Mehmed Uzun
| Mehmed Uzun | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Siverek, 1953ko urtarrilaren 1a |
| Herrialdea |  Suedia  Turkia (1953ko urtarrilaren 1a - 1981) |
| Lehen hizkuntza | kurduera |
| Heriotza | Diyarbakır, 2007ko urriaren 10a (54 urte) |
| Hobiratze lekua | Mardinkapi Cemetery (en)  |
| Heriotza modua | berezko heriotza: urdaileko minbizia |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | kurduera turkiera suediera |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | idazlea eta kazetaria |
| Kidetza | PEN World Association of Newspapers (en) The Swedish Writers’ Union (en) |
  | |
Mehmed Uzun (Siverek, 1953- Diyarbakinen 2007ko urriaren 10), Turkiako Kurdistango idazle eta eleberrigile garaikide kurdua izan zen.
Biografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mehmet Uzun 1953an jaio zen, Siverek barrutiko herri batean, Şanlıurfa probintzian. Bere lehen eskola egunak markatu zituen haurtzaroan, kurdueraz hitz egiteagatik zigortzen baitzuten, orduan ezagutzen zuen hizkuntza bakarra zelarik.[1]
Gaztetan hasi zen kurdueraz idazten. Funtsean eduki kulturala zuen aldizkari txiki kurdu batean, ''Rizgarin'' izenekoa, idazten zuen, eta horren erredaktore arduradun bihurtuko zen. 1972an epaitua eta espetxeratua izan zen, “separatismo” akusaziopean. Behin behineko baldintzapeko askatasunaz baliatu zen erbesterako bidea hartzeko eta Suediara joan zen 1977an. 1980ko kolpe militarraren ostean, Turkiako nazionalitatea kendu zioten, baina 1992an erabaki hori bertan behera utzi zuten.[2]
"Suediako Eskola"
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Suedian, erbesteratutako intelektual kurdu askorekin batera zirkulu kulturalen kide egin zen, literatura garatuz kultur berpizkunde kurdu bati lagundu nahian. Izan ere, laurogeiko hamarkadaren hasieran, Suedia hizkuntza kurduarentzako babesleku bat izan zen, sorkuntza linguistiko eta literario kurduarentzako gune garrantzitsua bilakatuta.[3]
Mehmed Uzun kurduek "Suediako Eskola" deitzen duten mugimendu horren egilerik emankorrenetako bat bihurtu zen. Korronte literario honen beste izarren artean, Gundi, Rojen Barnas (1945ean jaioa), Firat Ceweri, Seydayday Kelegertu (1930ean jaioa), Kemal Burkay (1937), Cigerxwîn, Hesené Meté eta Mehmut Baksi (1944-2001) aipa daitezke. Azken hori izango da Suediako Idazleen Batasuneko Zuzendaritza Batzordean aukeratutako lehen idazle atzerritarra. 2001ean, Baksi hil eta gero, Mehmet Uzun funtzio horretan ordezkatu zuen.[4]
Erbestetik itzulera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2005eko abuztuan, 28 urtez erbestean egon ondoren, Turkiara itzuli eta Istanbulen finkatu zen.[2] Minbiziak jota hil zen 2007ko urriaren 15ean, Diyarbakirren.[1]
Ibilbide literarioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mehmet Uzunentzat, kurdueraz idaztea "konpromisoa" da berez. Suedian egonkortu ondoren, esaten zuen bere hizkuntza “desagertzeko arriskuan” egon izan ez balitz, suedieraz idatziko zukeela, zalantzarik gabe.[3]
Haren arabera, zailtasunak izan zituen kurdueraz idaztean: hizkuntza hau debekatua izateaz gain, ahozkotasunera mugatua izatetik, idazteko hizkuntza bat izatera pasaraztea.[2]
Egile jardunean, Mehmet Uzunek uko egin zion "idazle kurdu folklorikotzat" hartua izateari. Aldiz, uste zuen bere obra literarioan berraurkitzen zituela ahozko tradizioak, musika, alegiak, hizkera ezberdinak eta hauek guztiak erabiltzen, mota modernoko literatura narratiboa kurdua egiten zuela, garaiari egokitua.[2]
Bere ibilbide literarioan, zazpi eleberri argitaratu zituen kurdueraz. Bere lehen eleberri kurdu modernoa 1985ean agertutako Tu (literalki: Zu) izango da. 1995ean, literatura kurduaren antologia bat argitaratu zuen, Antolojiya Edebiyata Kurdi (Literatura kurduaren antologia) izenekoa; Madeleine Griverekin elkarlanean. In The Shadow Of A Lost Love (Siya Evine) eleberriarekin etorri zen arrakasta. Istorioak 1920ko hamarkadako intelektual kurdu baten borroka kontatzen du, emakume batenganako maitasuna eta Turkiako errepublika osatu berriaren aurka borrokatzeko eginbeharraren arteko gatazkaz.
Bîra qedercoa (Patuaren memoria) eleberria Celadet Bedirxanen bizitzari buruzkoa da. Argumentuan, Celadet Bedirxanek idatzi nahi zukeen amaitu gabeko nobela gisa aurkezten da. Celadet printze, militante, intelektual, hizkuntzalari, idazlearen bizitzako 16 etapa irudikatzen dituzten 16 argazkiren inguruan antolatu zuen eleberria. Heroiaren egunkariko zatiak sartzeak indartu egiten zuen eleberriaren alderdi dokumentala.
Haren eleberriak Europako hainbat hizkuntzatara itzuli ziren 90eko hamarkadatik aurrera. Bere bi liburu Suedian argitaratu ziren orduan: saiakera bilduma bat, Granatäppelblomning (literalki: Granadako loreak), eta Je av skuggan fr kärlek Förlorad eleberria (Itzala jazartzen), hasiera batean 1989an argitaratua.
Madeleine Griverekin elkarlanean berriro, nazioarteko antologia bat ere argitaratu zuen, Världen i Sverige (literalki, Mundua Suedian), Suedian jaio ez baina han bizi eta idazten duten idazleek idatzitako testu abangoardisten antologia. Kurmançi Parisko Institutu Kurduaren egunkarian ere argitaratu zuen.
Hiztegi eta folklore kurdua jasotzeko, buruzagi kurdu irakiar bat bisitatuko du matxinoek kontrolatutako herri batean, Irakeko mendietako bailara batean; gauak denda batean ematen, poeta eta kontalari kurduak entzuten pasatuko du aldia, petrolio lanpara baten argitan. Arabiera ikasi zuen XVI. eta XVII. mendeetako poema kurdu klasikoak irakurtzeko. Hurrengo urteetan, 1920ko hamarkadan erbesteratutako kurduek argitaratutako aldizkari baten ale bakanak bilatu zituen. Aitzindari horien patu zorigaiztokoa bere bi eleberriren bizkarrezurra izan zen, non kurduen borrokak ureetan zehar zehazten diren. Hiztegiaren arazo korapilatsuak konpontzeko gai ziren kurduen Europarako bidaia ordaintzen zuten intelektualez osatutako erredakzio batzorde bat ere zuzendu zuen.
Erbestean urte asko eman ondoren, Turkiara itzuli zenean literatura kurduari buruzko hitzaldi bat ematera, bere zazpi liburu, sei kurdueraz eta bestea turkieraz, Diyarbakreko Estatu Segurtasuneko Laugarren Auzitegiaren 2000/39 epaiak zentsuratu zituen, 2000ko otsailaren 4koak.
Omenaldiak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2001eko Torgny Segerstedt saria eman zioten, bere narrazio obra osoagatik. 2013ko urriaren 11n, Diyarbakirreko Jeniüehir barrutiko udalak parke publiko bat inauguratu zuen Mehmet Uzunen omenez. Sarrerako pankarta kurdueraz idatzita dago, idazlearen lauko nagusi bat, Hilbe Agri, grabatuta dagoen hilarri baten antzera. Lau urte geroago, Barne ministroaren aginduz, pankarta kurduaren ordez turkierazko bat jarri dute, udalak jarritako jatorrizko kartelak prefekturaren onespenik ez zuela jaso aitzakiatzat hartuta.[5][6]
Obrak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Eleberriak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Tu (1985)
- Mirina Kalechi Rind (1987)
- Siya Evîno (1989)
- Ji Rojên Evdalé Zeyniké (1991)
- Bîra Qedercoa (1995)
- Ronîna Mîna Evîné Tari Mîna Miriné (1998)
- Hawara Dicleyè I (2003)
Poesia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Mirina Egîdekî- (1993)
Beste argitalpen batzuk
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Destpesquka Edebiyata Kurdî- (1992)
- Hêz u Bedewiya Pesca sê (1993), Froga bilduma
- Dinya Li Swêdé, literatura kurdu modernoaren antologia, 1995
- Ziman edo Roman [Hizkuntza eta eleberria], Stockholm, Nûjen, 1996.
- Antolojiya edebiyata Kurdîul, Estambul, Weşanên Aram, 2003 (
Oharrak eta erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b Mehmed Uzun, 54; novelist was prosecuted for fighting Turkey's ban on use of Kurdish language. 2007-10-13..
- ↑ a b c d Rendez-vous européen: Mehmed Uzun, un écrivain kurde de Suède en Turquie. .
- ↑ a b Scalbert-Yücel, Clémence. (2006-12-31). «La diaspora kurde en Suède. Conservation, production et diffusion d’un savoir linguistique» European Journal of Turkish studies (5) doi:. ISSN 1773-0546..
- ↑ Joyce Blau. (mars 2012). «La littérature kurde» Études kurdes (11): 5-38. ISBN 978-2-296-55750-5. ISSN 1626-7745...
- ↑ Mehmed Uzun Parkı'nın Kürtçe tabelası, Türkçe olarak asıldı - Evrensel.net. 2017-10-11..
- ↑ «Kürt romancı Mehmed Uzun’un tabelasından Kürtçe gitti, Türkçe geldi» Diken 11.10.2017.
