Lublingo ghettoa

Koordenatuak: 51°14′00″N 22°34′00″E / 51.233333°N 22.566667°E / 51.233333; 22.566667
Wikipedia, Entziklopedia askea
Lublingo ghettoa
Ghetto Lublin
Kokapena
Estatu burujabe Polonia
Voivoderria Lublingo voivoderria
Barruti-hiriLublin
Koordenatuak51°14′00″N 22°34′00″E / 51.233333°N 22.566667°E / 51.233333; 22.566667
Map
Alemanak ghetto barruan, 1940ko abenduan.
Lublingo emakume judu batzuk 1939ko irailan.

Lublingo ghettoa Bigarren Mundu Gerrako ghetto bat izan zen, Alemania naziak sortua Lublin hirian, Polonia okupatuan. Ghettoko preso gehienak judu poloniarrak ziren, nahiz eta ijitoak ere giltzapetu zituzten. 1941eko martxoan ezarria, Lublingo ghettoa Holokaustoaren fase hilgarrienean likidaziorako programatutako lehen ghettoetako bat izan zen.[1] 1942ko martxoaren erdialdetik apirilaren erdialdera bitartean, abere-kamioietan garraiatuta, 30.000 judu baino gehiago hil zituzten Belzeceko kontzentrazio esparruan, eta 4.000 gehiago Majdaneken.[2]

Hasiera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1939-1940an, ghettoa ofizialki onartua izan aurretik, Odilo Globocnik SSetako buruzagia eta polizia (juduen erreserba zuzendu zuen SSetako barrutiko komandantea) Lublingo juduak hiriko gune berri batean birkokatzen hasi zen. Bien bitartean, lehen 10.000 juduak Lublinetik hiriko landa-inguruetara bidali zituzten martxoaren hasieratik.

Ghettoa, "Auzo judua" (edo Wohngebiet der Juden) deitua, urtebete geroago ireki zen formalki, 1941eko martxoaren 24an. Juduen kanporatzea eta ghettoa Bizargorri Operaziorako, hau da, Sobietar Batasunaren inbasiorako, Wehrmachten tropek muga alemaniar-sobietar berritik gertu etxebizitzak behar izan zituztenean erabaki ziren.

Ghettoa Podzamcze barrutiaren inguruan zegoen, Grodzka atetik ("ate judu" bezala ezagutua, gainerako hiriarekiko muga markatzeko) eta gero Lubartowska eta Unicka kaleetan zehar, Franciszkańska kalearen amaieraraino.[3]

Nazien kolaboratzaile beldurgarri bat Szama (Shlomo) Grajer izan zen, jatetxe judu baten eta putetxe baten jabea. Grajer Gestapoko informatzaile bat izan zen. Funtzionario alemaniar bat bezala jantzita, Grajerrek bere jatetxera deitu zituen judu aberatsak lapurtzeko. Gosez ari ziren neskak ere bilatzen zituen ghettoan bere putetxearentzat.[4]

Amaiera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ezarri zutenean, ghettoak 34,000 judu poloniar eta ijito-kopuru ezezagun bat espetxeratu zituen. Ia denak hilda zeuden gerraren amaieran. Biktima gehienak, 30.000 inguru, Belzoceko sarraski-kanpamendura deportatu zituzten (horietako batzuk Piaskiko Ghettoaren bidez) 1942ko martxoaren 17tik apirilaren 11ra bitartean, Orpoko 101 Erreserbako Poliziaren Batailoiak, Schutzpolizeiren laguntzarekin.[5] Alemaniarrek 1.400 presoren eguneko kuota ezarri zuten desagerrarazteko. Beste 4.000 pertsonak Majdan Tatarskiren ghetto txikira eraman zituzten lehen aldiz, Lublin aldirira, eta gero han hil zituzten edo KL Lublin/Majdanek kontzentrazio esparrura bidali zituzten.[6]

Alemaniako gatibualdian zeuden ghettoko antzinako egoiliarren artean azkenak Majdanek eta Trawniki kanpamentuetan erailak izan ziren, Harvest Festival Operazioan, 1943ko azaroaren 3an. Lublindik 230 judu bakarrik atera ziren bizirik alemanen okupaziotik.

Ghettoko biztanleak hil ondoren, agintari alemaniarrek Majdaneken esklaboak erabili zituzten ghetto zaharraren eremua eraisteko. Modu sinbolikoan, Maharam sinagoga (XVII. mendean Meir Lublinen omenez eraikia) suntsitua izan zen. Lublingo kultura eta gizarte juduaren mendeak amaitu ziren. Gerra aurreko biztanleria judua, 45,000, hiriko biztanleriaren heren bat gutxi gorabehera (120.000), desagerrarazi zuten.[7]

Pertsona batzuek, Lublinen ghettoaren suntsipenetik ihes egitea lortu zuten, eta Varsoviako Ghettora joan ziren, Lublinen suntsipenaren berria eramanez. Lekukoaren ebidentziak Varsoviako judu batzuk konbentzitu zituen alemanen asmoei buruz. Hala ere, beste batzuek, Adam Czerniaków Varsoviako Buruzagiaren Judenratak barne, "gehiegikeria" gisa gaitzetsi zituzten hilketen txosten horiek.[8]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Lawrence N. Powell, Troubled Memory: Anne Levy, the Holocaust, and David Duke's Louisiana, UNC Press, 2002, p. 125 [1]
  2. ↑ Fischel, Jack (1998). The Holocaust. Greenwood. 58.or. ISBN 9780313298790. [2]
  3. ↑ Grodzka Gate Centre, History of Grodzka Gate (the Jewish Gate). Remembrance of Lublin's multicultural history. Also: "Operation Reinhard" in Lublin. [3]
  4. ↑ Ziemba, Helena (2001). "W Getcie i Kryjówce w Lublinie". Ścieżki Pamięci, Żydowskie Miasto w Lublinie – Losy, Miejsca, Historia (Paths of Memory, the Jewish Ghetto of Lublin – Fate, Places, History). Rishon LeZion, Israel; Lublin, Poland: Ośrodek "Brama Grodzka – Teatr NN" & Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Izraelskiej w Lublinie. 27–30.or. [4]
  5. ↑ Browning, Christopher R. (1998) [1992]. ISBN 978-0060995065. [5]
  6. ↑ Fischel, Jack (1998). The Holocaust. Greenwood. 58.or. ISBN 9780313298790. [6]
  7. ↑ Mark Salter, Jonathan Bousfield, Poland, Rough Guides, 2002, 304.or. [7]
  8. ↑ Lawrence N. Powell, Troubled Memory: Anne Levy, the Holocaust, and David Duke's Louisiana, UNC Press, 2002, 125. or. [8]

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Silberklang, David (2013). Gates of Tears: the Holocaust in the Lublin District. Jerusalem: Yad Vashem. ISBN 978-965-308-464-3.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lublingo_ghettoa&oldid=9427099"(e)tik eskuratuta