Espezie natibo

Wikipedia, Entziklopedia askea
Txantxangorria Euskal Herriko txori natibo bat da.

Biogeografian, espezie natiboa, indigena edo autoktonoa, eskualde edo ekosistema jakin bateko espeziea da. Eskualde jakin horretan, espezie jakin horren presentzia gizakiaren esku-hartzerik gabeko fenomeno naturalen emaitza da (iraganean edo gaur egun).[1] Organismo natural guztiek, etxekotutako organismoek ez bezala, beren banaketa-eremua dute, eta eremu horren barruan natibotzat hartzen dira. Eskualde horretatik kanpo, gizakiek eraman badituzte, sartutako espezietzat hartzen dira. Bertako espezie batek ez du nahitaez endemikoa izan behar. Biologia eta ekologiako terminologiaren arabera, biota espezifiko baten natiboa dela esan nahi du endemikoak. Leku horretan sortu zenik ere ez du esan nahi. Espezieak beste eremu batzuetara lekualdatu daitezke, eta han ezartzen dira beren eboluzioaren historian zehar.

Espezie natiboen multzoek flora eta fauna autoktonoa osatzen dute. Elkarren artean ondo egokituta daude, eta ekosistema bat osatzen dute. Bertako espezieak suntsitzen direnean edo beste espezie batzuk sartzen direnean, oreka hautsi egiten da, eta ekosistema bere kabuz berrezarri ezin den punturaino degradatu daiteke. Kasu batzuetan ahaleginak egiten dira degradatutako lekuetako landaredia eta fauna berreskuratzeko, eta horrek plangintza arduratsua eskatzen du. Hala ere, zenbait espezie ezin dira berrezarri, beste espezie batzuk ez badaude, hau da, segida-prozesu bat jarraitu behar da, espezie aitzindariak landatzetik hasita, ondoren bigarren mailako espezieak eta klimaxekoekin amaituta.[2]

Flora natiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Armeria euscadiensis Euskal Herriko landare espezie natibo eta endemikoa da.

Flora natiboa, ingurune batean bizi diren landare-espezieek osatzen dute.  Inguruneko baldintza geografikoetan eboluzionatu, garatu eta biziraun egiten duten landareak dira, eta, beraz, tokiko baliabideen eskuragarritasunera eta bertako beste espezie batzuekiko (polinizatzaileekiko, esaterako) elkarreraginera egokituta daude.

Ezaugarriak

Flora natiboaren ezaugarrietako batzuk honako hauek dira:

  • Uraren erabilera eraginkorra faboratzen dute: bertako landareak bertako kliman eskuragarri dagoen urarekin bizi dira. Beraz, exotikoek ez bezala, ez dute aparteko ureztapenik behar.
  • Tokiko baldintza klimatikoei eusten diete: izozteei, haizeei, urtaroko lehorteei eta anplitude termikoari aurre egiten diete, garatu ziren tokiko beste fenomeno klimatiko batzuen artean.
  • Lurzorura egokitzea: ez dute ongarririk, substratu gehigarririk edo lurzoruaren laborantzarik behar.
  • Ez dute izurriterik edo gaixotasunik jasaten: normalean izurritetzat hartzen diren animaliak kasu honetan ez dira arazo, berez bizi baitira landare horiekin eta elkarrekin erlazionatzen eta "kontrolatzen" baitira.
  • Elkarrekintza ekologikoak bultzatzen dituzte: bertako fauna, besteak beste, hegazti eta ugaztun txikiak, intsektu polinizatzaileak, kakalardoak eta armiarmak erakartzen dituzte beraiengana, eta, horrela, elkarrekin komunitate konplexuak eratzen dituzte, hauei esker, ekosistemetarako beharrezkoak eta garrantzitsuak diren interakzio ekologikoak garaturik. Elkarrekintza horiek, izurriteen kontrol naturalari, polinizazioari, hazien sakabanatzeari, materiaren deskonposizioari eta zoruko mantenugaien birziklapenari laguntzen diete.[3]
  • Garrantzi kulturala dute: landare askok propietate medizinalak eta sukaldaritzarako erabilerak dituzte. Bazka, basogintza, melifero, ehun, tindoil eta aromatikoak, garatu ziren tokiari dagozkionak, eta haien erabilera arduratsua belaunaldiz belaunaldi transmititzen den ondare kulturalaren parte da.

Erabilerak

Landare natiboak basoberritzeko erabiltzen dira, batez ere nekazaritza jarduerek degradatutako lurzoruetan.[4] Basoberritze prozesuan landare natiboek germoplasma natiboaren kontserbazioa babesteko aukera ere ematen dute.[5] Horrez gain, oso eraginkorrak dira lurzoruen higadura saihesteko.[6] Bestalde, espezie inbaditzaileei aurre egiteko ere erabiltzen dira.[7] Izan ere, kasu batzuetan espezie inbaditzaileek inguruneko baldintza aldakorren aurrean bizirauteko gaitasun txikiagoa dute. Azkenik, metal astunen biometaketarako eragile onak dira landare natiboak.[8]

Ekologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espezie natiboek komunitateak eta elkarrekintza biologikoak osatzen dituzte bere inguruneko flora, fauna, fungi eta beste organismo espezifiko batzuekin. Adibidez, landare espezie batzuk animali polinizatzaile jakin batekiko elkarrekintza mutualistarekin bakarrik ugal daitezke, eta, seguraski, animalia polinizatzaile jakin hori landare horren menpe egongo da elikagaiak lortzeko.[9] Espezie asko oso baldintza mugatu, ezohiko edo gogorretara egokitu izan dira, klima hotzetara edota basoko suteetara, adibidez. Beste batzuk, ordea, eremu ezberdinetan bizi edo ingurune ezberdinetara ondo egokitu daitezke.

Jatorrizko landareek kontserbazioan duten garrantzia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Berreskuratze ekologikoko proiektuak egiten direnean, faktore ekonomikoek edo beste gertaera batzuek jatorrizko sistema ekologikoa berrezartzea oztopatzen dute.[10] Baliteke jatorrizko sistema ekologikoa berrezartzea ez lortzea, jatorrizko ekosistema konpontzeko oinarrizko kontzeptuak alde batera uzten badira. Jatorrizko espezieen banaketa historikoari eskainitako arreta lehen urrats erabakigarria da proiektuaren eramangarritasuna bermatzeko. Adibidez, XX.mendearen hasieran garapen industrialarengatik egurren eskaintza izugarri handia zen, hori dela eta Euskal Herriko mendietan ia ez zeuden basorik. Aditu batzuk hasi ziren basoa landatzen, ingurunea berreskuratzeko asmoarekin batera jabego pribatuentzat interes ekonomiko gehigarri bat ere baitzen. Izan ere,  Pinus radiata izeneko zuhaitz konifero bat aukeratu zuten. Hasieran, ondo moldatu zen Euskadiko klimara. Baina, 70.hamarkadatik aurrera banda marroia izeneko gaixotasuna arazo larri  bihurtu zen, Mycrosphaerella Dearnessii onddo mikroskopiko batek eragindakoa. Gainera, onddo honek soilik eragiten du pinuetan eta espezie hostotsu askok erresistenteak gaixotasun honen aurrean, esaterako pagoa, eukaliptoa eta haritza.

Giza inpaktua eta esku-hartzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Munduko leku askotan espezieen dibertsitatea existitzen da, soilik bioeskualdeak hesien bidez banatuta daudelako, bereziki ibaiak, itsasoak, ozeanoak, mendiak eta basamortuak. Gizakiek historia ebolutiboan inoiz topatu ez diren espezieak sartu ahal dituzte, egunetatik hamarkadetara doazen denbora-eskala aldakorretan. Gizakiak espezieak mugitzen ari dira mundu osotik aurrekaririk gabeko erritmoan. Hori dela eta, espezie inbaditzaileez arduratzen direnek arrisku handiagoa ikusten dute espezie autoktonoentzat.

Gizakiek espezieak lokalitate berrietan sartzen dituzten heinean, landatzeko helburuarekin edo istripuz garraiatzen dituztenean, espezie horietako batzuk espezie inbaditzaileak bihur daitezke, komunitate autoktonoak kaltetuz. Espezie inbaditzaileek ondorio sakonak izan ditzakete ekosistemetan, haien egitura, funtzioa, espezieen ugaritasuna eta komunitateen osaera aldatzen baitute.[11] Kalte ekologikoez gain, espezie horiek nekazaritza, azpiegiturak eta kultura-ondasunak ere kalte ditzakete. Honen aurrean, gobernuko agentziek eta talde ekologistek gero eta baliabide gehiago erabiltzen dituzte espezie horiei aurre egiteko.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Executive Order 13112 of February 3, 1999. .
  2. ↑ «REVEGETACION DE AREAS DEGRADADAS Y PRODUCCION Y PROVISIONAMIENTO DE EMILLAS DE ESPÉCIES NATIVAS» www.fao.org (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  3. ↑ Moldaera. 2022-06-12 (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  4. ↑ Melgoza Castillo, Ph.D. Alicia; Ortega Ochoa, Carlos; Morales Nieto, Dr. Carlos Raúl; Jurado-Guerra, Pedro; Velez-Sánchez Verín, Cristina; Royo-Márquez, Mario H.; Quintana Martínez, Gustavo; Lafón Terrazas, Alberto et al.. (2018-11-14). «Propagación de plantas nativas para la recuperación de áreas degradadas: Opción para mejorar ecosistemas» TECNOCIENCIA Chihuahua 1 (3): 38–41.  doi:10.54167/tecnociencia.v1i3.60. ISSN 1870-6606. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  5. ↑ Vargas Simón, Georgina. Germinación y crecimiento de especies nativas potenciales para reforestación en el estado de Tabasco, México. Universidad de Valladolid (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  6. ↑ Alvarado, Virginia; Romero, Marilyn; Bermúdez, Tania; Piedra, Lilliana. (2014-09-05). «Native plants for erosion control in urban river slopes .» Spanish Journal of Soil Science 4  doi:10.3232/SJSS.2014.V4.N1.07. ISSN 2253-6574. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  7. ↑ Gallego Maya, Angélica María; Bonilla Gómez, María Argenis. (2016-04-05). «CARACTERIZACIÓN DE MICROSITIOS PARA EL ESTABLECIMIENTO DE PLÁNTULAS DE Espeletia uribei (Asteraceae)» Acta Biológica Colombiana 21 (2): 387–398.  doi:10.15446/abc.v21n2.50164. ISSN 1900-1649. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  8. ↑ Aliaga Zegarra, Edell Doriza; Palomino Cadenas, Edwin Julio; Yupanqui Torres, Edson; Salvador Poma, Martin Lucio; Bobadilla Alvarez, Miguel Constante; Hilden Acuña, Farah; López Lucio, Magaly Noemi. (2009-07-19). «Capacidad de las plantas nativas en ambientes con drenaje ácido para la bioacumulación de metales pesados» APORTE SANTIAGUINO 2 (1): 9.  doi:10.32911/as.2009.v2.n1.371. ISSN 2616-9541. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  9. ↑ (Ingelesez) Tallamy, Douglas W.. (2007). Bringing Nature Home: How Native Plants Sustain Wildlife in Our Gardens. Timber Press ISBN 978-0-88192-854-9. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  10. ↑ Mattoni, Rudolf H T; Pratt, Gordon F; Longcore, Travis R; Emmel, John F.; George, Jeremiah N. (1997). «The endangered quino checkerspot butterfly, Euphydryas editha quino (Lepidoptera: Nymphalidae)» The Journal of Research on the Lepidoptera 34 (1-4): 99–118.  doi:10.5962/p.266563. ISSN 0022-4324. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).
  11. ↑ Shellfish Mariculture in Drakes Estero, Point Reyes National Seashore, California. 2009-07-17  doi:10.17226/12667. (Noiz kontsultatua: 2023-11-02).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Espezie_natibo&oldid=9468448"(e)tik eskuratuta