Laphizketa

Laphizketa
	Euskal Herria
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Beherea
Udalerria	Behaskane-Laphizketa
Administrazioa
Posta kodea
Herritarra	laphizketar
Geografia
Koordenatuak	43°19′20″N 1°00′12″W / 43.3223079°N 1.0032954°W
Demografia

Laphizketa Behaskane-Laphizketa udalerriko herrixka bat da, Nafarroa Behereko Amikuze eskualdean. Herri honek 1842 arte aparteko udalerria osatu zuen.

Herritarrei "laphizketar" deitzen zaie. Donibane Garazi herrialdeburura 34 km daude.

Izenaz[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lekuko zaharrek^[1] aldaera hauek eskaintzen dizkigute, besteak beste: Sancta Maria de Lepiste (1160an), L'Apisto eta Lapiste (1350, 1413an), Lapista (1513an Iruñeko idazki batean).

Adituek lekuizen honek latinez "arbela" esateko hartu zen mailegu batean duela oinarria uste dute; kasu honetan, "Zohazti" eta "Arboti" toponimoen artean gerta litekeen gisan (ikus bi artikuluak), antzeko bikotea osatuko lukete Laphizketa (mailegu latin edo erromanikotik eratorria) eta Arberatzek (honek euskarazko jatorrik hitza erabilita). Gogoan izan Irungo Lapitze auzoa, "Lapitz" abizena eta beste, oro har eragin okzitaniar zabala egon den lekuetan sarriago ematen dena.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Amiküze eskualdea historikoki zatituta zegoen hiru eremuetatik Biduze-haraindi izenekoan kokatuta dago; izenak adierazten duen gisan Biduze ibaiaren ekialdean dagoen zonaldeari deitzen zitzaion horrela.

Herriaren mugak hauexek dira: ipar-ekialdean Zilhekoa, iparraldean Arberatze; bi hauen lurretako mugak oso hurbil daude. Mendebaldean Behaskane udalburua, hurbilen dagoen herria; denak amikuztarrak. Aldiz, ekialdean berehala Zuberoako Pettarra eskualdean sartzen zara, Berroetako lurretan hain zuzen.

Orografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gehienak altuera apaleko lurrak dira. Herria 100 bat metrotan dago eta Biduzerako bidean apurka-apurka jaisten badoa ere, ez dago desberdintasun handirik.

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1695eko erroldan 30 etxerekin ageri da.

1833ko inkesta batean 210 biztanle zituela ageri da.

Errepideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

D 11 departamendu mailako errepide garrantzitsua (Donapaleu-Maule lotura egiten baitu) herritik oso hurbil, iparraldetik, pasatzen da, mendebalde-ekialde norabidean. Errepide lokal batek lotzen du hau herrixkarekin berarekin eta beste batzuk iparralderantz (Arberatzera) nahiz hegoaldera (Larribarrera) abiatzen dira.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1513ko Iruñeko idazki batean bere izena agertzen da.
Frantziako Iraultzaren karietara elizako apaingarriak 318 liberatan saldu zituzten.

Udalerri-aldaketak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerri modernoen osaera baino lehen, Frantziako Iraultza aurretik herriko eliza independentea zen baina 1803an Berroeta auzo-herriko parrokiarekin batu zen. XIX. mendearen amaieran bi horiez gain Behaskanerekin ere batuta ageri da erlijio aldetik.

1842 arte herri honek berezko udalerria izan zuen; urte horretan Behaskanerekin fusionatu eta harrezkero Behaskane-Laphizketaren barruan dago.

Eraikin eta leku historikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hilerrian nahiko txarto zaindutako bi hilarri diskoidal besterik ez dira aurkitzen, garai batean gehiago izan zirela pentsatzen bada ere. Batak 1624ko data darama.

Kultura eta hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1833ko inkesta batean eskolarik ez zuela agertzen da; ordurako Behaskanerekin konpartitzen zuen herri honetakoa.
Jaiak abuztuaren 22an ospatzen dituzte.

Laphizketarrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bertrand Trinchin: Baionako kapituluko azpidiakonoa izan zen; munduaren amaieraren inguruko bere profeziengatik ospetsua izan zen. "Trinxinia" izeneko etxe bat dago Behaskanen, Biduzez beste aldera.
Hariztoiren iritziz Arrayn edo Arraing jauregi edo etxe noblea, Martin Bizkaikoaren arabera Amiküzen zegoena, Laphizketan zuen jatorria, nahiz eta beranduago Maulera jo zuen eta bertan garrantzitsua izan zen. Familia honetako jaunaren hilartitza Oihenartek idatzi zuen.