Lankide:Theklan/Zientzia

Zientzia unibertsoari buruzko azalpen eta iragarpen egiaztagarrien bidez ezagutza eraiki eta antolatzen duen ahalegin sistematikoa da.

Zientzia giza espeziea bezain zaharra izan daiteke, eta arrazoibide zientifikoaren lehen proba arkeologikoetako batzuek dozenaka mila urte dituzte. Zientziaren historiako lehen erregistro idatziak Antzinako Egiptotik eta Mesopotamiatik datoz, K.a. 3000tik 1200era. Matematikari, astronomiari eta medikuntzari egindako ekarpenak Antzinate klasikoko Greziako filosofia naturalean sartu eta osatu ziren, eta bertan saiakera formalak egin ziren kausa naturaletan oinarritutako mundu fisikoko gertaeren azalpenak emateko. Mendebaldeko Erromatar Inperioa erori ondoren, munduaren ikuskera grekoen ezagutza hondatu egin zen Mendebaldeko Europan Erdi Aroko lehen mendeetan (400-1000 EB), baina mundu musulmanean gorde zen Urrezko Aro Islamiarrean, eta, geroago, Greziako inperio bizantziarrek Pizkundean egindako ahaleginengatik.

X. mendetik XIII. mendera bitarteko Mendebaldeko Europan obra grekoak eta ikerketa islamikoak berreskuratzeak eta asimilatzeak berpiztu egin zuen "filosofia naturala"; gero, XVI. mendean hasi zen Iraultza Zientifikoak aldatu zuen, ideia eta aurkikuntza berriak aurreko ikuskera eta tradizio grekoetatik urrundu ahala. Metodo zientifikoak laster izan zuen garrantzi handiagoa ezagutzaren sorkuntzan, eta XIX. mendera arte ez ziren zientziaren ezaugarri instituzional eta profesional asko forma hartzen hasi, "filosofia naturala" izatetik "zientzia naturala" izatera igaro zirenean.

Zientzia modernoa, oro har, hiru adar handitan banatzen da: natur zientziak (adibidez, biologia, kimika eta fisika), mundu fisikoa aztertzen dutenak; gizarte-zientziak (adibidez, ekonomia, psikologia eta soziologia), gizabanakoak eta gizarteak aztertzen dituztenak; eta zientzia formalak (adibidez, logika, matematika eta teoria informatikoa), axiomak eta arauak dituzten sistema formalak aztertzen dituztenak. Desadostasuna dago zientzia formalak zientziaren diziplinak diren jakiteko, ez baitaude ebidentzia enpirikoaren mende. Zientzia aplikatuak ezagutza zientifikoa helburu praktikoetarako erabiltzen duten diziplinak dira, hala nola ingeniaritza eta medikuntza.

Zientziari buruzko ezagutza berriak aurrera egiten du munduari buruzko jakin-minak eta arazoak konpontzeko nahiak eragindako zientzialarien ikerketen bidez. Gaur egungo ikerketa zientifikoa oso lankidetzakoa da, eta, oro har, erakunde akademikoetako eta ikerketako taldeek, gobernu-agentziek eta enpresek egiten dute. Bere lanaren eragin praktikoaren ondorioz, zientzia-politikak sortu dira. Politika horiek enpresa zientifikoan eragina izatea dute helburu, eta lehentasuna ematen diote merkataritza-produktuen, armamentuen, osasun-zaintzaren, azpiegitura publikoaren eta ingurumen-babesaren garapen etiko eta moralari.

Hipotesi asko daude hitz zientifikoaren azken jatorrirako. Michiel de Vaan-ek, hizkuntzalari neerlandar eta indoeuropeistak, dioenez, bere jatorria hizkuntza protoitalikoan izan dezake, skije edo *skije bezala. Horrek "jakintza" esan nahi du, eta protoindoeuropar hizkuntzan sor daiteke, *skh1-ie, *skh1-io, "eragin" esan nahi baitu. Lexikon der indogermanischen Verben proposaturiko sciskyk nescθr-en ondorengo prestakuntza bat adierazten du, "ez jakitea, ez ezagutzea" esan nahi duena, Proto-Indo-Europea-Chen secre delakotik erator daitekeena, edo *skh2-, "moztea" esan nahi duena. [[Kategoria:Zientziak]]