Gao Yaojie

Wikipedia, Entziklopedia askea
Gao Yaojie

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak高明魁
JaiotzaCao County (en) Itzuli, 1927ko abenduaren 19a
Herrialdea Txinako Herri Errepublika
HeriotzaNew York, 2023ko abenduaren 10a (95 urte)
Heriotza moduaberezko heriotza
Hezkuntza
HeziketaHenan University (en) Itzuli
Jarduerak
Jarduerakginekologoa
Jasotako sariak
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoaJiusan Society (en) Itzuli

Gao Yaojie (Cao konderria, Heze, Txina, 1927ko abenduaren 19a - New York, 2023ko abenduaren 10a)[1] Txinako hiesaren aurkako mediku, akademiko eta aktibista izan zen. Nazio Batuek eta mendebaldeko beste erakunde batzuek egindako lanagatik aintzatetsi zuten, eta etxean atxilotu zuten. Txinako agintariekin Txinako hiesaren epidemiaren transmisioari eta larritasunari buruz izandako hausturak zaildu egin zituen bere etorkizuneko jarduerak, eta 2009an Estatu Batuetara joatea eragin zuen.

Ibilbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gao Cao konderrian jaio zen, Shandong probintzian, 1927an. Henaneko Txinako Medikuntza Tradizionaleko Fakultateko irakasle erretiratua zen, eta Ginekologian[2] doktore espezializatua, eta, bereziki, tumore ginekologikoetan. Henango Unibertsitateko Medikuntza Fakultatean graduatu zen 1954an. Hala ere, bere prestakuntza intelektualaren ondorioz, Gao jazarria izan zen Iraultza Kulturalean, eta horrek osasun arazoak eragin zizkion. Ginekologo gisa lan egin zuen Henaneko Medikuntza Txinatarreko Ospitalean 1974an. 1986an katedradun egin zuten eta 1990ean erretiroa hartu zuen. Henanen Herri Biltzarreko kide izan zen.

Henan izan zen Bloodheaden eskandaluaren eszenatokia.[3] Eskandalu horrek GIB birusaren hedapen azkarra eragin zuen laurogeita hamarreko hamarkadan, Henaneko probintzietako eta pribatuetako erauzketa-zentro osasungaitzetan odola saltzen zuen landa-biztanleria pobretuaren artean. Bertan, gordailu zentral batean ordaindutako emaileen odola biltzen zen, plasma banatzen zen eta gordailu zentraletik itzultzeko gainerako odola odol-talde bereko emaileei ponpatzen zitzaien.[4] Gao oso ezaguna da Txinan eta mundu osoan, Henango epidemian zehar hiesa prebenitzeko egiten zuen lanagatik, eta hiesa zuten gaixoei eta umezurtz zeuden haurrei arreta handiagoa ematen zietelako.[5]

1996an, Gao Yaojie HIESa duten gaixoen prebentzioan eta tratamenduan hasi zen lanean Henan herrixketan, eta berak hartu zituen bere gain gastuak. Ehun herri baino gehiago bisitatu eta mila pertsona baino gehiago tratatu zituen. Berak argitaratu zuen HIESaren eta sexu-transmisiozko gaixotasunen prebentzioa liburua, 300.000 ale banatu zituena. Knowledge for HIV Prevention buletinak 15 zenbaki eta 530.000 aleko tirada izan zituen. Jonathan Mann Sariko 20.000 dolarrak eta 10.000 dolarreko beste bat eskaini zituen bere liburua berrinprimatzeko. 2000. urteaz geroztik, bere ahalegin gehienak "HIESaren umezurtzei" laguntzean zentratu ziren ("HIESaren umezurtzak" txineraz GIBaren ondorioz gurasoak hil zitzaizkien haur osasuntsuei erreferentzia egiten die, Henango herrietan).[6] Gao hiesaren aurkako hezkuntzan murgildu zen nahigabe.

1996ko apirilaren 7an, diagnostikatzen zaila den gaixotasun bat zuen paziente bat ospitaleratu zuten Henaneko ospitalean. Gao kontsultara gonbidatu zuten. Azkenik, pazienteari, Ba abizena duenari, GIBa diagnostikatu zioten, urte batzuk lehenago odol-transfusio bat egin ziotelako. Gaixoak negar egin zuen eta Gaori deitu zion esanez: "Nolatan ezin dut sendatu odol transfusio bat jaso badut? Ez dut hil nahi!" esan zuen Bak. "Nire senarra eta semea ezin dira ni gabe bizi". Hamar egun geroago, gaixoa hil egin zen, 42 urte zituela. Zorionez, senarra eta semea ez zeuden GIBaz kutsatuta.

Gaok hiesak jotako gaixo bat ikusten zuen lehen aldia zen. Oinaze aurpegiak eta Baren garrasi urragarriak biziki hunkitu zuten. Mediku gisa, gaixotasunak bere gaixoa nola akabatzen zuen ikusi besterik ezin zuen egin. Hurrengo egunetan, Gaok ez zuen goserik izan eta gaizki lo egin zuen. Eta okerrena izan zen pazientearen odol-transfusioa infektatutako odol-banku batetik zetorrela, eta horrek esan nahi zuen arazoa iceberg baten punta baino ez zela eta neurriak hartu behar zirela hedapena geldiarazteko. Aldi berean, gaixoa kutsatu zenetik hil zen arte igarotako bi urteetan familiako inor ez zela infektatu ikusi zuen, eta horrek erakusten zuen gaixotasunaren hedapena ondo kontrolatzeko aukera zegoela. Baina premisa da pertsonek HIESaren prebentzioaren premiaz jabetu behar zutela, eta prebentzioari buruzko ezagutzak ahalik eta gehien bereganatu behar zituztela.

Hiesa prebenitzeko konpromisoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaok buletin baten 15 zenbaki argitaratu zituen, Knowledge of AIDS Prevention, eta 530.000 ale argitaratu zituen guztira. Lehenengo zenbakia izan ezik, gainerako guztiak Gaok berak finantzatu zituen, 3.000 eta 5.000 yuan artean ordainduta. Pazienteentzako botikak ere erosten zituen eta dirua bidaltzen zien. 2001eko udazkenean, hiesaren prebentzioaren ezagutzari buruzko inkesta bat egin zuen. Galdetutako 10.000 pertsona baino gehiagotatik, %15ek baino gutxiagok ondo ulertzen zuen GIBaren transmisioa eta hiesaren prebentzioa, eta gehienek ez zioten batere kasurik egiten odolaren bidezko GIBaren transmisioari.

Hiesaren prebentzioari buruzko hezkuntza zabaltzeko, The Prevention of AIDS/Venereal Disease liburua argitaratu zuen. Liburu horrek lau edizio ditu eta 300.000 ale baino gehiago saldu ditu. Era berean, Jonathan Mann Award for Global Health and Human Rights sariaren diru-hornidura gisa jasotako 20.000 dolarrak eta Ford Fundazioaren beste 10.000 dolar eskaini zituen liburuaren 150.000 ale inprimatzeko. Egunero, liburuaren 10-100 ale ematen zitzaizkien dohainik medikuei, pazienteei eta horien senideei, landa-eremuetan. 2001eko abuztuan liburua berrinprimatu ondoren, Henan probintziako Emakumeen Federazioak, epidemiak prebenitzeko estazio probintzialak eta liburutegi probintzialak 20.000 ale inguru jaso zituzten. Laster, Gaok hainbat lekutako eskaerak jaso zituen liburua eskatzeko. Gehienak Henan probintziakoak ziren. Probintzia batzuek, Hainan, Hubei, Guangdong eta Yunnan, eta Xinjiangeko Uygur Eskualde Autonomoak barne, liburu hau erabili dute HIESari buruzko beren hezkuntza eskoletarako material didaktiko gisa.

Yaojiek Shuping Wangekin lan egin zuen. Osasun-ikertzaile horrek Txinak 1993an C hepatitisa zabaltzea eragin zuten odol-bilketan izandako jardunbide txarrak salatu zituen, eta urte batzuk geroago GIBaren infekzioak gora egin zuela ere salatu zuen. Wang-ek datuak emango lituzke Yaojieren defentsa-mezuak babesten laguntzeko.[7]

Lorpenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaoren lan nekezak eta iraunkortasunak Txinako gobernua hiesarekin arazo bat zegoela onartzera behartu zuten. 2003an ofizial egin zuen, eta gaixotasuna prebenitzeko eta kontrolatzeko funtsak agindu zituen. 2004an, Txinako GIB/hiesari buruzko Nazio Batuen Talde Tematikoak txosten bat argitaratu zuen, eta, bertan, kalkulatzen zen 850.000 eta 1,5 milioi heldu txinatar artean kutsatuta zeudela GIBarekin 2001ean. 2007an, Txinako osasun-agintariek 750.000 heldu kutsatu zirela kalkulatu zuten, baina beste iturri batzuek benetako kopurua milioi eta erdi baino gehiago zela kalkulatu zuten. Urte hartako urrian, Txinak 183.733 kasu erregistratu zituen ofizialki, 12.464 heriotza barne.

Aitorpena eta jazarpena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gao Yao-Jie doktorea (Hie) (edo Gao Yaojie) 80 urte, ginekologoa Henan probintzian (2007)

2001ean, Gaok Jonathan Mann Award for Health and Human Rights saria jaso zuen,[8] eta 2002an Time aldizkariko Heroina Asiatiko izendatu zuten. 2003an, Zerbitzu Publikoaren Ramon Magsaysay Saria jaso zuen Manilan (Filipinak).[2][9] Bi kasuetan, Txinatik kanpora bidaiatzeko baimena ukatu zitzaion sariak jasotzeko.[10] Txinako Telebista Zentralak "2003an Txina markatu zuten hamar pertsonetako" bat ere izendatu zuen.

2007ko martxoan, "Lidergo Globalaren Saria, Emakumeak Gure Mundua Aldatzen" saria jaso zuen, Vital Voices Global Partnership-ek emana, Txinako beste hiru emakumerekin eta Indiako, Guatemalako eta Sudango beste hainbeste emakumerekin batera, Arte Eszenikoetarako John F. Kennedy Zentroan. 2007ko otsailean, etxean atxilotuta zegoela eta ezin zuela bidaiatu jakinarazi zen.[5] Tokiko funtzionarioek adierazpen bat sinatzeko presioa egin zioten, "osasun arazoak zirela eta bidaiatzea ezinezkoa" zela adierazteko.[10] Henan Dailyk eta Txinako beste komunikabide batzuek erreportaje bat argitaratu zuten, artean etxean atxilotuta zegoela, Henan probintziako Alderdiko idazkariorde Chen Quanguok, Henaneko gobernadoreorde Wang Jumeik eta Henan probintziako Alderdi Komunistako Antolakuntza Departamentuko buru Ye Dongsongek egindako bisita bati buruzkoa. Horiek loreak bidali zizkioten eta Txinatar Urte Berria zoriondu zuten.[11] 2007ko otsailaren 16an, nazioarteko presioari amore emanda, gobernuak baimena eman zion Estatu Batuetara joateko, saria jasotzeko.[12] Gao Guangdong probintziatik atera zen Txinatik, bere jarraitzaileen konpainia beroa jaso ondoren. Estatu Batuetara iristean, familia txinatar batekin hartu zuen ostatu labur-labur, eta gero New Yorkera joan zen Columbiako Unibertsitateko beka bisitari batekin.[13] Gaoren etxeko atxiloketa etengabeko jazarpen-eredu baten parte izan zen, bereziki Henan probintzian, hiesaren aurkako oinarrizko ekintzaileen aurka Txinan. 2006an, Wan Yanhai, beste aktibista garrantzitsu bat, atxilotu egin zuten eta Beijingen GIB/hiesari buruzko hitzaldi bat egitea galarazi zioten. Gaoren bloga, 2009ra arte eguneratua, Gaok bere aldekoen eta kontrakoen arteko "gudu-zelai" deitu zuena bihurtu zen. Otsailaren 11ko sarreran, Gaok bere blogaren pirateatze bat salatu zuen, eta adierazi zuen bisitari batek mezu bat utzi zuela esanez 50 RMB ordaintzen zitzaizkiola iruzkin negatiboak egiten zituen pertsona bakoitzari. Gaok idatzi zuen erasoak hasi ziren deskribatzen hasi ondoren kasu asko GIBa Henan probintzian odol transfusioen bidez uzkurtzen jarraitzen zutenak.[14]

2007ko irailaren 20an, New Yorkeko Zientzia Akademiak "Zientzialarien Giza Eskubideen Heinz R. Pagels Saria" eman zion. 2007an, Nazioarteko Astronomia Batasunak 38980 zenbakidun asteroidea Gao izenarekin bataiatu zuen.

2008ko uztailean, Ming Publications Limitedek (Hong Kong) Gaoren autobiografia argitaratu zuen: The Soul of Gao Yaojie (txineraz idatzia). The Soul of Gao Yaojie: A Memoir ingelesezko edizioa 2011ko azaroan argitaratu zen.[15]

2015eko otsailaren 7an, Gaok "Liu Binyan Conscience Award" jaso zuen, 2014koa. Sari banaketa ekitaldia Gao doktorearen New Yorkeko apartamentuan egin zen eta bertan Txinako idazle ospetsuek osatutako 10 epaimahaikidek baino gehiagok parte hartu zuten. Saria mediku txinatar berri baten izena darama, Liu Binyan.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) Buckley, Chris. (2023-12-10). «Dr. Gao Yaojie, Who Exposed AIDS Epidemic in Rural China, Dies at 95» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  2. ↑ a b «2003 Ramon Magsaysay Awardee for Public Service - Gao Yaojie» web.archive.org 2009-11-29 (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  3. ↑ «HIV/AIDS and Workplace Dilemmas» Organizing Aids (Taylor & Francis): 77–96. 2005-06-28 (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  4. ↑ Txantiloi:Zh-CN 华夏文库 | CND Hua Xia Wen Ku. (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  5. ↑ a b «CBS News/New York Times Monthly Poll #1, February 2007» ICPSR Data Holdings 2009-01-23 (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  6. ↑ «新闻频道» www.cctv.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  7. ↑ (Ingelesez) Langer, Emily. (2019-10-02). «Shuping Wang, whistleblower who exposed China’s HIV/AIDS crisis, dies at 59» Washington Post ISSN 0190-8286. (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  8. ↑ «Jonathan Mann Award for Health and Human Rights. Doctors of the World, USA: Project-based Opportunities for Volunteer Medical Professionals» web.archive.org 2007-02-11 (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  9. ↑ «2003 Ramon Magsaysay Awardee for Public Service - Gao Yaojie» web.archive.org 2012-02-05 (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  10. ↑ a b «CBS News/New York Times Monthly Poll #1, February 2007» ICPSR Data Holdings 2009-01-23 (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  11. ↑ [https://web.archive.org/web/20070325021107/http://www.hnsc.com.cn/news/2007/02/13/157865.htm «��ȫ������ο��ר��ѧ�ߣ�����֪ʶ�����˲�-�����������Ӵ�»] web.archive.org 2007-03-25 (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  12. ↑ «CBS News/New York Times Monthly Poll #2, February 2007» ICPSR Data Holdings 2008-10-06 (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  13. ↑ (Ingelesez) «Exiled China Aids activist mourns her former life» BBC News 2010-10-20 (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  14. ↑ «新浪博客» blog.sina.com.cn (Noiz kontsultatua: 2024-02-15).
  15. ↑ Txantiloi:Txinatarra Xiaozhuang, A. (2008). Isn't this a crime against humanity?. .
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gao_Yaojie&oldid=9613574"(e)tik eskuratuta