Lankide:Erikadosuna/Proba orria

Wikipedia, Entziklopedia askea
James Naismith (1891tik aurrerako data zehaztugabe batean)
Erikadosuna/Proba orria
Bizitza
Jarduerak
James Naismith (1891tik aurrerako data zehaztugabe batean)

James Naismith[aldatu | aldatu iturburu kodea]

James Naismith[1] (Almonte, Kanada, 1861eko azaroaren 6a – Lawrence, AEB, 1939ko azaroaren 28a), heziketa fisikoko irakaslea, entrenatzailea eta kapilau militarra izan zen. 1891n saskibaloiaren kirola asmatu zuen, eta futbol amerikarraren lehen kaskoaren erabilera ere egozten zaio. Saskibaloiaren jatorrizko arauak idatzi zituen, Kansasko Unibertsitateko saskibaloi-programa sortu zuen, eta, bere bizitzan zehar, 1904an, San Luiseko Joko Olinpikoetan, hartutako saskibaloia erakustaldi-kirol gisa eta 1936ko Berlingo Joko Olinpikoetan kirol ofizial gisa bezala ikusi ahal izan zuen.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanadan jaioa, heziketa fisikoa ikasi zuen Montrealen, Estatu Batuetara joan aurretik. Han, Springfieldeko (Massachusetts) Gazteen Kristau Elkartean (YMCA) lanean ari zela, saskibaloia garatu zuen 1891.[2] urtearen amaieran. Medikuntza ikasi zuen Denverren, eta 1898an lortu zuen titulua. Urte horretan bertan, Kansasko Unibertsitatean hasi zen lanean. Kirol honen hasierako urteetan denbora partzialeko saskibaloiko irakasle eta entrenatzaile bezala ia hogei urte eman ondoren, 1919an Kansas Jayhawks taldeko zuzendari izendatu zuten. 1925ean estatubatuarra nazionalizatu zen.[2][3]

Naismithek saskibaloian egindako ekarpenek hil ondorengo hainbat omenaldi ekarri zizkioten, hala nola Kanadako Saskibaloiaren Ospearen Aretokoa, Kanadako Ospearen Aretokoa, Kanadako kiroletakoa, Ontarioko kirolaren elezaharrekoa, Ottawako kiroletakoa, McGill Unibertsitateko kirolekoa, Kansas Estatuko kiroletakoa eta FIBAko Ospearen Aretokoa. Springfieldeko Naismith Memorial Basketball Hall of Fame horrela deitzen da bere omenez.[2]

Naismith Guardia Nazionaleko kapilau militarra ere izan zen Kansasko infanteriako lehen errejimenduan.[2] Soldaduei saskibaloia irakasten zien, gehiegizko energia kontrolatzeko. Bere ahaleginek troparen morala areagotzen eta diziplina-zigorren kopurua gutxitzen lagundu zuten.Urte oso batez dolar baten truke arotz ikastun gisa lan egin ondoren, eraikuntzaren kontratista gisa independizatu zen eta, geroago, Robert Youngekin elkartu zen.

Familia eta haurtzaro[aldatu | aldatu iturburu kodea]

James «Jim» Naismithen estatua, Elden Tefften lana, bere jaioterrian inauguratua 2011ko uztailaren 23an.

Naismith 1861ean jaio zen Kanadako Almonte herrian, gaur egun Ontario probintziako Mississippi Mills herrian.[4] Bere aitak, John Naismithek, 14 urte zituela emigratu zuen Eskoziatik Kanadara, eta 18 urte zituela bizi izan zen osabaren baserrian.Urte oso batez dolar baten truke arotz ikastun gisa lan egin ondoren, eraikuntzaren kontratista gisa independizatu zen eta, geroago, Robert Youngekin elkartu zen.1858an, Margaretekin ezkondu zen, bere bazkidearen ahizparekin, eta bere familiaren etorkizuneko etxea eraiki zuen aitaginarrebak oparitutako lursail txiki batean.[5] Urte horretako azaroaren 6an, Margaretek,Annie euki eban, James hiru urte geroago jaio zen eta Robert 1866an etorri zen mundu honetara. Laster, ordea, hiru anaiak umezurtz geratu ziren, 1870ean gurasoak sukar tifoideengatik hil zirelako eta amaren aldeko amonarekin eta Peter Youngekin bizitzera joan ziren.[6]

Etxe berria Bennie 's Corner (bere lehen hezkuntza jaso zuen lekuan) eta Almonte (bigarren hezkuntza hasi zuen lekuan) artean zegoen.[7]

Eskolara joateaz eta amari landa-lanetan laguntzeaz gain, haurrentzako aisialdia garaiko jolasetan eman zuen. Bere gogokoenetako batek, Duck on a Rock izenekoak, punteria eta abiadura batzen zituen, talde bateko kideen arteko lankidetza sustatzen zuen eta beste batzuetan gertatzen ziren ostikoen, plakajeen eta ukabilkaden ondoriozko indarkeria saihesten zuen.[2]

Jolasaren helburua zen duck edo drake izeneko harri txiki bat eraistea, beste harri handiago baten gainean edo lurretik hurbil zegoen moko baten gainean (rocka). Jokalari bat, zaindari izenekoa, objektiboaren ondoan zegoen eta bota beharreko harriaren arduraduna zen. Gainerako jokalariak bost metro inguruko distantziara lerrokatzen ziren eta harriak banan-banan jaurtitzen zituzten, zaindariarena bota nahian.Lortzen ez bazuten, gehienetan gertatzen zena, korrika egin behar izaten zuten harria berreskuratzeko, eta une hori aprobetxa zezakeen zaindariak harrapatzeko eta preso hartutako jokalariarekin bere postua trukatzeko. Jokalari batek helburua lortzen bazuen, zaindariak, inor preso hartu baino lehen, bere harria berreskuratu eta berriro jarri behar zuen plataformaren gainean, eta horrek denbora tarte bat ematen zien gainerako jokalariei, harriak jaso eta eremu segurura itzultzeko, jaurtiketa-lerrora.Denborarekin, jokalariek ikusi zuten zuzeneko jaurtiketa batek, dianan asmatzen ez bazuen, distantzia handiagoa egitera behartzen zituela berreskuratzeko, eta zaindariari aukera gehiago ematen zizkiola harrapatzeko. Jaurtiketa paraboliko batek eragozpen hori saihesten zuen, eta harria berreskuratu eta eremu segurura itzultzeko aukera ematen zien, zaindariaren lana oztopatuz.[8][9]Haurren jolas honen ezaugarriek eragin erabakigarria izan zuten Naismithengan saskibaloiaren kirol berriaren arauak eratzeko orduan.[10]

Gazteria, bigarren hezkuntza eta unibertsitate-hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

McGill Unibertsitateko Arte Fakultateko eraikina 1875ean. Han graduatu zen James Naismith 1886an.

Naismithek institututik alde egin zuen bere bigarren urtean, baserrian lanaldi osoan eta neguetan egurgile gisa lan egiteko, etxean lan gutxiago zegoenean, eta Ipar-mendebaldeko Polizia Muntatuan izena ematen ere saiatu zen, baina baztertu egin zuten gazteegia zelako. Azkenean, osabak eraginda, 19 urterekin ekin zion berriro ikasketei, gazte gehienek bigarren hezkuntza amaitua baitzuten. Beste arazo bat izan zen institutuko zuzendaritzak gainditua zuen lehen ikasturtea errepikatzera behartu zuela, eta, beraz, 15 urteko mutilekin joan behar izan zuela eskolara. Hala ere, bere irmotasun eta ahaleginari esker, lau ikasturteak bi urtetan gainditzea lortu zuen.[11]

1883an McGill Unibertsitatean sartzeko probak gainditu zituen. Osabak neguan bere ikasketak eta gastuak ordaintzeko eskaintza egin zion, udak baserrian berarentzat lan egitera bideratzearen truke. Udazkenean Montrealen kokatu zen.[12]

Naismithek apaiz izateko ikasketa erlijiosoak egitea erabaki zuen, baina Teologia Eskolan sartu aurretik gradu-titulu bat lortu behar zuen (bachelor 's degree).[13]Urte horietan, Montrealen ezagutu zuen gorputz-hezkuntza, Frederick Barnjum McGill-en programa atletetikoaren zuzendariaren eta Kanadako unibertsitate-kiroleko legendarioaren bitartez.[14]Naismithek arrakasta handia izan zuen kirol-jarduera guztietan, eta nabarmentzekoak dira Kanadako futbola, Lacrosse, futbola, gimnasia eta boxeoa. Bi aldiz jaso zuen Wickstead domina, unibertsitateko atletarik onena izatea gaitik.[15]

1884 James beste tragedia bat euki zuen,gabonetan bere anaia,Robbie, ohera joan zen tripako minagaz, goizean Robbie hil egin zan.[16]

Teologia eta gorputz-hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1884an, McGill Unibertsitatean, izotzaren gaineko hockey partida baten eztabaida. Hondoan, Teologia Eskola (i), Redpath museoa (c) eta Arte Fakultatea (d).

Naismithek aholkua eskatu zien senideei, lagunei eta irakasleei. Teologiako ikasketak amaitu zituen eta 1890eko apirilaren 18an lortu zuen gradua. Baldintza hori bete ondoren, komunitate bateko artzain izendatu ahal zen.Hala ere, udako hilabeteetan YMCAko zenbait ikastetxe bisitatu zituen Kanadan eta Estatu Batuetan, eta, azkenean, gorputz-hezkuntzako irakasle gisa kontratatu zuten elkarte horrek Springfield (Massachusetts) ikastetxean, non maisutza ere egin baitzuen.[17]

Springfield: futbol amerikarreko lehen kaskoa?[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alonzo Stagg egin genuen (lehenengo ezkerretik), Yaleko futbol-taldeko kideekin, 1888an

Luther Gulick, International YMCA Training School-eko Gorputz Hezkuntzako Saileko zuzendariak, gaur egun Springfield College-k, lehen elkarrizketaz geroztik, inprimatze atsegina eragin zion.[18]Estatu Batuetako futbol-irudi historiko batekin ere bat egin zuen: Amos Alonzo Stagg. Ia adin berekoak ziren, sei hilabeteko aldea baino ez zuten, biak ere teologian graduatuak ziren eta kultura fisikoak gazteen hezkuntzan zuen garrantziari buruzko ideia berberak partekatzen zituzten.[19]Gulick-ek 1890-1891 denboraldian futbol-talde bat osatzea erabaki zuen. Stagg, Yale-tik zetorren atletak, 1889an All-American unibertsitateko lehen futbol-taldeko kide hegal itxi onena izendatu zuten entrenatzaile. Naismith, gorputz-hezkuntzako maisutzan matrikulatutako berrogeita hamazazpi ikaskideetatik hamabirekin batera, erdiko posizioan jokatzeko hautatu zuten, Stagg-ek aitortu zionez, «gauzak zaletasun handienarekin egiteko gauza zelako».[19]

Hain zuzen ere, denboraldi horretan, Naismithek futbol-kasko amerikarra asmatu zuen bere azalore belarria babesteko.[20] Egia esan, ez zen kasko bat, baizik eta franela-zerrenda zabal bat, hiesa hartua eta buruaren inguruan kokatua, belarriak ondo estaltzeko moduan. Erortzea saihesteko, bi uhal zituen, bat kokotsaren azpitik eta bestea buruaren goialdetik.[21] Jokalariek eta ikusleek iseka egin arren, txanoak nolabaiteko babesa eman zion, eta Naismithi Ameriketako futbol-kasko modernoaren aurrekaria sortzearen merezimendua eman zitzaion.[22][21]

Springfield: saskibaloiaren asmakuntza(ideia)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ipar Amerikako ipar-ekialdeko udaberrian eta udan ez zegoen inolako arazorik futbolean, beisbolean edo atletismoan jokatzeko.Hala ere, negua iristen zenean, kirolariak ez zuten aukera gehiago, forman jarraitu nahi bazuten, estalita entrenatzea baino.Arazoa zen gimnasia, kalistenia eta antzeko beste ariketa batzuk aspergarriak zirela.[23]

Karrera entrenatzaile gisa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Naismith Kansaseko Unibertsitatera joan zen 1898an, eta Denverren ikasten jarraitu zuen. Irakasle bihurtu zen, eta saskibaloiko lehen entrenatzailea eskola batean.

Entrenatzaile gisa ondare handia utzi zuen kirol honen historian.

1930eko urtearen amaieran, Naismithek etsipen nabarmena izan zuen National Association of Intercollegiate Basketball elkartearen prestakuntzan, geroago National Association of Intercollegiate Athletics bihurtu baitzen.

Datu pertsonalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Naismith Maude Shermanekin ezkondu zen 1894an, eta bost seme-alaba izan zituen harekin.1925eko maiatzaren 4an naturalizatu zen herritar estatubatuarra.Maude 1937an hil ondoren, Florence Kincade-rekin ezkondu zen 1939ko ekainaren 11n.Urte horretan bertan hil zen, garuneko odoljario baten ondorioz, Lawrencen.Lehen emaztearekin batera lurperatuta dago, Kansaseko Unibertsitateko sehaska horretan, eta bera izan zen irakasle eta saskibaloiko entrenatzaile lekuan.

Askotan Estatu Batuetan,Kanadan,eta herrialde gehiagotan onratu dute.1968ko otsailaren 17an, Naismith Memorial Basketball Hall of Fame ireki zuen, Springfield hirian.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) James Naismith Summary. (Noiz kontsultatua: 2022-10-16).
  2. ↑ a b c d e (Ingelesez) Porter, David L.. (2005). Basketball: A Biographical Dictionary. Greenwood Publishing Group ISBN 978-0-313-30952-6. (Noiz kontsultatua: 2022-10-18).
  3. ↑ (Ingelesez) Rains, Rob. (2011-06-03). James Naismith: The Man Who Invented Basketball. Temple University Press ISBN 978-1-4399-0134-2. (Noiz kontsultatua: 2022-10-18).
  4. ↑ «About Mississippi Mills - Mississippi Mills» web.archive.org 2014-08-08 (Noiz kontsultatua: 2022-10-19).
  5. ↑ (Ingelesez) Rains, Rob. (2011-06-03). James Naismith: The Man Who Invented Basketball. Temple University Press ISBN 978-1-4399-0134-2. (Noiz kontsultatua: 2022-10-19).
  6. ↑ (Ingelesez) Rains, Rob. (2011-06-03). James Naismith: The Man Who Invented Basketball. Temple University Press ISBN 978-1-4399-0134-2. (Noiz kontsultatua: 2022-10-19).
  7. ↑ (Ingelesez) Rains, Rob. (2011-06-03). James Naismith: The Man Who Invented Basketball. Temple University Press ISBN 978-1-4399-0134-2. (Noiz kontsultatua: 2022-10-19).
  8. ↑ (Ingelesez) Rains, Rob. (2011-06-03). James Naismith: The Man Who Invented Basketball. Temple University Press ISBN 978-1-4399-0134-2. (Noiz kontsultatua: 2022-10-19).
  9. ↑ Duck on the Rock (Part 1). (Noiz kontsultatua: 2022-10-19).
  10. ↑ (Ingelesez) «Newly found documents shed light on basketball's birth» ESPN.com 2006-11-14 (Noiz kontsultatua: 2022-10-19).
  11. ↑ (Ingelesez) Rains, Rob. (2011-06-03). James Naismith: The Man Who Invented Basketball. Temple University Press ISBN 978-1-4399-0134-2. (Noiz kontsultatua: 2022-10-19).
  12. ↑ (Ingelesez) Rains, Rob. (2011-06-03). James Naismith: The Man Who Invented Basketball. Temple University Press ISBN 978-1-4399-0134-2. (Noiz kontsultatua: 2022-10-19).
  13. ↑ (Gaztelaniaz) James Naismith. 2022-07-24 (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
  14. ↑ (Ingelesez) Rains, Rob. (2011-06-03). James Naismith: The Man Who Invented Basketball. Temple University Press ISBN 978-1-4399-0134-2. (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
  15. ↑ (Gaztelaniaz) James Naismith. 2022-07-24 (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) James Naismith. 2022-07-24 (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
  17. ↑ (Gaztelaniaz) James Naismith. 2022-07-24 (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
  18. ↑ (Gaztelaniaz) James Naismith. 2022-07-24 (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
  19. ↑ a b (Ingelesez) Rains, Rob. (2011-06-03). James Naismith: The Man Who Invented Basketball. Temple University Press ISBN 978-1-4399-0134-2. (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
  20. ↑ (Ingelesez) Rains, Rob. (2011-06-03). James Naismith: The Man Who Invented Basketball. Temple University Press ISBN 978-1-4399-0134-2. (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
  21. ↑ a b «Who Invented the Football Helmet?» web.archive.org 2015-06-27 (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
  22. ↑ (Ingelesez) Nelson, Murry R.. (2013-05-23). American Sports: A History of Icons, Idols, and Ideas [4 volumes: A History of Icons, Idols, and Ideas. ] ABC-CLIO ISBN 978-0-313-39753-0. (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
  23. ↑ (Gaztelaniaz) James Naismith. 2022-07-24 (Noiz kontsultatua: 2022-10-20).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Erikadosuna/Proba_orria&oldid=9532108"(e)tik eskuratuta