Lankide:Joxan Garaialde/RR Lyrae
{{{image}}} {{{caption}}} | |
| Behaketa data Garaia J2000 Ekinokzioa J2000 | |
|---|---|
| Konstelazioa | Lyra |
| Igoera zuzena | 19h 25m 27.91285s[1] |
| Deklinazioa | +42° 47′ 03.6942″[1] |
| Itxurazko magnitudea (V) | 7.195[2] (7.06–8.12)[3] |
| Ezaugarriak | |
| Astrometria | |
| Zehaztasunak | |
| Metaltasuna [Fe/H] | –1.16[4] dex |
| Beste izendapenak | |
| Datubase erreferentziak | |
RR Lyrae Lyra konstelazioko izar aldakorra da; konstelazioaren mendebaldean, Cygnusetik gertu dago. Bere klaseko izar distiratsuena denez, RR Lyrae izar aldagaien klasearen eponimo bihurtu, eta astronomoek asko aztertu dute. RR Lyrae aldagaiek distantzia astronomikoak neurtzeko erabiltzen diren kandela estandar garrantzitsu gisa balio dute. RR Lyrae aldagai baten pultsazio-aldia bere masaren, argitasunaren eta tenperaturaren araberakoa da; neurtutako argitasunaren eta benetako argitasunaren arteko diferentziak, berriz, bere distantzia zehaztea ahalbidetzen du alderantzizko karratuaren legearen bidez. Horregatik, halako tokiko izar multzo baten periodo-argitasun erlazioa ulertzeak mota horretako izar urrunagoen distantzia zehaztea ahalbidetzen du.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
RR Lyraeren izaera aldakorra Williamina Fleming astronomo eskoziarrak aurkitu zuen Harvardeko Behatokian, 1901ean .
RR Lyraeren distantzia zalantzazkoa izan zen 2002. urtera arte; Hubble Espazio Teleskopioaren orientazio-sentsore finak —RR Lyrae-ren distantzia zehaztuz % 5eko errore-marjinaren barruan— 262 parsec (855 light-year)-eko balioa eman zion arte. Hipparcos satelitearen eta beste iturri batzuen neurketekin konbinatuta, emaitza 258 pc (841 ly) distantzia kalkulatzen da.
Izar aldakorreko klasea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Masa baxuko izar mota horrek, bere muinean, hidrogenoa kontsumitu du, sekuentzia nagusitik urrundu, eta erraldoi gorriaren etapatik pasatu da. Helioaren fusio termonuklearrari esker, orain, bere muinean energia ekoizten ari da, eta izarra adar horizontala (HB) izeneko eboluzio-etapa batean sartu da. HB izar baten kanpoko inguratzailearen tenperatura eraginkorra, denborarekin, pixkanaka handituko da. Sortzen den izar-sailkapena ezegonkortasun-zerrenda izenez ezagutzen den barruti batean sartzen denean —normalean izar klaseko A-n—, kanpoko inguratzailea taupadaka has daiteke. RR Lyraek pultsazio-eredu erregularra erakusten du, eta horrek bere itxurazko magnitudea 7,06 eta 8,12 artean aldatzea eragiten du, 0,56686776 egun irauten duen ziklo labur batean (13 ordu, 36 minutu). Pultsazio erradial bakoitzak izarraren erradioa Eguzkiaren erradioaren 5,1 eta 5,6 aldiz aldatzea eragiten du.
Izar hau RR Lyrae motako aldagaien azpimultzo batekoa da, Blazhko efektua deitzen den portaera ezaugarri bat erakusten dutenak Sergey Blazhko astronomo errusiarrarengatik izendatuta. Efektu hori izar aldakor baten pultsazio-indarraren edo fasearen aldizkako modulazio gisa ikusten da; batzuetan, biak. RR Lyraeren argi-kurba ziklo batetik bestera aldatzea eragiten du. 2014an, denbora-serieko behaketa fotometrikoak frogatu zuten efektu horren jatorri fisikoa.
Beste izar sailkapen batzuk[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Beste RRekin bezala, Lyrae motako aldagaiak RR Lyraek berez hidrogenoa eta helioa ez den beste elementu ugari ditu, astronomoek bere metalitatea deitzen dutena. Populazio II izar-kategorian sailkatzen da, zeina Unibertsoaren hasierako garaian sortu baitzen izarrak sortzen ziren eskualdeetan metal ugaritasun txikiagoa zegoenean.
Izar horren ibilbideak Esne Bidearen planotik hurbil dagoen orbita baten zehar darama, plano horren gainetik edo azpitik 680 ly (210 pc) baino gehiagora eraman gabe. RR Lyraeren Blazhko epea 39.1 ± 0.3 days da. Orbitak eszentrikotasun handia du, RR Lyrae, periapsisean, 6.80 kly (2.08 kpc)-ra hurbilduz Zentro Galaktikora eta appsis-ean 59.9 kly (18.4 kpc)ra eramanez.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan:
ez da testurik eman
aaa474_2_653izeneko erreferentziarako - ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan:
ez da testurik eman
ibvs1557izeneko erreferentziarako - ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan:
ez da testurik eman
mnras411_2_878izeneko erreferentziarako - ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan:
ez da testurik eman
apj676_2_L135izeneko erreferentziarako - ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan:
ez da testurik eman
SIMBADizeneko erreferentziarako
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Kaler, James B.. «RR LYR (RR Lyrae)» Stars (University of Illinois).
- Kaler, James B.. (2002). The hundred greatest stars. in: Copernicus Series. Springer, 163 or. ISBN 0-387-95436-8..
- image RR Lyrae
[[Kategoria:TIC objektuak]] [[Kategoria:Durchmusterung objektuak]] [[Kategoria:Hipparcos objektuak]] [[Kategoria:Lira konstelazioa]] [[Kategoria:Henry Draper katalogoko objektuak]]