Samiera

Samiera Sámegiella
Lurralde eremua:	Norvegia, Suedia, Finlandia eta Errusia
Eskualdea:	Laponia
Hiztunak:	20.000 inguru
Hizkuntza familia:	Uraldarra  fino-lapiarra   Samiera
Estatus ofiziala
Hizkuntza ofizialtzat duten lurraldeak:	Norvegiako inguru batzuetan onarpen ofiziala du; Suedia eta Finlandiako udal erakunde batzuetan gutxiengo baten hizkuntza gisa onartua dago
Erakunde araugilea:	Ez du
Hizkuntza kodeak
ISO 639-1:	se (Iparreko samiera)
ISO 639-2:	sma, sme, smi, smj, smn, sms
ISO 639-3:	sjd, sjk, sjt, smn, sms, sju, sje, sme, smj, sma sia, sjd, sjk, sjt, smn, sms, sju, sje, sme, smj, sma
Sami hizkuntzen banaketa geografikoa: 1. Hegoaldeko samiera, 2. Ume samiera, 3. Pite samiera, 4. Lule samiera, 5. Iparraldeko samiera, 6. Skolt samiera, 7. Inari samiera, 8. Kildin samiera, 9. Ter samiera.

Samiera Eskandinaviako iparraldean samiek mintzatzen duten uraldar hizkuntza da, laponiera izenez ere ezaguna. 20.000 bat lagunek mintzatzen dute eta beste uraldar hizkuntzekin harremana du (finlandiera, estoniera, kareliera...). Modu askotara izendatzen da nazioartean: saami (hizkuntza), samic eta abar. Euskaraz, laponiera izena (Laponia lurraldeari lotua), gaur egun baztertzeko joera dago, samiak gutxiesteko erabili izan baita.

Historia

1948an, samiera biziberritzeko egitasmo bat eraman zuten aurrera: ipar samiera izeneko aldaera hartu eta finkatu zuten, hiztun gehien zituen dialektoa zela ikusi zutenean. Hala ere, Errusia aldeko samiek euren hizkuntza alfabeto zirilikoarekin idaztea erabaki zuten. Sami horiek alfabeto zirilikoaren aldaera hedatu bat erabiltzen dute, 1937an ofizialki onartua.

Adibidea

Zenbakiak, samieraz idatzita:

1 - ok'tâ

2 - guok'te

3 - gol'bma

4 - njæl'lje

5 - viht'tâ

6 - guht'tâ

7 - chiezha

8 - gavcci

9 - ovcci

10 - logi

20 - guok'te logi

30 - 'gol'bma logi

Samiera idatzia eta egoera soziolinguistikoa

Samieraren egoera soziolinguistikoa oso kaskarra da. Hiztun gutxi ditu, eta, gainera, hainbat dialekto literariotan banatua dago. Hizkuntzaren aldaerez hitz egiten bada ere, forma literario finkatu desberdin horiek hizkuntzak direla esatea zehatzagoa da, samiera hizkuntza horien multzoa izanik. Aldaeron tamaina txikia dela eta, hala ere, dialektoez hitz egiten da normalean, nahiz eta batzuetan euren artean ez diren ulertzen. Ondokoak samiera forma desberdinak dira:

• Hegoaldeko taldea:
  • 1 Hegoaldeko samiera (Norvegia, Suedia): 500 bat hiztun. ISO 639-2: sma
• Erdiko taldea:
  • 2 eta 3 Ume samiera eta Pite samiera beste aldaera batzuk dira. Aldaerok desagertzear daude, 20 hiztun baino gutxiago baititu bakoitzak.
  • 4 Lule samiera (Norvegia, Suedia): Samieraren baitako bigarren talde handiena, 1.500 bat hiztunekin. ISO 639-2: smj
• Iparraldeko taldea:
  • 5 Iparraldeko samiera (Norvegia, Suedia eta Finlandia): 15.000 hiztun inguru dituela uste da, hots, 2002an samieraren hiztunak zirenen %75a baino gehiago. ISO 639-1/ISO 639-2: se/sme
• Ekialdeko taldea:
  • 6 Skolt samiera (Näätämö eta Nellim-Keväjärvi distrituak, Inari udalerria, Finlandia; Errusian ere mintzatzen da): 400 bat hiztun. SIL: LPK, ISO 639-2: sms
  • 7 Inariera (Enare Sami) (Inari, Finlandia): 500 bat hiztun. SIL: LPI, ISO 639-2: smn
  • 8 Kildin samiera (Errusiako Kola penintsula): 650 bat hiztun SIL: LPD
  • 9 Ter samiera beste aldaera bat da, desagertzear dagoena, 20 hiztun baino gutxiago baitu.

- Akkala samierari dagokionez, azken hiztuna 2003an hil zen. Kemi samiera, azkenik, XIX. mendean desagertu zen.

Ikus, gainera

• Europako hizkuntza gutxituak

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Samiera

• 'Samien iraultza isila' erreportajea Argia astekarian (2007-02-25)
• Ole Henrik Magga samien lehen lehendakariarekin elkarrizketa Argia astekarian (2007-02-25
• Aili Keskitalo samien legebiltzarreko lehendakariarekin elkarrizketa Argia astekarian(2007-02-25)
• Sami eskolei buruzko bideoa Argia.com-en
• (Ingelesez) Samiera baliabideak

Hizkuntza honek bere Wikipedia du. Bisita ezazu.