Lankide:C. Xabier/Proba orria

Isabel II.a, humea zenean. Hiru urte zuela, hasi zen bere erregealdia.

Liberalismoaren garapena Espainian

Fernando VII hil zenean, Isabel II hizendatu zuten erregina, hiru urte zituela. Bere adina txikia zenen, Maria Kristina izendatu zuten erregeorde bezala. Momentu honetan hasi zen Espainiako liberalismoa zabaltzen, gobernu eta estatu liberal bat ezarriz. Garapen hau, Lehenengo Errepublikaren aldarrikapenean amaitu zen, liberalismoa guztiz egorkortu eta gero.

Etapa hau, oso garrantzitsua izan omen zen Espainiako historiarentzat. Estatu absolutismoatik, Estatu liberalara zeharkatzeko prozesua izan bai zen.

Isabel II.aren erregealdia

Isabelek, hiru urte zituela, hasi zuen erregetzaren lana izaten, bere ama Maria Kristinaren erregeordetzaren laguntzarekin.

LIBERALEN BANAKETA (MODERATUAK ETA AURREKARIAK)

BERDINTASUNAK

MODERATUAK ETA AURREKARIAK: 1. Liberalak dira 2. Absolutisten kontra egiten dute. 3. Burgesian eratzen dira (Burgesiak dira) 4. Monarkikoak dira (Espainian ez daude errepublikanorik)

DESBERDINTASUNA

MODERATUAK	AURREKARIAK
1.      Garrantzia gehiago eman ekonomiari. 2.      Askatasuna mugatzen dute. 3.      Sufragio zentsitarioa ezarri. 4.      Eliza eta monarkiarekin bat egiten dute. 5.      Gobernuaren kontrola defendatzen dute. 6.      Lurraldeen antolamenduan, zentralistagoak dira (foruen kontra egiten dute). 7. Helburu nagusia: ORDENA	1.     Politikari garrantzia gehiago eman. 2.     Askatasuna zabaltzen dute. 3.     Sufragio zabalagoa ezarri. 4.     Ejertzitoarekin bat egiten dute. 5.     Herriari ematen dute kontrola.. 6.     Lurraldeen antolamenduan, ez dira hain zentralistak. 7.     Helburu nagusia: ASKATASUNA

ESTATU LIBERALAREN ERAIKUNTZA (1833-1874)

1.ETAPA (33-36) Moderatuak; Martinez de la Rosa

Francisco Martinez de la Rosa, lehenengo etaparen gobernubura.

Etapa honetan, Gerra Karlista zen gai nagusia. Horren ondorioz, Maria Kristinak liberalen laguntza bilatzen du gerra irabazteko. Hortaz, Martinez de la Rosa izendatu zuen gobernuburu bezala. Martinez de la Rosak, Errege Estatutua diseinatu zuen (liberalismoaren aurrerapena), baina modu mugatuan. Horren ondorioz, 1836an, altxamendu bat gertatu zen, La Granjako Sargentuen Altxamenduaz ezagunaz.

2.ETAPA (36-38) Aurrerakoiak

La Garanjako Sargentuen Pronuntziamendua dela eta, Maria Kristina behartuta izaten da gobernu aurrerakoia ezazartzeko, 1812ko Konstituzioarekin batera. Behin gobernu aurrerakoia ezarrita, Mendizabal gobernuburu izendatzen da. Honekin batera, Mendizabalen Desamortizazioaren Dekretua martxan jartzen da 1812ko Konstituzioarekin batera. (Konstituzio hau, modu berrituan eta aurreratuagoan ezarri zen).

3.ETAPA (38-40) Moderatuak

Gerra Karlistaren edapenean, karlistek atzera egingo dute. Ekintza honen ondorioz, moderatuek gobernuaren kontrola hartzen dute. 1839an Gerra Karlista amaitzen da. Ondoren, Udal Legea martxan jartzen da; 1837ko Kontituzioaren aurkako legea. Aurrerakoiek, Udal Legea dela eta, matxinatu egiten dira. Matxinada horren ondorioz, Maria Kristina Espainiatik alde egiten du, bere alaba bakarriz utziz.

4.ETAPA (40-44) Aurrerakoiak

Ideologikoki liberal aurrerakoia den Espartero generala, Gerra Karlistatik irabazle iritsi zen Madrilera jenderaren ongietorrien artean. Hori dela eta, Espartero erregeorde izendatzen dute. Honek, lege Librekanbista martxan jartzen du:

• Liberkanbismoa, politika ekonomiko bat da.
• Politikoki neurriak artzen dira, inportazioak eta esportazioak mugarik gabe (zergarik gabe) zabaltzeko.

Hala ere, Espartero, generala zen bezala gobernatzen zuen (oso gogor gobernatuz). Hortaz, bere alderdikoak altxatu egin ziren bere aurka.

5. ETAPA (44-54) Hamarkada moderatuak

Etapa berri honetan, egonkortasuna nabarmentzen da. Moderatuek gobernuaren boterea lortzen dute, Esparteroren alderdikoen altxamenduaren ondorioz. 1845ean, Konstituzio berri bat egiten da. Moderatuen helburuenetako bat, askatasuna murriztea da. Horretarako, Guardia Zibila sortzen da 1854. urtean. 1851. urtean, Vatikano Hiriaren eta Euskal Herriaren artean akordio batzuk sinatzen dira gai zehatzak landuz:

• Eliza, orain arte liberalismoaren biktima sentitu dena, bakeak egiten ditu.
• Kulto katolikoaren gastuak, Estatuaren eskuetan geratuko dira eta, honek, ordaindu beharko ditu.
• DBH, Batxilergoa,... elizarenak izango dira.
• Zerga sistemarako diseinu berria egiten da (Zerga-erreforma).
• Estatuaren administrazioaren diseinua gauzatzen da (Ministroak, funtzionarioak,...).
• Derrigorrezko soldaduxka inposatzen da (Murtzian,Ourensen,...). Euskal Herrian ez da inposatzen.
• Ezkuntza publikoko sistema nazionala aldarrikatzen da.
• Lurraldeen antolamendua, probintzietan oinarrituta, ofizializatzen da. (Zentzalismoa areagotze da).

6.ETAPA (54-56) Bi urteko aurrerakoia

1854. urtean. ezegonkortasun politikoa nabarmentzen hasten da. O'Donellek estau kolpea egiten du, Serrano jeneralaren laguntzarekin, biak aurrerakoiak izanik. Orduan, Isabel II.ak, Esparterori deitzen dio gobernua osatzeko. 1855. urtean, Non Natako konstituzioa egiten da. Konstituzio honen ezaugarri garrantzitsuena besteen aurrean, erregearen funtzioak murrizten dituela da.

• Konstituzioan artzen diren NEURRI EKONOMIKOAK:
  • Madozen desamortizazioa.
  • Trenbidearen eraikuntzarako arautegi berria.
  • Kanpo kapitala erakartzeko neurriak artzen dia,
• Liberal erradikalak diren TALDE POLITIKO BERRIAK SORTZEN DIRA:
  • DEMOKRATAK: (Sufragio unibertsala eta monarkia babesten dute).
  • ERREPUBLIKANOAK: (Errepublikako presindentearen aldarrikapena egiten dute),
  • LANGILE MUGIMENDUAK: (Anarkistak,...).

Hala ere, kalean segurtasun falta handia sortzen da. Beraz, konflikto ugari sortu ondoren, krisia bideratzen da.

7.ETAPA (56-68) Batasun liberala eta moderatuak

Krisi honen barruan, O'Donellek estatu kolpea egiten du eta Batasun Liberalean oinarrituriko gobernua sortzen du aurrerakoien kontra. 1854ko konstituzioa ezartzen du eta Milizia Nazionala sortzen du.

(1858-1863)

Francisco Franco, etorkizun batean, Espainiako Generalisimo izango da estatu kolpe baten ondoren. Estatu totalitario bat ezarriko du izaera fasxista eta nazionalista erabiliz.

Urte ahuetan, aurrerapen ekonomikoak nabarmentzen dira. Marokok, Ceuta eta Melilla, Esapiniari eraso egiten du, eta Espainiak gerra deklaratzen du. 1925ean amaituko zen gerra honetako pertsonai nabarmendu batzuk, Prim generala eta Francisco Franco ziren, besteak beste.

(1858-1863)

Urte ahuetan ordea, Isabel II.rengan konfiantza falta sortzen da. Horrekin batera, finantzietan eta hornigaietan krisia sortzen da. Hau dela eta, Herbeheretan, Ostendeko Paktua egiten da oposizio talde guztiak bilduz.

• OSTENDEKO PAKTUAren ezaugarriak:
  • Isabel II.naren disimioa.
  • Sufragio Unibertsalaren bitartez, gorte konstituzionagileak konbokatzen dira.
  • Gobernuaren kontrako paktua

Paktu honen ondorioz, La Gloriosako Iraultza gertatzen da 1868an. Isabel II.na eta Moderatuak, kanporatuak izango dira.

Seiurteko demokratikoa

AMADEO I

Prim (aurrekoia) eta Serranoren (demokrata) altxamenduaren ondorioz (1868an), etapa berri hau asten da.

• ALDERDI POLITIKOAK:
  1. Union Liberal (aurrerakoiak + demokratak), Prim eta Serrano eta monarkiko demokratak.
  2. Moderatuak, Neokatolikoak eta Isabelen aldekoak.
  3. Karlistak, Karlos VII.na eta tradizionalistak

1871ean, errege berri bat aukeratu zen, Amadeo I (Saboiakoa, ain zuzen ere). Errege honek, Espainiako modernizazioa bultzatzeko zereginak egingo ditu. Baina, 1873.urtean, Amadeok abdikatu egin zuen, arrazoi hauek zirela eta:

1. Kubako gerraren hasiera.
2. Espainiak jasaten hari zen krisi ekonomikoa.
3. Herritarengandik sufritzen ziren kritika latzak.
4. Eliza, monarkiaren ezkutuan, hauen kontra egiten du, moderatuen aldekoa delako; gobernua punteatzen du karlistei laguntzeko.
5. Frantziako Iraultza Kantonala: gobernuaren aginte hutsunea dela eta, Esainiako langileak (anarkistak), hiriaren kontrola artzeko beldurra, Frantzian gertatu zen bezala.

LEHENENGO ERREPUBLIKA (1873-1874)

Lehenengo Errepublika, 1873ko hautenkundearen ondorioz ezarri zen. Hauteskunde hauetan, errepublikanoek irabazi egin baizuten. Ekonomian, lege librekanbista ezarri zen. Garai hauetan ere, pezeta asmatu zen.

Lehenengo Errepublikako politika, horrela ezarri zen:

LEHENENGO ERREPUBLIKA

ESKUINDARRAK	•Castelar • Figueras • Salmeron • Bateratzaileak
ERREPUBLIKANOAK	•Pig y Margall (Errepublikano federalista Moderatua) • Federalistak •Transigenteak • 1873ko konstituzioa
BESTELAKOAK	•Federalistak •"Intransigenteak" •1872ko anarkistak (Iraultza Katonala)

Ekonomia liberalaren eraikuntza

ISABEL II-REN GARAIAN

Isabel II-ren garaiako ekonomia, nekazaritzan oinarrituta zegoen gehienbat. Hala ere, bazegoen arazo bat non nekazaritzako kudeaketa ekonomikoak zailtatzen zituen:

• Jabetzaren banaketa: Lur gehienak, jabe gutxien eskuetan zeuden eta nekazari gehienek ez zeukaten lurrik.

Liberalismoa Espainian zehar eratzen hasten zenean, ekonomia liberal bat bultzatu nai da. Horretarako, printzipio hauetan jarri behar zen arreta:

1. Askatasuna: Jabetzaren zein merkataritzaren askatasuna.
2. Jabetza pribatua: (Kontrakoa: Jabetza Kolektiboa)
3. Merkatua: Merkatuan, produktuek prezioak ezartzen zuten:
   • Eskaintza eta eskariaren legea: prezioak merkatuaren arabera ezartzen dira.
4. Sektore berri bat sortu zen, INDUSTRIA: industrializazioan gertatzen da (INDUSTRIA IRAULTZA)
   • Ondorioz, ekonomia liberalaren helmuga KAPITALISMOA izango zen.
   • Kapitalismoarekin batera, beste sektoreak sortzen ziren: Sektore finantzieroak (bankuak).

INDUSTRIA

Espainiako industria, atzerapena bat sufritzen du Ingalaterraren industria egoerarekiko, honek, askoz haurreratua baitzuen industriaren sektorea. Espainian, manufakturak ziren gehien nabarmentzen ziren industria motak. Lehenengo sortu ziren industriak ahuek dira:

1. Siderurgia: Marvellan; ez zuen arrakastarik izan.
2. Oihalgintza: Bartzelonan; arrakasta handia izan zuen. Ondorioz, Katalunia izan zen lehenengo gune industriala.