Portugalgo lurralde antolaketa

Wikipedia, Entziklopedia askea
Lisboa eta Oeiras udalerrien arteko muga; Santa Maria de Belém (Lisboa) eta Algés (Oeiras) parrokiek ere partekatzen dute.

Portugalgo lurralde antolaketa antolamendu geografiko eta administratiboetan bereiz daiteke. [1]

Antolamendu geografikoa 1976ko Konstituzioaren 6. artikuluan oinarritzen da, zeinak Estatua unitario gisa ezartzen eta Portugalgo lurralde osoaren gaineko subiranotasuna gordetzen duen, herrialdeko inongo zatirik berezitu gabe. [2] Lurralde sistema honako hauek osatzen dute:

Antolamendu administratiboa ez dator beti bat geografikoarekin: [1]

  • 5 eskualde administratibo (Portugal kontinentalean) eta 2 eskualde autonomo (Portugalgo uharteak)
  • 308 udalerri
  • 3092 parrokia (freguesia)

Portugalgo lurralde antolaketaren historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jatorria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hispania Dioklezianoren probintzia zatiketaren ondoren

Portugalen uste da, erromatarren konkista baino lehen, komunitate ia autonomoetan bizi zela jendea, gobernuaren erdigune gisa funtzionatzen zuen gotorlekuaz edo sakabanatuta dauden etxeez soilik osatuta. [3] 27 eta 13 K.o. urteen artean, Augusto enperadoreak inperioko probintziak definitu zituen, egungo Portugalgo lurraldea Hispania Tarraconense ( Douroaren iparraldean) eta Lusitania (hegoaldean) probintziaren artean banatuz. III. mendean, Diokleziano enperadoreak Tarraconense hirutan banatu zuen, egungo Portugalgo lurraldearen iparraldea Gallaecia probintziako administrazioaren menpe utziz. Probintziak conventuserekundeetan banatuta zeuden oraindik, [4] [5] non herrien erregimena, nekazaritza eta batasun fiskala aplikatzen zen, nahiz eta oraindik ere banatu gabeko lurrak egon. [3]

Banaketa hauek Erreinu Bisigodoan mantendu ziren, eta musulmanen inbasioarekin ere ez zen aldaketa handirik izan; erabilitako izendapen berria, cora (edo kora), kasu gehienetan antzinako conventus erromatarrekin bat zetozen. Era berean, Cora iqlimetan banatzen zen. [6] [7] [8]

Errekonkistarekin batera, hiribilduak koroaren jabetza izatera pasa ziren, koroak zuzenean ustiatuz edo erregearen basailuengan utziz. Antolatu gabeko lurraldeei foruak ematen zitzaizkien maiz, lehenik eta behin, leialtasun-eskubideak ezartzeko eta Erdi Aroko finkamenduak sustatzeko. Bestalde, populazioak landa-eliza txikien inguruan bildu ziren eta, horrela, parrokiak eratu ziren, hasiera batean lurralde osoa hartzen ez bazuten ere, ondorengo mendeetan esponentzialki hazi ziren. [3]

Erdi Aroko probintziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Portugalgo zatiketa historikoa sei probintzietan.

XIV. mendearen hasieran, jadanik lurraldea sei "eskualde" handitan banatuta zegoen, [9] eta hauek, era berean, korrejidoreetan, epaitegietan edo kontzejuetan banatuta zeuden. [10] [11] Udalerri batzuek haiei lotutako terminoa (edo alfoz) zuten, hau da, kilometroko erradio aldakor baten barruan legez eta administratiboki menpe zegoen udalerri bat inguratzen zuen lurraldea. [12]

XVI. mendean, Joan III.aren erregealdian, eskualdeei " probintzia " eman zitzaien, eta "eskualde" izendapena probintziaren azpizatiketa berriei aplikatzen hasi zitzaien, korrejidore baten menpe egon ohi zirenak; [9] horregatik, korrejiduriak ere deitzen zitzaien. [13]

Denboran zehar aldaketa batzuk gertatu arren, ia beti egon ziren zatiketa hauek:

Liberalismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1820ko Iraultza Liberalaren ostean, herrialdearen berrantolaketa administratiborako hainbat proposamen egin ziren, baina kontrairaultza absolutistaren ondorioz, proposamen horiek ez zuten aurrera aegin. 1832an Erregentzia liberalaren gobernuak, Azoreetan erbesteratuta, herrialdearen berrantolaketa administratibo berri bat dekretatu zuen. Herrialdea probintziatan banatuko litzateke, probintziak eskualdeetan, hauek udalerritan, eta azkenik, udalerriak parrokietan. Banaketa horrek lurralde nazional osoa hartuko luke, hau da, kontinentea ez ezik, ondoko uharteak eta baita itsasoz haraindiko lurraldeak ere. Erreforma lurralde nazional osoan 1834ko Gerra Zibilean garaipen liberalaren ostean aplikatu zen. Dena den, 1835etik aurrera, zatiketa hori barrutietan, udalerrietan eta parrokietan oinarritu zen, eta probintziak barruti-multzo bihurtuko ziren estatistika- eta eskualde-erreferentzia-helburuetarako.

Lege berri honen bidez 799 udalerri sortu ziren, 21 barrutitan banatuta. [3] Hauek ziren:

  1. Angra Do Heroísmoko barrutia
  2. Aveiro barrutia
  3. Beja barrutia
  4. Bragako barrutia
  5. Bragançako barrutia
  6. Castelo branco barrutia
  7. Coimbra barrutia
  8. Évora barrutia
  9. Faro barrutia
  10. Funchal barrutia
  11. Guarda barrutia
  12. Horta barrutia
  13. Lamegoko barrutia (Viseuko barrutia berrizendatua)
  14. Leiriako barrutia
  15. Lisboako barrutia (ordura arte Lisboa barrutian eta Setúbal barrutian banatua)
  16. Ponta Delgada barrutia
  17. Portalegreko barrutia
  18. Porto barrutia
  19. Santarémeko barrutia
  20. Viana do castelo barrutia
  21. Vila Real Barrutia

Hurrengo urteetan ehunka udalerri desagertu ziren, eta 1842n 381 baino ez ziren geratu. [3]

Apirilaren 25aren ostean[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Portugalgo 1976ko Konstituzioak ezarri zuen Azoreetako eta Madeirako artxipelagoak eskualde autonomoetan antolatuko zirela, autonomia politiko-administratiboa izango zutela, gobernu-organo propioz eta Autonomia Estatutuaz hornituta. Horrek bi eskualdeek hartzen zuten eremuan aurreko barrutien ezabaketa ekarri zuen.


1998an erreferendumera jarritako zortzi eskualde administratiborako proposamena.

Horretaz gain, Portugalgo konstituzio berriak kontinenteko udalerriak eskualde administratiboetan bilduko zirela ezarri zuen. [14] Hala ere, osteko gobernuek haren sorrera atzeratu egin zuten.


1990eko hamarkadaren erdialdetik aurrera, Portugalen Erregionalizazioaren inguruko eztabaida areagotu egin zen, eta ondorioztatu zen Portugal kontinentalean eskualde administratiboak sortzeko prozesua abian jartzea beharrezkoa eta premiazkoa zela. 1991n, Cavaco Silvaren gobernuak, 56/91 Legea onartu zuen, Portugalgo Konstituzioaren arabera, eskualde administratiboen antolaketa eta funtzionamendua ezarri zuena, haien organo politikoak eta dagozkien funtzionamendua, eskumenak eta ardurak zehaztuz. Era berean, zehazten zuen ere eskualdeak sortzeko modua, hauteskunde-erregimena eta eskualdeko ogasunaren funtzionamendua, nahiz eta sortu beharreko eskualde kopurua eta horien mugaketa zehaztu gabe utzi zituen.


Hurrengo urteetan eztabaida bizia izan zen eskualde administratiboak sortzearen inguruan. 1995ean António Guterres lehen ministro hautatu berriak bere hauteskunde programan eskualde administratiboak sortzea zeraman. Hala ere, 1997ko Konstituzioaren berrikuspenean, Portugal penintsulako eskualdeen erakunde espezifikoen onarpena erreferendumen bidez egin behar zela ezarri zen.


1998ko azaroaren 8an,zortzi administrazio-eskualde ezartzeko proposamenari buruzko erreferenduma egin zen, barrutiak ezabatzen zituena. Erreferendumean bi galdera egin ziren: bata administrazio-eskualdeen erakunde soilari buruzkoa eta bestea eskualdearen erakundearen ingurukoa. Erregionalizazioari buruzko erreferenduma, beraz , Portugalgo demokraziaren historiako bigarren erreferenduma bihurtu zen eta Portugalgo Historian galdera bat baino gehiago izan zuen lehen erreferenduma.


Erreferendumean proposamenak baztertu egin ziren, baina erreferenduma ez zen loteslea, hautesleen % 50 baino gehiagok parte hartu ez zutelako.


XXI. mendea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Portugaleko hiriguneak, 2007 inguruan. Gorriz, orduko Mendebaldeko Hiri Erkidegoa adierazten da. Marroi koloreko udalerriak, garai hartan, oraindik hirigunerik sartu gabe zeudenak dira.

Mende berriarekin batera erreformak etorri ziren, eta herrialdea eskualdetan banatu zen, hauek ere berean hiriguneetan banatu ziren, administrazioaren ikuspuntutik jarduteko (barrutien zatiketa paraleloan mantendu zen). Hasieran, hiri-eremuak metropoli-eremuetan eta udalerri arteko erkidegoetan sailkatu ziren, lehenak metropoli-eremu handiak (GAM) edo hiri-erkidegoak (ComUrb) izan zitezkeen. Beraz, hiru hirigune mota zeudela kontsidera daiteke. [15] [16] Udalerriek hiri-eremu bat osatzeko, irizpide geografikoak bete behar zituen, eta zenbaitetan, demografikoak ere.


Beraz, udalen arteko erkidegoa osatzeko, lurralde mailan jarraia izatea baino ez zen beharrezkoa. [16] Metropoli-eremua osatzeko ere irizpide demografikoak bete behar ziren [15] : hiri-erkidego batean irizpide bakarrak lurralde-jarraitasuna eta gutxieneko 150.000 biztanle izatea zen; metropoli-eremu handi batean, irizpide bakarrak lurralde-jarraitasuna eta gutxieneko 350.000 biztanle izatea ziren.


Irizpide hauen sinpletasunak muga nahiko bitxiak zituen hiri-eremuen mapa sortarazteaz gain, landa-udalerriz beteriko metropoli-eremuak sortu zirten ere.


Arazo horiek konpontzeko, 2008an, udal-elkarteen erregimena aldatu zen 45/2008 eta 46/2008 legeen bitartez. Aldaketa horien arabera, Lisboak eta Portok soilik izan ditzakete metropoli eremuak.[17] Horietakoak ez diren udalerriek udalen arteko erkidegoak baino ezin dituzte osatu, eta horiek, beren eremuaren oinarri gisa, NUTS III unitateek hartzen duten lurraldea izan beharko dute. [18]

Antolaketa geografikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Barrutiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Portugalgo barrutiak.

Portugal kontinentalean 18 barruti daude eta haien banaketa nahiko homogeneoa da. Hala ere, desberdintasun handiak daude herrialdeko kostaldeko eta barnealdeko barrutien artean, bai biztanle-dentsitateari dagokionez, bai barne produktu gordinari (BPG) dagokionez.

Ondorengo zerrendan udalerri eta parrokia kopurua, 1991-2001-2011-2021 urteetako biztanle kopurua, barruti bakoitzaren azalera eta biztanleria-dentsitatea agertzen dira:

Barrutia Udalerriak Freguesiak Azalera Biztanleria km2ko
1991 2001 2011 2021
Azoreak 19 156 237 795 241 763 246 772 236 440 2 322 km2 106
Aveiro 19 147 654 265 713 575 714 200 700 964 2 798 km2 250
Beja 14 75 169 438 161 211 152 758 144 410 10 229 km2 14
Braga 14 347 748 192 831 366 848 185 846 515 2 706 km2 313
Bragantza 12 236 157 809 148 883 136 252 122 833 6 608 km2 19
Castelo Branco 11 120 214 853 208 063 196 264 177 912 6 675 km2 27
Coimbra 17 155 427 839 441 204 430 104 408 631 3 947 km2 104
Évora 14 69 180 277 173 654 166 726 152 436 7 393 km2 21
Faro 16 67 341 404 395 218 451 006 467 475 4 960 km2 94
Guarda 14 242 188 165 179 961 160 939 143 019 5 518 km2 26
Leira 16 110 426 152 459 426 470 930 458 679 3 505 km2 131
Lisboa 16 134 2 182 802 2 136 013 2 246 101 2 275 591 2 761 km2 824
Madeira 11 54 253 426 245 011 267 785 250 769 801 km2 334
Portalegre 15 69 134 169 127 018 118 506 104 989 6 065 km2 17
Porto 18 243 1 641 501 1 781 836 1 817 172 1 786 656 2 408 km2 742
Santarém 21 141 444 880 454 527 453 638 425 431 6 747 km2 63
Setúbal 13 55 712 594 879 459 851 258 875 656 5 064 km2 173
Viana do Castelo 10 208 250 059 250 275 244 836 231 488 2 255 km2 103
Vila Real 14 197 236 294 223 729 206 661 185 878 4 328 km2 43
Viseu 24 277 401 781 394 395 377 653 351 392 5 007 km2 70
Portugal 308 3 102 10 003 695 10 446 587 10 557 746 10 347 164 92 097 km2 112

Portugalgo Konstituzioak ezartzen du ere barrutiek udaletako ordezkariek osatutako batzar bat eta gobernadore zibil bat duela baina 2011n azken kargu horiek lege-dekretu bidez de facto kendu zituzten. [19]

Udalerriak edo kontzejuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Portugalgo udalerriak

Udal banaketa administratiboa herrialdeko koherenteena eta egonkorrena izango da. Gaur egun, Portugal 308 udalerritan banatzen da, oro har beren tokirik handienaren arabera izendatzen direnak, hau da, normalean administrazio-organoen egoitza izan ohi dena.


Parrokiak edo freguesiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parrokia Portugaleko zatiketa geografikorik txikiena da, udalerrien azpizatiketa bat izanik. Parrokietan banatzea —« parrokia zibil » izenarekin— 1835eko administrazio erreformaren ondoren sortu zen. Gaur egun, 2013az geroztik, 3.092 parrokia daude.


Antolaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Autonomia-erkidegoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azoreetako eskualde autonomoko bandera .
Madeira eskualde autonomoko bandera .

Autonomia erkidegoek ganbera bakarreko organo legegilea —Eskualdeko Batzar Legegilea— eta organo exekutiboa —Eskualdeko Gobernua— dituzte, baita Errepublikaren Ordezkari bat ere, Errepublikaren subiranotasuna ordezkatzen duena.

Eskualdeko Batzar Legegilea sufragio unibertsal, zuzen eta sekretuaren bidez aukeratzen dute autonomia erkidego bakoitzeko herritarrek, ordezkaritza proportzionalaren bidez. Legebiltzarreko diputatuak lau urteko agintaldirako hautatzen dira.exekutiboa

Eskualdeko Gobernuak Eskualdeko Gobernuaren lehendakaria eta eskualdeko idazkariak ditu, batzuetan Eskualdeko Gobernuaren lehendakariorde bat edo gehiago eta eskualdeko idazkariordeak barne. Eskualdeko Gobernuko lehendakaria, oro har, Legebiltzarrerako hauteskundeetan boto gehien jaso dituena alderdi politikoa izan ohi da eta Errepublikako ordezkariak izendatzen du kargurako. Eskualdeko Gobernuaren gainerako kideak Errepublikako ordezkariak izendatzen ditu Eskualdeko Gobernuaren presidentearen proposamenez.

Errepublikako Ordezkariak ordezkaritza- eta gainbegiratze-funtzioak baino ez ditu; Errepublikako Lehendakariak izendatzen du, gobernuari kontsulta egin ondoren.

Eskualde autonomoak zuzenean udalerritan banatzen dira (hemeretzi Azoreetan eta hamaika Madeiran).

Eskualde administratiboak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Portugal kontinentalean, bost eskualde administratibo daude, Estatistikako Lurralde Unitateen Nomenklaturaren bigarren banaketarekin bat eginez, NUTS izenez ere ezaguna.

Lurralde unitate hauek 1969an sortutako "plangintza-eskualdeetan" jatorria dute, III Garapen Planak helburu zuen garapenaren eskualde-banaketa ekitatiboa egiteko helburuarekin. Hasieran, estatistika- eta lurralde-antolamendurako soilik erabiltzen ziren, zati horiek gero eta gehiago erabiltzen dira ministerio ezberdinetako zerbitzu deskontzentratuen jarduera-eremuak definitzeko, barrutiak ordezkatuz. [20] [21]

Eskualdeak Eskualdeko Koordinazio eta Garapen Batzordeek (CCDR) kudeatzen dituzte. Administrazio eta finantza autonomia duten Administrazio Zentraleko zerbitzuak dira, eskualdeen garapenari dagozkion neurriak gauzatzeaz arduratzen direnak. [1]

Hurrengo zerrendan bost eskualdeak agertzen dira, udalerri eta freguesia kopurua, azalera, biztanleria, biztanleria dentsitatea eta eskualde bakoitzeko BPGrekin.

Eskualdea Eskualdeak Freguesiak Azalera (km 2 -tan) Biztanleria BPG 2019

(milioietan)

2021 Dentsitatea
Ipar 86 1.426 21.286 km² 3.587.074 168 63.524
Erdialdea 100 972 27.136 km² 2.227.567 82 40.027
Lisboako metropoli eremua 18 118 3.001 km² 2.870.770 957 77.440
Alentejo 58 299 31.711 km² 704.707 22 13.373
Algarve 16 67 4.960 km² 467.475 94 10.240
Azpieskualdeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskualdeak azpieskualdeetan banatzen dira eta, nahiz eta hitzaren benetako zentzu osoan administrazio-azpizatiketak ez izan, udalerrien arteko lankidetza ahalbidetzen duten egitura informalak dituzte. [1]

Portugalgo egungo azpieskualdeak

Portugal kontinentalean, gaur egun 23 azpieskualde daude, Estatistikako Lurralde Unitateen Nomenklaturaren hirugarren banaketarekin bat datozenak. Azpieskualdeak gobernatzen dituzten organoak udalen arteko entitateak dira, eta bi kategoriatakoak izan daitezke: metropoli-eremuak (AM) edo udal arteko erkidegoak (CIM).

25 azpieskualdeak hauek dira: Alentejo Erdikoa, Kostaldeko Alentejo, Algarbe, Alentejo Garaia, Minho-Lima, Tâmega Garaia, Lisboako Metropoli Eremua, Portoko Metropoli Eremua, Ave, Beira Baixa, Beiras eta Serra da Estrela, Alentejo Beherea, Cávado, Duero, Lezíria do Tejo, Médio Tejo, Mendebaldea, Aveiro eskualdea, Coimbra eskualdea, Leiria eskualdea, Tâmega e Sousa, Terras de Trás-os-Montes eta Viseu Dão-Lafões ; horietatik:

Udalerriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerriek kontseilu geografikoekin bat egiten dute eta deliberazio-organo batek (Udal Batzarra) eta organo betearazle batek (Udal Ganbera) kudeatzen dituzte, biak herritarrek zuzenean aukeratutakoak. Dagokion udalerria osatzen duten parrokia guztietako presidenteek eta zuzenean aukeratutako kideek osatzen dute Udal Batzarra, zeinen kopurua Parrokiako Kontseiluko presidenteen kopurua gehi bat izan behar duen. Udalbatzarreko kideak Udal Diputatuak deitzen dira eta lau urteko agintaldia dute.

Alkateak eta hainbat zinegotzik osatzen dute Udal Ganbera, eta horien kopurua udalerri bakoitzeko biztanleriaren arabera aldatzen da. Organo hori herritarrek zuzenean hautatzen dute lau urteko agintaldirako, eta bere osaera hauteskundeetara aurkezten diren alderdiek eta herritar taldeek jasotako botoekiko proportzionala da.

Freguesiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bragantzako Sé, Santa Maria eta Meixedoko freguesiako Kontseilua.

Freguesia Portugalgo banaketa administratiborik txikiena da, udalerrien azpizatiketa bat izanik. Udalerriek bezala, tokiko erakundetzat hartzen dira. Udalerri txiki baten antzera funtzionatzen dute, lehengoen antzeko funtzioekin, baina eskala txikiagoan eta baliabide gutxiagorekin. Freguesiak deliberazio-organo batek (Freguesiako Biltzar) eta organo betearazle batek (Freguesiako Batzar) kudeatzen dituzte.

Freguesiako Biltzarra, zeinaren osaera aldatu egiten da dagokion parrokiako biztanleriaren arabera, sufragio unibertsal, zuzen eta sekretuaren bidez hautatzen dute dagokien parrokiako eremuan erroldatutako herritarrek. Bertako kideak lau urteko agintaldirako hautatzen dira.

Freguesiako Biltzarrak Batzarreko kideak aukeratzen dituzte, eta Batzarreko Lehendakaria freguesiako hauteskundeetan boto gehien lortu dituen zerrendako lehen hautagaia izaten da.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c d Organização geográfica e administrativa de Portugal. 8 de setembro de 2021.
  2. ↑ «A Constituição Portuguesa de 1976» Diário da República.
  3. ↑ a b c d e GOMES, Eduardo - A Administração Local na Monarquia Constitucional... (2012)
  4. ↑ «Los conventus iuridici. Origen, cronología y naturaleza histórica» Gerión. Revista de Historia Antigua (Universidad Complutense de Madrid) 4: 265-283. ISSN 0213-0181..
  5. ↑ (Gaztelaniaz) «Los conventus iuridici. Origen, cronología y naturaleza histórica» (PDF) Gerión. Revista de Historia Antigua (Universidad Complutense de Madrid) 4: 265-283. ISSN 0213-0181..
  6. ↑ A ocupação rural islâmica no Baixo-Alentejo: os materiais do sítio dos Funchais 6 (Beringel). 13 de fevereiro de 2014.
  7. ↑ Ibn Marwan e a fitna: Islamismo e Feudalismo no Gharb al-Andalus. 9 de janeiro de 2015.
  8. ↑ O Gharb Al-Andalus Al-Aqsâ na geografia árabe. 2012.
  9. ↑ a b SILVEIRA, Luis - Territorio e Poder... (1997)
  10. ↑ CAPELA, José - As freguesias do Distrito do Porto (2009)
  11. ↑ SOUSA, Fernando - A população portuguesa nos inícios do século XIX (1979)
  12. ↑ MARQUES, A. H. de Oliveira - Área Metropolitana de Lisboa Conceito Histórico
  13. ↑ MOREIRA, Luís - A divisão administrativa nos mapas da Galiza e de Portugal (1750-1835
  14. ↑ Constituição da República Portuguesa, Títulos VII e VIII da Parte III
  15. ↑ a b Lei 10/2003[Betiko hautsitako esteka]
  16. ↑ a b Lei 11/2003[Betiko hautsitako esteka]
  17. ↑ Lei 46/2008
  18. ↑ Lei n.º 45/2008, de 27 de Agosto. .
  19. ↑ Decreto-Lei n.º 114/2011, de 30 de Novembro. «Decreto-Lei n.º 114/2011, de 30 de Novembro» Diário da República, 1.ª série — N.º 230 — 30 de Novembro de 2011.
  20. ↑ Decreto Lei n.º 244/2002 de 5 de Novembro Alteração ao Decreto Lei nº 46/89 de 15 de Fevereiro. Diário da República eletrónico.
  21. ↑ Decreto Lei n.º 46/89 de 15 de Fevereiro Nomenclatura das Unidades Territotiais para Fins Estatísticos. Diário da República eletrónico.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Portugalgo_lurralde_antolaketa&oldid=9612104"(e)tik eskuratuta