak, Etxeberri Hondarribitik aldegitera eraman zuen. [[1725]]eko [[urri]]rako [[Azkoitia]]ko mediku agertzen zitzaigun, bezeroen artean [[Loiola]]ko [[Jesusen Lagundia|josulagunak]] zeuzkan, haien artean [[Agustin Kardaberaz|Kardaberaz]] edota [[Manuel Larramendi|Larramendi]] zituelarik. Azkoitian jarraitu zuen medikulanak egiten bertako udalak zaharturik zegoelako erretiratu zuen arte, [[1749]]ko lehenengo erdialdean 81 urterekin zendu zelarik. [[Euskaltzale]]a handia zen eta aurreko gizaldiko euskal idazleen lanak irakurriak zituen. Sarako erretorea buruzagi eta aitzindaritzat zeukan eta haren lanari jarraipena eman nahi izan zion. Idatzi zituen bere idazlan guztiak [[euskara]]ren ingurukoak izan ziren, bere garaian [[erlijio]]soa ez zen idazle bakanetakoa, eta erlijio gaiez kanpora ibili zen ia bakarra. |
Etxeberrik lehenengo ikasketak [[Paue]]n [[Jesusen Lagundia|jesuitekin]] egin zituen, jarraian [[Okzitaniako Tolosa]]ko Unibertsitatean lortu zuen medikuntzako batxiler-gradua. [[Medikuntza]]tik at letra-gizona ere izan zen. Sendagile lanari [[Sara]]n ekin zion, momentu eta hartan bertan Maria Itsasgaraterekin ezkondu zelarik. Hamaika seme-alabak izan zituzten eta haien artean Agustin, [[Mutriku]]ko mediku izanen zena, da aipagarriena. Gerora [[Hego Euskal Herri]]ra joan zen, [[1713]]ko [[abenduaren 11]]n [[Bera]]ko udalarekin sinatu zuen bere lehenbiziko kontratua, [[1716]]an berretsiko zuena. [[Baztan]]go [[Elizondo]]n ere lan egin omen zuen denbora batean baina betez ere Beran bizitu izan zen [[1722]]ra arte. Urte hartan [[Hondarribia]]ra joan zen horrezkero zeukan ospeak eramanda. Baina Hondarribian jasotzen zuen soldata urriak eta hura jasotzeko atzerapenak, Etxeberri Hondarribitik aldegitera eraman zuen. [[1725]]eko [[urri]]rako [[Azkoitia]]ko mediku agertzen zitzaigun, bezeroen artean [[Loiola]]ko [[Jesusen Lagundia|josulagunak]] zeuzkan, haien artean [[Agustin Kardaberaz|Kardaberaz]] edota [[Manuel Larramendi|Larramendi]] zituelarik. Azkoitian jarraitu zuen medikulanak egiten bertako udalak zaharturik zegoelako erretiratu zuen arte, [[1749]]ko lehenengo erdialdean 81 urterekin zendu zelarik<ref>[http://www.wikiteka.com/apuntes/joanes-etxeberri-sarakoa-bukaube/ www.wikiteka.com: Joanes Etxeberri Sarakoa]</ref>. [[Euskaltzale]]a handia zen eta aurreko gizaldiko euskal idazleen lanak irakurriak zituen. Sarako erretorea buruzagi eta aitzindaritzat zeukan eta haren lanari jarraipena eman nahi izan zion. Idatzi zituen bere idazlan guztiak [[euskara]]ren ingurukoak izan ziren, bere garaian [[erlijio]]soa ez zen idazle bakanetakoa, eta erlijio gaiez kanpora ibili zen ia bakarra. |
||
== Lanak == |
== Lanak == |
||
Funtsean hiru lan idatzi zituen euskeraz: |
Funtsean hiru lan idatzi zituen euskeraz: |
||
| ⚫ | * ''[[Lau-urdiri gomendiozco carta, edo guthuna]]''<ref>[http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/E/EtxebSaraLauUrduri.htm Literaturaren zubitegia: Lau-urdiri gomendiozko karta edo gutuna]</ref>(1718) [[Lapurtarren Biltzarra]]ri egindako [[gutun]]a da. Bertan euskaraz, euskara [[Lapurdi]]ko eskoletan irakasteko eskakizuna egiten du. Honekin batera berak egindako [[gramatika]] lana aurkezten du, eta argitaratu eta eskolako material gisa erabiltzeko baimena eskatzen du. Biltzarrak ezezko erantzuna eman zion eta horregatik, ezin izan zituen bere lanak plazaratu. |
||
| ⚫ | * ''[[Escuararen hatsapenac]]''<ref>[http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/E/EtxebSaraHatsapenak.htm Literaturaren zubitegia: Eskuararen hatsapenak]</ref>: saiakera elebiduna, [[euskara]]z eta [[latin]]ez idatzitako [[euskara]]ren apologia-lana, [[Julio Urkixo|Urkixok]] [[Zarauz]]ko [[frantziskotar]]ren komentuan aurkitu zuen. Ez datoz jatorri kontuak soilik. Gure hizkuntzaren goraipamena sutsua dugu eta [[Hegoalde]]ko apologistek ez bezala, euskaraz moldatua. |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | ''[http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/E/EtxebSaraLauUrduri.htm Lau-urdiri gomendiozko karta edo gutuna] |
||
[[Fitxategi: http://zubitegia.armiarma.com/egileak/irudiak/00403.GIF]] |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | ''[http://klasikoak.armiarma.com/idazlanak/E/EtxebSaraHatsapenak.htm Eskuararen hatsapenak] |
||
== Erreferentziak == |
|||
| ⚫ | |||
{{Erreferentzia zerrenda}} |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
=== Saiakera === |
|||
* ''[[Escuararen hatsapenac]]'': Elebiduna, [[euskara]]z eta [[latin]]ez idatzitako [[euskara]]ren apologia-lana, Urkijok [[Zarauz]]ko frantziskotarren komentuan aurkitu zuen. |
|||
=== Gramatika === |
|||
* ''[[Euscal-herriari eta Euscaldun guztiei escuarazco hatsapenac latin icasteco]]'' |
|||
=== Gutunak === |
|||
* ''[[Lau-urdiri gomendiozco carta, edo guthuna]]'' ([[1718]]) |
|||
== Kanpo loturak == |
== Kanpo loturak == |
||
* {{eu}} [http://zubitegia.armiarma.com/egileak/00403.htm Joanes Etxeberri literaturaren zubitegian] |
* {{eu}} [http://zubitegia.armiarma.com/egileak/00403.htm Joanes Etxeberri literaturaren zubitegian] |
||
[http://zubitegia.armiarma.com/aipa/bid/0116.htm '''zubitegia.armiarma.com/aipa/bid/0116.htm'''] |
|||
{{DEFAULTSORT:Etxeberri, Joanes}} |
|||
[http://www.wikiteka.com/apuntes/joanes-etxeberri-sarakoa-bukaube/ '''www.wikiteka.com/apuntes/joanes-etxeberri-sarakoa-bukaube'''] |
|||
[[Kategoria:Lapurdiko idazleak |
[[Kategoria:Lapurdiko idazleak]] |
||
[[Kategoria: |
[[Kategoria:Euskal Herriko medikuak]] |
||
[[Kategoria: |
[[Kategoria:1668ko jaiotzak]] |
||
[[Kategoria:1749ko heriotzak]] |
|||
[[ca:Joanes Etxeberri de Sara]] |
[[ca:Joanes Etxeberri de Sara]] |
||
18:30, 3 abendua 2010ko berrikusketa
Joanes Etxeberri (Sara, Lapurdi, 1668 - Azkoitia, Gipuzkoa, 1749) euskal idazlea izan zen[1].
Biografia
Etxeberrik lehenengo ikasketak Pauen jesuitekin egin zituen, jarraian Okzitaniako Tolosako Unibertsitatean lortu zuen medikuntzako batxiler-gradua. Medikuntzatik at letra-gizona ere izan zen. Sendagile lanari Saran ekin zion, momentu eta hartan bertan Maria Itsasgaraterekin ezkondu zelarik. Hamaika seme-alabak izan zituzten eta haien artean Agustin, Mutrikuko mediku izanen zena, da aipagarriena. Gerora Hego Euskal Herrira joan zen, 1713ko abenduaren 11n Berako udalarekin sinatu zuen bere lehenbiziko kontratua, 1716an berretsiko zuena. Baztango Elizondon ere lan egin omen zuen denbora batean baina betez ere Beran bizitu izan zen 1722ra arte. Urte hartan Hondarribiara joan zen horrezkero zeukan ospeak eramanda. Baina Hondarribian jasotzen zuen soldata urriak eta hura jasotzeko atzerapenak, Etxeberri Hondarribitik aldegitera eraman zuen. 1725eko urrirako Azkoitiako mediku agertzen zitzaigun, bezeroen artean Loiolako josulagunak zeuzkan, haien artean Kardaberaz edota Larramendi zituelarik. Azkoitian jarraitu zuen medikulanak egiten bertako udalak zaharturik zegoelako erretiratu zuen arte, 1749ko lehenengo erdialdean 81 urterekin zendu zelarik[2]. Euskaltzalea handia zen eta aurreko gizaldiko euskal idazleen lanak irakurriak zituen. Sarako erretorea buruzagi eta aitzindaritzat zeukan eta haren lanari jarraipena eman nahi izan zion. Idatzi zituen bere idazlan guztiak euskararen ingurukoak izan ziren, bere garaian erlijiosoa ez zen idazle bakanetakoa, eta erlijio gaiez kanpora ibili zen ia bakarra.
Lanak
Funtsean hiru lan idatzi zituen euskeraz:
- Lau-urdiri gomendiozco carta, edo guthuna[3](1718) Lapurtarren Biltzarrari egindako gutuna da. Bertan euskaraz, euskara Lapurdiko eskoletan irakasteko eskakizuna egiten du. Honekin batera berak egindako gramatika lana aurkezten du, eta argitaratu eta eskolako material gisa erabiltzeko baimena eskatzen du. Biltzarrak ezezko erantzuna eman zion eta horregatik, ezin izan zituen bere lanak plazaratu.
- Escuararen hatsapenac[4]: saiakera elebiduna, euskaraz eta latinez idatzitako euskararen apologia-lana, Urkixok Zarauzko frantziskotarren komentuan aurkitu zuen. Ez datoz jatorri kontuak soilik. Gure hizkuntzaren goraipamena sutsua dugu eta Hegoaldeko apologistek ez bezala, euskaraz moldatua.
- Euscal-herriari eta Euscaldun guztiei escuarazco hatsapenac latin icasteco. Garai hartan kultur-hizkuntza latina zen oraindik. Horregatik euskaldunak, gaztelerazko edo frantsesezko ikasbideetara jo behar izaten zuten latinaz jabetzeko.
Bizi izan artean, lehenengo liburuxka bakarrik kaleratu zuen. Bigarrena eta hirugarrena ez ziren XX. menderarte kaleratu, nahiz eta Etxeberrik saiakerak egin hauek argitaratzeko. Haietako batzuk frantziskotarren Zarauzko komentuan egon ziren "galdurik".
Bazen laugarren obra bat ere; Hiztegia, euskaraz, latinez, frantsesez eta gazteleraz atondua. Larramendik ezagutu eta erabili zuen, baina badirudi betiko galdu zela.