Hubble espazio teleskopioa

Hubble Teleskopioaren argazkia.

Hubblek hartutako Arranoaren Nebulosaren irudia

Hubble espazio teleskopioa (HST, ingelesezko siglengatik) 96 eta 97 minutu arteko aro orbitala duen teleskopio errobotiko bat da, Lurraren inguruan 593 kilometroko orbita zirkularrean biraka ari dena. Hubble izena, Edwin Hubble astronomo estatubatuarraren omenez ipini zioten. 1990ean jarri zen orbitan, NASA eta ESAren arteko egitasmo bezala, Behatoki Handiak izeneko programa abiaraziz.

Teleskopioak, 0,1 segundo sexagesimal baino gehiagoko bereizmenarekin irudiak har ditzake. Atmosferatik haratago teleskopio bat izatearen abantaila, atmosferak oztoporik ez duela jartzen da, lurrean aurkitzen diren teleskopioek hodeien eta atmosferaren erradiazio infragorriaren xurgatzearen oztopoak jasaten baitituzte, eta, beraz, horrek asko mugatzen du lurrean teleskopioak jartzea, irudien kalitatea ere okerragoa delarik. Gainera, Hubble teleskopioak, atmosferaren oztoporik gabe difrakzio muga lor dezake tresnaren bereizmen optiko bezala.

Hubble Teleskopio espaziala, zalantzarik gabe, Gizateriaren historia osoko garapen teknologiko eta aurkikuntza espazialari dagokionez ekarpen gehien izan dituen egitasmoetako bat izan da. Adituek, izarrarteko espazioari buruz duten ezagutza zientifikoaren zati handi bat, Hubble teleskopioari zor diote.

Deskribapen teknikoa

Teleskopioak berak, 69 tonako pisua du, zilindrikoa da, 13,2 metroko luzera eta 4,2 metroko diametroa du. 1990ean, teleskopioaren kostua 2.200 milioi dolarrekoa izan zen. Hasiera batean, Perkin Elmerrek eraikitako teleskopioaren ispilu primarioan, aberrazio esferikoen ondorioz, pixka bat lausoak zeuden irudiak eragin zituen. Akats hau, bere garaian, egitasmoaren aldetik arduragabekeria itzeltzat hartu zen arren, teleskopio espazialerako lehen zerbitzu misioak, ispilu primarioaren akatsa konpontzeko gai izan zen zuzenketa optiko sistema bat jarri zuen, hasieran aurreikusitako bereizmen zehazteetara iritsiz.

Teleskopioa, bi ispiluko erreflektorea da, bietatik garrantzitsuenak, 2,4 metroko diametroa duelarik. Zeruaren esploraziorako, zenbait espektrometro eta hiru kamera ditu, bat eremu estukoa, unibertsoko toki txikien argazkiak hartzeko (distira ahulekoak, hain urrun egoteagatik), beste bat eremu zabalekoa, planeten irudiak hartzeko, eta, azkena, infragorria.

Elektrizitatea sortzeko, kamerak, teleskopioa egonkortu eta orientatzeko erabiltzen diren lau motorrak, eta 93ºK (-180 °C) gradutan lan egiten duten kamera infragorriaren hozte ekipoa eta espektrometroa elikatzen dituzten bi eguzki panel erabiltzen dira.

Jaurtia izan zenetik, astronautek zenbait aldiz bisitatu behar izan dute teleskopioa, funtzionamendu akatsak konpondu eta ekipo gehigarria jartzeko. Atmosferarekin duen marruskaduraren ondorioz (oso ahula altuera horretara), teleskopioa, motelki, abiadura galtzen ari da, eta, aldi berean, grabitate erakarpena edo pisua irabazten, eta, beraz, astronautek bisitatzen duten bakoitzean, espazio anezkak, goraxeagoko orbita batetara bultzatu behar izaten du. Honela, orbita mantentzea lortzen da, lehen aipaturiko eragin fisikoek aldatua, marruskadura eta lurraren grabitate erakarpenak, alegia.

2006rako aurreikusita zegoen bosgarren mantenu misioa, hasiera batean bertan behera utzi zen, baina, ondoren, berriz hartu zen. Gaur egun aurreikusitako data, 2008ko amaierarako da Misio honekin, Hubble teleskopioa, 2010-2015 epean, bere erabilgarritasun bizitzaren amaierara iristea aurreikusten da. Hubble teleskopioaren amaieraren data zehatza, ezin da jakin, giroskopio eta baterien bizitza eta zuzengarria den balaztatze atmosferikoaren mende baitago. NASAK, 2012an, belaunaldi berriko teleskopio bat (James Webb teleskopio espaziala) jaurtitzea aurreikusten du, infragorri ertaina eta hurbila behatzeko. James Webbek ez du Hubble ordezkatuko. Aldiz, bateragarria da, espektro elektromagnetikoaren beste maila batean behatzen baitu.

2006ko ekainaren 14an zundaketa kamera aurreratuak (ACS ingelesezko siglez), teleskopioan funtsezko tresnetako bat, funtzionatzeari utzi zion. Arrazoia, elikatze nagusiko zirkuituan gehiegizko boltaje arazo bat, eta laguntza sistema aktibatuz konpondu ahal izan zen. Ekainaren 30ean, ACSa berriz behar zen bezala funtzionatzen hasi zen. 2006ko urriaren 31n, NASAko administratzaileak, mantenu misio baten onarpena iragarri zuen. 11 egun iraungo den misio hau, 2008ko udazkenean egin beharrekoa zen, eta, egin beharreko lanen artean, bateria berriak, angeluar handiko hirugarren kamera eta espektrografo berri bat instalatu eta giroskopio eta, beharbada, STISaren konponketa daude.

2007ko urtarrilak 27an, ACSak, berriz funtzionatzeari utzi zion, izan zuen zirkuitulabur baten ondorioz. Hasiera batean, detektagailu guztientzako, kaltea konponezina zela pentsatu zen. Hala ere, horietako bat konpondu ahal izan zen (SBC delakoa), eta, gaur egun, beste biak (WFC eta HRCa) hurrengo konponketa misioan konpontzea posible ote den aztertzen ari da. Misio horretan instalatuko diren WFC3 eta COS tresna berriek eragina izango dute azken erabakian, eta, beharrezkoago ote den ACS edo STISa konpontzea (astronautek ontzitik kanpo igaro dezaketen gehienezko denbora tarte bat dago, eta tresna bat konpontzeak, ordu askotako lana behar du gutxienez). Bitartean, Hubble teleskopioak, ikerketentzako erabilgarri dauden beste tresnak erabiliko ditu.

NASAk, apustu bakarrera jokatzen zuen guztia

1993ko azaroan, astronomoek eta zientzialariek espero zuten goiburuko berria argitaratu zuen Science News aldizkariak: "Konponketa handia: NASAk, Hubble teleskopio espaziala konpontzeko asmoa du". New Scientisten arabera "aeronautikaren historiako asmo handieneko konponketa" zen. Zazpi astronautak osatutako talde batek, Hubble berreskuratu eta anezkaren karga bodegan konpondu beharko zuen, espazioan bertan. Honakoak bezalako gauzak esan ziren: "NASAk apustu bakarrera jokatzen du misio honetan" eta "Patuarekin hitzordu bat".

Oftalmologo espazialek, maisu kolpe bat eman zuten zientziaren arloan: bost ibilaldi espazialetan, Hubbleen tresna optikoak konpondu eta piano baten tamainako kamera berri bat jarri zuten. Hiru prestaketa urte behar izan ziren akasdun atalak aldatu eta elementu zuzentzaileak jartzeko. Okulistari egindako bisita garestia izan zen. Iturri fidagarrien arabera, lenteen konponketak, 263 milioi dolarreko kostua izan zuen.

Puntu gailenera, 1994ko urtarrilean heldu zen, honako goiburuko hauek argitaratu zirenean: "Hubble teleskopioa jada ez da miopea", eta, "Hubbleek azkenean ikusten du zeruko loria". Astronomy aldizkariak honako hau iragarri zuen: "Hubble, fabrikatik irtenda baino hobeto geratu da". Gainera, lehen irudiak jaso zituztenean, Teleskopio Espazialaren Institutu Zientifikoko astronomoen erreakzioak argitaratu zituen: "Benetan sinestezinak", "Lehen irudiak ikustean, hotzikarak izan genituen", "Hubble, sekula amestu ez genuen bezalako mailan konponduta geratu da", esan zuen pozik egitasmoko buruzagi zientifikokoa zen Edward J. Weilerrek.

Unibertsoaren jatorriari buruz bildutako datuak

Hubble teleskopioa, teorikoek, unibertsoaren adinari buruzko euren ideietako batzuk berreratzea lortzen ari da. Izan ere, gaur egungo ezagutzak, paradoxa batean utzi ditu teorikoak. Hubble teleskopioak emandako emaitzarik berrienek, The New York Times egunkariko kontu zientifikoei buruzko idazlea den Wilforden arabera "modu sinesgarrian, unibertsoa, zientzialariek uste zutena baino gazteagoa izan daitekeela adierazten dute. Beharbada, ez ditu zortzi mila milioi urte baino gehiago izango", aurreko kalkuluetan ez bezala, non hogei mila milioi urteko adina ematen zaion. Arazoa "izar batzuen adina, hamasei mila milioi urtekoa dela ziurtzat jotzen dela" da. Ez da harritzekoa, esaten jarraitzen duen bezala "unibertsoak, dirudienez, kosmologoak engainatu nahi izatea, efektuarekin gertaerak botaz eta, honela, euren ezagutzen muga negargarriak frogatuz". Eta beste hau gaineratzen du: "Unibertsoa aztertzen aritzen direnek, nahi duten bezain irudimentsu eta argiak badira ere, funtsezko galdera batzuk sekula erantzun ezin izatearen aukera onartu beharra dute".

Bidalitako irudiak

Hubbleekin hartutako Shoemaker-Levy 9 kometaren irudia.

Sistema optikoa zuzentzeak pena merezi izango zuela frogatu zen laster. 1994ko ekainean, Time aldizkariak, Hubble teleskopioak, zulo beltzen existentziaren euskarri ziren froga argiak aurkitu zituela argitaratu zuen. NASAk, Hubbleek, "1,9 milioi kilometro orduko abiada bizian biratzen ari den gas hodeiak aurkitu zituela" iragarri zuen. 50.000.000 argi urtera dago, M87 galaxiaren erdian. Esaten denez, zulo beltz honek, Eguzkiaren tamaina halako 2.000 eta 3.000 milioi arteko masa estimatu du, baina gure eguzki sistemaren tamainako espazio batean konprimituak. Zientzialariek, gasezko diskoak, 10.000 graduko tenperatura duela kalkulatzen dute. Gaur egun, fenomeno honentzako eman daitekeen azalpen bakarra, diskoa bere inguruan biraka ari den zulo beltz erraldoi batek eragindako grabitate indar erraldoi baten existentzia da.

Hubble teleskopioak, Shoemaker-Levy 9 kometaren irudi bikainak ere bidali zituen, kometa, Jupiterreranzko ibilbide autosuntsitzaile batean zihoanean, non 1994an suntsitu zen. Hubbleek bidalitako galaxien irudiak hain dira garbiak, zientzialari batek, honela adierazi zuela lana: "Ispiluan aldaketa txiki bat, pauso erraldoi bat astronomian". Scientific American aldizkariaren arabera, gaur egun "Hubbleen bereizmena, lurreko tresnarik hoberenarena baino hamar aldiz hobea da, eta, horri esker, argi ikus dezake beste teleskopio batzuk baino mila aldiz handiagoa den espazio bolumena".

Zenbakiak

• Jaurtia izan zen unean, bagoi zisterna edo lau solairuko eraikin baten tamainakoa zen, 13 metroko luzera eta 4 metroko diametroa zuena, eta 12 tona baino gehiagoko pisua zuen.
• Hubble teleskopioaren kamerarik sofistikatuenak, zeruaren zati handi baten irudi mosaiko bat eratu du, bere barnean, 10.000 galaxia daudelarik.
• Hubble, itsasoaren mailatik 593 kilometroko altuerara dago.
• Hubble teleskopio espazialarekin, milioi bat objektu ikusi ahal izan dira. Alderatuz, giza begiak, begi hutsez, 6.000 izar baino ezin ditzake ikusi.
• HSTren behaketek, horien artean 500.000 argazki daudelarik, 6,66 gigabyteko 1420 diska optiko betetzen dituzte (8,34 terabyte)
• Hubbleek, aurkibide bat du, 15 milioi izarren kokapen xehearekin (G. S. C. katalogoa edo Guide Star Catalogue), bere helburuetara zehaztasun handiarekin begiratzea ahalbidetzen diona.
• Hubble teleskopioak, lurrari itzulia eman dio 90 minututik behin, ia 3.000 milioi kilometro eginez, Neptunorainoko joaneko bidaia baino luzeagoa.
• 45 herrialdetako astronomoek, Hubbleekin eginiko aurkikuntzak, 4800 artikulu zientifikotan argitaratu dituzte.
• Hubbleek, Lurrari 97 minututik behin itzulia ematen dio, 28.000 kilometro orduko abiadan. Hala ere, astro batetara zehaztasun handiz apunta dezake (desbideraketa, kilometro t´erdiko distantziatik ikusitako giza ile baten lodiera baino txikiagoa da).

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Hubble espazio teleskopioa

• (Ingelesez)Hubble teleskopioari eskainitako ESAren webgunea.
• (Ingelesez)Hubble teleskopioari eskainitako NASAren webgunea.