Birkako gerlari bikingoa
| Birkako gerlari bikingoa | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Heriotza | Suedia, X. mendea |
| Hobiratze lekua | Birka |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | gudaria |
| Altuera | 1,70 metro |
Birkako gerlari bikingoa eliteko gerlari bikingo baten osagarriekin lurperatutako emakume bat izan zen, Birkako (Suedia) X. mendeko hilobi batean. 1889an hilobia induskatu zenetik, gizonezko gerlaritzat hartu zen, eta 2017an, azterketa osteologiko baten eta DNA azterketa baten bidez, egiaztatu zen gorpuzkiak emakume batenak zirela. Ikerketak ondorioztatu duenez, emakumearekin lurperatutako tresnak agerian uzten dute goi-mailako gerlari profesionala zela. Ondorio hori goiztiar bezala izendatu dute arkeologo eta historialari batzuek, esaten baitute tresnak ez direla emakumeak bikingoen kulturan gerlari izatearen froga. Eztabaida horrek lagundu du emakumeek bikingoen gizartean betetzen zituzten genero-rolei buruzko eztabaidan.
Erregistro arkeologikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hasierako indusketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1870eko hamarkadan, Hjalmar Stolpe (1841-1905) arkeologo eta etnografoak hileta-ganbera bat induskatu zuen bere ikerketa arkeologikoaren zati gisa Björkö uharteko Birka bikingoen garaiko aztarnategian, gaur egungo Suedian. 1889an hilobia Bj 581[1] [2]bezala dokumentatu zuen. Bikingoen garaiko[3] hilobi enblematikoenetakotzat jo izan da. Hilobia harri handi batek seinalatzen zuen eta goarnizioarekin[4] harreman zuzena zuen terraza altu batean zegoen. Hileta-ganbera egurrezkoa zen eta 3,45 m luze eta 1,75 m zabal zituen. Gorpua eserita aurkitu zuten, zetazko jantziekin eta zilarrezko hariz[5] egindako apaingarriekin. Hilobian aurkitutako ondasunek «ezpata bat, aizkora bat, lantza bat, gezi zulatzaileak, borrokarako labana bat, bi ezkutu eta bi zaldi, behor[4] bat eta hazitarako zaldi bat» zituzten. Hurrengo 128 urteetan, hezurdura «batailan gogortutako gizon»[6] batena zela onartu zen. Gerlaria «Richard Wagnerren Walkirien kabalkadako pertsonaia» batekin alderatu zen.
Hezur-hondarren berrazterketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1970eko hamarkadako ikerketek zalantzan jarri zuten hezurdura maskulinoa[7] zela. 2014an Stockholmgo Unibertsitateko Anna Kjellström bioarkeologoak pelbiseko hezurren eta masailezurraren azterketa osteologiko bat egin zuen, eta emakume baten hilobia zela frogatu zuen. Arkeologo batzuk eszeptiko agertu ziren, azken mendean hezurrak gaizki etiketatu izanaren probabilitatea aipatuz, edo agian inguruko[2] beste hilobi batzuetako hezurrekin nahastuak.
2017ko irailean argitaratu zen Charlotte Hedenstierna-Jonsonek zuzendutako ikerketa batek , adierazi zuen «Kjellström-en azterketa osteologikoak sexuari, generoari eta nortasunari buruzko galderak eragin zituela gerlari bikingoen[4] artean». Hedenstierna-Jonsonen taldeak DNA atera zuen Bj 581ean lurperatutako pertsonaren hortz batetik eta besoko hezur batetik hartutako laginetatik. Maja Krezwinskaren arabera, argi eta garbi frogatu zen eskeletoa emakume batena zela, X kromosomekin, baina Y kromosomarik gabe.
Azterketa berean, estrontzio-isotopoak aztertu ziren eskeletoan, gizabanakoaren profil genetikoa zehazteko. Horrek ezarri zuen bikingoen eraginpean zeuden eremuetan bizi diren egungo jendearen antzeko markatzaile genetikoak dituela. Horrek planteatu du ea pertsona Birkakoa zen ala ez, edo gerora han ezarri ote zen.
Ikerketaren ondorioa hau izan zen: «Bj 581 hilobiko gizabanakoa maila altuko lehen emakume gerlari bikingoa[4] da». Egileek Antiquityn argitaratutako bigarren artikulu batean erantzun zieten jatorrizko azterketari egindako kritikei. Artikulu horrek metodologiari buruzko informazio gehigarria eman zuen, eta ondorioa berretsi zuen.
Hilobiko artefaktuen analisia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hilobiaren edukiaren analisiak taula bat eta piezak zeudela erakutsi zuen, bere pentsamendu estrategikoaren ebidentziatzat hartu zena eta "tropak batailara[8] gida zitzakeen ofiziala zela" adierazten zuena. The Guardianek honako hau adierazi zuen: "Joko piezek -agian hnefatafl, xakearen aitzindari moduko bat dira, Bj 581eko hilobiaren gerlaria batailako estratega bat zela" iradokitzen dute. Kjellströmen hitzetan: "Gudari gutxi batzuk bakarrik lurperatzen dira joko piezekin, eta pentsamendu estrategikoa adierazten dute". Frogen arabera, kasta militarreko kide ere izan zen. The Washington Postek zera esan zuen: "Gerlaria, izatez, emakumea zen. Eta ez edozein emakume, gerlari bikingo bat baizik, neskame ezkutari bat, Brienne de Tarth Game of Throneseko pertsonaia bezala».David Zori arkeologoak honako hau adierazi zuen: «Bikingoen saga ugarik, hala nola XIII. mendeko Saga völsungak, gizonezkoekin batera gerlariekin borrokan ari diren emakumeen taldeez hitz egiten dute».
Interpretazioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Adituek ez dute bikingoen hilobietako aurkikuntzen interpretazioari buruzko akordiorik lortu. Judith Jesch bikingoen ikasketen irakasleak Bj 581ean lurperatutako eskeletoa emakumezkoa zela ondorioztatu zuen, hilobia 1889an induskatu zenetik beste hilobi batzuetako hezurrak nahastuak izan zitezkeela argudiatuz; hilobian lurperatutako ehizakiak zirela eta, gerlaria zela ondorioztatzea espekulazio goiztiarra izan zela; eta ikertzaileek ez zutela aintzat hartu emakume baten gorpua gerlari baten hilobian amaitzeko beste arrazoi batzuk.
Hedenstierna-Jonsonen artikuluaren egileek adierazi zutenez, «bikingoen adituek ez dute onartu armak dituzten emakumeen eragina», eta «Birkan, Bj 581 hilobia estatus handiko gizonezko gerlariaren hilobi landu baten adibide gisa aurkeztu zen». Gainera, Marianne Moenen 2011ko ikerketa aipatu zuten. Horren arabera, «gizarte patriarkal batean, gerlari maskulinoaren irudia ikerketaren tradizioek eta aurrez pentsatutako ideia garaikideek indartzen zuten».
Hedenstierna-Jonsonen taldeak gorpuzkiek hezurrekin duten sexuaren identifikazioari buruzko gaiak aztertu zituen, eta honako hau adierazi zuen: «hileta-ondasunak hilobiaren barruan banatzeak, gizabanako femeninoarekin duten harreman espazialak eta emakume bati egotzi ohi zaion edozein hil-artefaktu ez egoteak» zalantzan jartzen zuen beste lehergailuak hildakoaren familiakoak edo hilobitik «orain desagertu den» gizonezko batenak izateko aukera. «Armek gudari bat baldintzatzen dute nahitaez ?» galderari erantzunez, egileek azpimarratu dute lurperatutako objektuek gorputzarekin duten egokitasunaren interpretazioa «... antzera egin behar da, lurperatutako gizabanakoaren sexu biologikoa edozein dela ere».
Arkeologian androzentrismoa behatu eta emakume gerlari baten ebidentzia interpretatzean batzuek dituzten gaiak aipatu ondoren, behatzaile batek hau idatzi zuen:
Benetako galderak, galdera interesgarriak: zer esan nahi du Bj 581 emakume bat izateak? Zer esaten digu horrek bikingoen gizartea egituratzeko moduari buruz? Bj 581 bakarra zen, edo mitologiara baztertua izan den emakume-kategoria bat irudikatzen zuen? Eta zer esan diezaguke horrek indarkeriazko gatazka nola ikusten eta bizitzen zenari buruz? Hedenstierna-Jonson et al. galdera-lerro oso bat inauguratu zuten, gogorarazten digutenak zein konplexuak, aberatsak eta liluragarriak diren giza gizarteak, benetan, zer ziren aztertu genuenean, eta ez zer garen uste dugun isla dezaten.
Holly Norton, The Guardian[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hedenstierna-Jonsonen ikerketak honako iruzkin honekin amaitzen du: «Antzinako genomikaren, isotopoen analisien eta arkeologiaren konbinazioak lagun dezake gizarte-antolamenduaz dugun ulermena berridazten, generoari, mugikortasunari eta aurreko gizarteetako okupazio-ereduei dagokienez». Dick Harrison historialari suediarrak, Lundeko Unibertsitatean, honako hau adierazi zuen: "Azken 40 urteetan ikerketa arkeologikoaren bidez gertatu dena, neurri batean ikerketa feministak bultzatuta, emakumeak apaizak eta liderrak direla aurkitu da... Horrek historia berridaztera behartu gaitu».
Emakume gerlariak bikingoen garaiko beste iturri batzuetan[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Emakume gerlarien irudia ez zitzaien bikingoei arrotz. Emakumeen irudikapenen hainbat adibide daude, armak eskuetan dituztela.
Mitologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eskandinaviar mitologian Valkiria izeneko emakume gerlarien talde baten irudikapena aurkitzen dugu. Edda poetikoan aipatutako emakume-talde horrek zaindari gisa jarduten du Valhallan, eta heriotza esleitzen dute gudu-zelaian. Oso gutxitan irudikatzen dira borrokan, baina lantzak daramatzate.
Skjaldmöak emakume gerlariak dira, eta ezaugarri eta jarrera maskulinoak hartzen dituzte beren gain, hala nola jantziak eta armen erabilera. Familiako gizonezko kiderik geratzen ez delako edo ezkontzatik ihes egiten dutelako egiten dute.
Ikonografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Osebergen tapizak irudi antropomorfoak irudikatzen ditu, bikingoen garaiko emakumeen antzeko soinekoak dituztenak, lantzei eta ezpatei eutsiz.
Tisspun (Danimarka) aurkitutako paparreko batzuek zaldiz armatutako emakumeen irudiak direla uste dena irudikatzen dute.
Hiru dimentsioko irudi bat, Danimarkako Härby herrian aurkitua, bikingoen garaiko emakume irudi bat da, ezpata eta ezkutu batekin. Publikoak valkiria baten antzezpen gisa interpretatu zuen, baina Eskandinaviako mitologian ez da valkiriak ezpatekin deskribatzen (bere armarik gogokoena lantza bat da). Horrek zalantzak sortzen ditu figura horrek emakume gerlari bat irudika ote dezakeen.
Literatura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Saxo Grammaticusek, bere «Gesta Danorum» lanean, gizonak bezala jantzitako emakume gerlariak erretratatu zituen, armak hartuta.
Sagen literaturak ere adibide ugari ditu. Freydís, «Groenlandiarren saga»n, manipulatzailea eta diruzalea da. Berarekin bidaiatzen zuen jendea engainatu ondoren, bost emakume hiltzen ditu aizkora batekin.
«Laxdä-ko Saga»k Auðrren istorioa kontatzen du. Bere senarrak beste emakume batengatik uzten du, beti gizon-prakak eramaten dituelako. Mendekua hartzea erabakitzen du eta, gizonez jantzita, ezpata batez sastatzen du. Saga honek saga guztietako emakumezko pertsonaien aukera zabalena du, eta seguru asko ikusle femeninoak zituen. Emakumeek gizartean zuten paper mugatuaren ondorioz bizi zituzten bizimodu desliluratuen aurrean alternatiba bat aurkezten zuen.
Hervör, «Hervarar saga»n, Angantyrren alaba bakarra da. Oso txikitatik, emakumeen ohiko zereginek baino armetarako gaitasun handiagoa erakusten du. Familiaren ezpata aitaren nahien aurka bultzatzen du eta gizonezkoen abentura askotan parte hartzen du. Ezarri eta seme-alabak izatea erabakitzen duen arte, familiako gizonezkoen lerroa ez da lehengoratzen, eta, horri esker, Angantyrrek inoiz izan ez zuen seme-mantua jaisten du.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ «Första DNA-bevisen för kvinnlig vikingakrigare - Uppsala universitet» web.archive.org 2017-09-17 (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
- ↑ a b «Famous Viking Warrior Was a Woman, DNA Reveals» web.archive.org 2017-09-17 (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
- ↑ (Ingelesez) «Viking warrior from Birka grave confirmed as female» Archaeology News from Past Horizons 2017-09-08 (Noiz kontsultatua: 2024-03-06).
- ↑ a b c d Hedenstierna‐Jonson, Charlotte; Kjellström, Anna; Zachrisson, Torun; Krzewińska, Maja; Sobrado, Veronica; Price, Neil; Günther, Torsten; Jakobsson, Mattias et al.. (2017-12). «A female Viking warrior confirmed by genomics» American Journal of Physical Anthropology 164 (4): 853–860. doi:. ISSN 0002-9483. PMID 28884802. PMC 5724682. (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
- ↑ Price, Neil; Hedenstierna-Jonson, Charlotte; Zachrisson, Torun; Kjellström, Anna; Storå, Jan; Krzewińska, Maja; Günther, Torsten; Sobrado, Verónica et al.. (2019-02). «Viking warrior women? Reassessing Birka chamber grave Bj.581» Antiquity 93 (367): 181–198. doi:. ISSN 0003-598X. (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
- ↑ .
- ↑ (Gaztelaniaz) Guerrera vikinga de Birka. 2024-01-29 (Noiz kontsultatua: 2024-03-05).
- ↑ .
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q40179239
Multimedia: Birka female Viking warrior / Q40179239
- Lan honek ingelesezko Wikipediaren «Birka female Viking warrior» etik eratorritako itzulpen partzial bat du, zehazki 2019ko abuztuaren 28ko bertsio honena, bere editoreek argitaratua GNUren dokumentazio librearen lizentziapean eta Creative Commons 4.0 nazioarteko lizentziapean.