Sarah Wildes

Wikipedia, Entziklopedia askea
Sarah Wildes

Bizitza
JaiotzaChipping Norton (en) Itzuli, 1627
HerrialdeaIngeles
BizilekuaTopsfield (en) Itzuli
HeriotzaDanvers, 1692ko uztailaren 19a (64/65 urte)
Heriotza moduaheriotza zigorra: urkatzea
Jarduerak
Find a Grave: 8294 Edit the value on Wikidata

Sarah Wildes, jaiotzez Sarah Averell (edo Averill) Chipping (Chipping Norton, Ingalaterra, 1627ko martxoaren 16a – Salem (gero Danvers), Massachusetts, AEB, 1692ko uztailaren 19a) Salemgo sorginkeria prozesuan sorginkeriagatik zigortu zuten, bidegabeki eta urkatuta exekutatu zuten. Berak bere xalotasunari eutsi zion prozesu osoan, eta gero exoneratu egin zuten 1710ean. Bere senarraren lehen emaztea Gould familiako kidea zen, akusatzaile nagusiak ziren Putnam familiakoen lehengusina; gorteko erregistroek dokumentatu egiten dituzte haren atzetik izan zituzten familia-borrokak.

Familia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sarah Nortonetik (Ingalaterra) heldu zen familiarekin eta Ipswichen (Massachusetts) bizi izan ziren. William Averell eta Abigail Hynton Chipping zazpi seme-alabetako bat izan zen. William agente judiziala zen Chipping Nortonen 1634an, eta Ipswich-eko erregistroek hura aipatzen dute 1637an; horrek adierazten du familiak emigratu egin zuela Sarah-k 7 eta 10 urte zituela.[1]

Sarah beste etorkin ingeles batekin ezkondu zen, John Wildesekin (1615-1618 inguruan jaioa), zortzi seme-alaba zituen alarguna, eta seme komun bat izan zuten, Ephraim. Ephraim hiriko diruzain eta alguazil karguak betetzen zituen konspirazioaren garaian.[2] Haiek Topsfielden bizi ziren, Salem hiriko ondoko herrian, Massachusetts badiako probintzian. Senarrak hainbat kargu izan zituen herriko gobernuan, eta "Viejo Padre Wildes" deitzen zioten.Johnen bi alabari, Sarah (Wildes) Bishop eta Phoebe (Wildes) Day, eta suhi bati, Edward Bishop Jr. ere sorginkeria leporatu zieten.

Sarah-ren Jonathan semeordea ezaguna zen, bere portaera arraroa zela eta. Izan ere, tokiko ministroek adimen-distrazioa, deabruaren edo faltsukeriaren jabetza, John Hale abadeak Sarahren epaiketan kontatu zuen, eta atzera begira Sarahren sorginkeriaren ebidentziatzat hartu zen. Jonathan Felipe erregearen gerran hil zen, eta inoiz ez zen ebazpenik lortu.[3]

Hale abadeak, halaber, beste semeorde baten, Johnen, historia kontatu zuen, gaztea ere hil baitzen (eta, beraz, ez zegoen historia mamitzeko edo gezurtatzeko ere). John, "gazte zintzo" gisa berretsita, osaba-izeben etxera joan zen, Reddingtondarren etxera, amaordea sorgina zela sinetsita.[2]

Sarahren neba zaharrena, William Averill, Jr., Ipswich eta Topsfield-en leku nabarmen bat baino gehiago izan zituena, Sarahren atxiloketaren aurreko urtean hil zen, eta, beraz, ez zen haren defentsa egiteko. William eta John Wildes jauna elkarrekin aritu ziren lanean. Sarah eta John ere Williamen azken borondatearen lekuko izan ziren, konfiantzazko harremana erakutsiz.

Aurretiazko gatazkak eta irainak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sarah-k inkonformistatzat zuen bere burua, eta aurreko irainak zituen, sorginkeria-salaketetarako jomuga erraz bihur zitezkeenak. 1649ko azaroan Thomas Wordellekin izandako fornizioagatik zigortu zuten, eta geroago, 1663ko maiatzean, zetazko bufanda bat eramateagatik akusatu zuten.[3][4]

Johnen lehen emaztea hil eta berehala (7 hilabete geroago) ezkondu zenez, Johnen aitaginarreba-amaginarreba ohiek haiekiko gorrotoa zuten. Hori bereziki nabarmena da, Gouldarrak Putnam familiarekin ahaidetuta baitzeuden, horiek izan baitziren sorginkeriaren histeriako akusatzaile nagusiak. John Wildesek bere lehen emaztearen nebaren, John Gould tenientearen, aurkako traizio-testigantza eman zuen, eta horrek are gehiago haserretu zuen familia. Handik gutxira, Mary Gould Reddington, Johnen koinata ohia zurrumurruak zabaltzen hasi zen: Sarah sorgina zela. John Wildesek kalumniagatik akusatzeko mehatxua egin zuenean, bere baieztapenetatik atzera egin zuen.[5] William Averillek Maryren zintzotasuna frogatzen jarraitu zuela frogatu zuen Johnek, eta bere arrebarekin bilera egitea eskaini zion, hark Sarahren aurkako kexarik bazuen, eta Maryk berriro esan zuen ez zuela ezer haren aurka.[3][2]

1674an, John eta Joseph Andrews anaiak Wildesen etxera iritsi ziren, sega bat uzteko eskatzera, berea apurtu egin baitzen. John Wildes, jauna, kanpoan zen, eta Sarah-k erantzun zien ez zuela bat emateko, baina bizilagun batek John Wildes, Jr.-ena adierazi zien, eta Sarah-k ezetz esan arren, hartu egin zuten, John gazteari baimena eskatuko ziola hitz emanez. Ephraim, orduan mutiko gazte bat, ustez atzetik ibili zen, itzultzen ez bazuten, haientzat "heriotzaren segada" izango zela esanez. Belarra moztu ondoren, hainbat ezbehar izan zituzten gurdiarekin eta idiekin, eta Sarah-ren sorginkeriari egotzi zioten. Geroago, Elizabeth Simmons ahizpa eta haren ama Reddington familia bisitatzera joan ziren, eta Sarah-rekin gurutzatu ziren bidean. Amak seme-alaben arazoen historiarekin alderatu zuen, eta Sarahk esan zuen ez zuela zerikusirik horrekin. Amak behin eta berriz gauza bera esan zuenean, Sarahk behin eta berriz esan zuen froga zezala berak zerikusia zuela. Elizabethek, orduan, esan zuen berehala jasan zituela dardarak artikulazioetan Sarahk begiratu zionean, eta katu baten antzeko izaki batek gau hartan bisitatu zuela, mutu geratu zelarik. Sarah elizarako igaro zenean, bizkarreko mina jasan zuela ere esan zuen.[2]

Ephrainek adierazi zuen Elizabeth Simmonsen alabarekin konprometituta egon zela, eta, ondoren, Simmons andreari aurre egin ziola bere amari buruzko zabaldu zituen zurrumurruak (berak ukatu zituenak), eta Simmons andrea haserretu egin zela ordutik.[2]

Thomas Dormanek esan zuen Sarahk erlauntza bat erosi ziola, eta, ondoren, azienda asko galdu zuela, antzarak barne. 1692ko gertaeretan, Ann Putnam Jr.ek, haren emazteari esan zion Sarah Wildesek bere azienda izoztu eta hil zuela, 1686ko urtarrilean.

Beste istilu iturri bat John Topsfield-en topografo izatea izan zen, Salem eta Topsfield-en arteko mugako borroketan Topsfield-en alde atera baitzen.[6]

Salemgo epaiketak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Atzipenaldia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sarah Wildesen atxiloketa-agindua

1692ko apirilaren 21ean, John Hathorne eta Jonathan Corwin-ek zera agindu zuten Sarah, Sarah Wildes Bishop alabaordearekin, eta Sarah Bishop, Edward Bishop eta senarrarekin batera beste sei (William eta Deliverance Hobbs, Nemiah-Abbot, Mary Eastey, Mary Black eta Mary English) fueran arrestados por "alta sospecha" de brujería realizada en Ann Putnam, Jr., Mercy Lewis, Mary Walcott,eta beste batzuk atxilotuak izatea sorginkeria zantzuengatik. Salatzaileak Thomas Putnam eta John Buxton izan ziren.

Sarah, George Herrick-ek alguazilak atxilotu zuen, eta gero Ephraim Wildes agenteari Deliverance Hobbs atxilotzeko agindu zion. Hobbs-ek, bortxaz edo ez, aitorpen bat egin zuen kartzelan eta Sarah Wildes sorgin gisa inplikatu zuen. Ephraim berak adierazi zuen uste zuela Hobbsen akusazioa haren aurkako mendekua zela hura atxilotzeagatik.[2]

Azterketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azterketa hurrengo egunean egin zen. Sarah Bibber berariaz izendatu zuten gorteko artxiboetan eraso bat izan balu bezala, Sarah-ren espektroa "habearen gainean" ikusi zuela alegatuz, eta beste akusatzaileek adibideari jarraitu zioten. Ann Putnam Jr.-ek Sarah-ren azterketan bera torturatu zutela frogatu zuen geroago, eta Mary Walcott, Mercy Lewis eta Abigail Williamsen torturen lekuko izan zela. Sarahk errugabea zela adierazi zuen, eta esan zuen akusatzaileak ez zituela inoiz ikusi. Mary Reddington Johnen koinata ohiaren salaketa zaharrak berpiztu egin ziren.

Bere azterketan, Deliverance Hobbs-ek esan zuen Sarah eta Mercy Lewis agertu zirenean "urratuta" zegoela, Sarah ohean zegoela. Meza beltz batera joateko errekrutatu zuela esan zuen Sarahk, eta atsekabeturik uztea eta arropekin saritzea eskaini zion, deabruaren liburuan sinatzearen truke.[2]

Kartzelaratzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1692ko maiatzaren 13an, Sarah Boston Gaolera transferitu zuten.[7] Ondoren, Salemera eraman zuten berriro ekainaren 18an, George Burroughs, George Jacobs Jauna, Giles eta Martha Corey, Ann Pudeator, Sarah Cloyse, Sarah Root eta Dorcas Hoar lagun zituela. Ondoren, Ephraim jaunak esan zuen aitak astean behin edo bitan bisita egiteko bidaiak egin zituela, gastu pertsonal handiarekin.[2]

Sarah Good, Rebecca Nurse, Susannah Martin eta Elizabeth Howerekin batera, Sarah Wildes 1692ko ekainaren 30ean epaitu zuten. Akusazioa espektro-ebidentzian oinarritu zen neurri handi batean.

María Gould Reddington probaren unean hil zen, baina haren neba John eta John Halek abadea Sarahren eta haren alabaordeen aurka sorginkeria egiteko asmoa berretsi zuten. Elizabeth Simmonsek, John eta Joseph Andrews anaiekin batera, biktima izan zirela argitu zuten. Humphrey Clarkek esan zuen Sarah behin agertu zela bere logelan gauerdian. Thomas Dormanek bere antzara eta abereen historia eman zuen.

Ann Putnamen testigantza:

Proba hasi zenetik, Wilds izena zuen eta Topsfeildetik etorri zen emakume batek lagundu zidan, baina 1692ko apirilaren 22an Sarah Wilds atsekabetuta egon zen azterketa egin bitartean. Orduan ikusi nuen Sarah bera zela Wilds izena eman zidan emakumea, eta azterketa-egunean ere ikusi nuen Sarah, 'lotzen' Mary Walcott, Mercy Lewis eta Abigail Williams eta, behin baino gehiagotan, Sarah-k edo haren agerpenak torturatu egin nau, eta torturatu egin naute, hala nola ziztadek eta lizunek.[2]

Mary Walcottek honelaxe eskatu zuen:

1692ko apirilaren hasieran, nik ezagutzen ez nuen emakume bat etorri zitzaidan, eta berak larritasun handiagoz sumatzen ninduen, zulatzen eta lizunkatzen, eta berak esan zidan Wilds zela bere izena, bera Topsfeilen bizi zela eta min handiagoa egiten zidala. 1692ko apirilaren 22an, eta gero Sarah Wildes izeneko emakumea zela ikusi nuen, eta Sarah Wildesek min handiagoa egiten zidala azterketa egin bitartean. Begiratu eta jo egin ninduen, edo ia heriotzara eraman ninduen: azterketa-egunean ere ikusi nuen Sarah, lotzen edo atsekabetzen ari zela Mercy Lewis, Abigail Williams eta Ann Putnam, Jr. eta nik uste dut sorgin izugarria dela.[2]

Nathaniel Ingersollek eta Thomas Putnamek testigantza horien alde egin zuten, erasoak ikusi zituztela neska aflijitu guztietan. John eta Ephraimek defendatu egin zuten Sarah Hobbs, Gould eta Simmons familien ezkutuko arrazoiak azalduta. Ephraimek esan zuen bere ama ez zuela inoiz ikusi ez hitzezko ez ekintzazko minik egiten inori, eta beti ondo irakatsi ziola erlijio kristauan.

Amari dagokionez, inoiz ez dut ikusi kalte kaltegarririk egiten ezer ez esateagatik, ez hitzez, ez ekintzaz, bera akusatuta baitago, baina berak beti ondo irakatsi dit erlijio kristauan, eta Jainkoaren irakaskuntzetan beti izan ditut jarraibideak. Eta horrela uzten diot dena epaimahai zintzo honi kontuan hartzeko.[2] Ephraim Wildes

Exekuzioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Epaiketen oroitzapen-parkea.

Sarah urkamendu bidez exekutatu zuten (segur aski zuhaitz batean, ez baitago urkaren ebidentziarik)[7] Danversen (orduan, Salem Village), Gallows Hillen Massachusetts-en Elizabeth Howe, Susannah Martin, Sarah Good eta Rebecca Nurserekin batera, 1692ko uztailaren 19an.[8] Nicholas Noyes apaizak parte hartu zuen, eta Sarah Goodek bere heriotza iragarri zuen hura exekutatu behar bazen. Exekuzioen aurretik, Noyesek konfesatzeko eskatu zien. Good-en azken hitzak hauexek izan ziren: "Gezurtia zara! Azti bat baino sorgin handiagoa ez naiz, eta bizia kentzen badidazu, Jainkoak odola emango dizu edateko."

Exekuzioaren tokia Virginiako Unibertsitateko Gallows Hill Proiektuanberretsi zenean, 2016ko urtarrilean, ez zen giza aztarnarik aurkitu, biktimen familiak gauez itzuli eta gorpuak berreskuratu eta beste leku batean lurperatzeko ustea indartuz.[8]

Ondorioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Phoebe Wildes Day alabaordea 1692ko irailean atxilotu zuten, baina ez dakigu epaiketara joan zen. Sarah Wildes Bishop alabaordea eta Edward senarra, Bostongo kartzelara eraman ondoren, 1692ko urrian ihes egin eta ezkutatu egin ziren.

Mundu ikusezinaren mirariak liburuan, Cotton Matherrek epaiketetan bere parte hartzea justifikatzen saiatu zen, berak sorginkeriaren kasu indartsuenak azalduta. Sarah ez zuen sartu.

1693ko ekainaren 26an, John Wildes Maryrekin ezkondu zen, George Jacobs jaunaren alargunarekin (George ere hil zuten sorginkeria zela-eta). 1705eko maiatzaren 14an hil zen, Topsfielden.

Salbuespena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sarah Wildesen markatzailea Ledge del Proctor oroitzapenezko monumentuan

Sarah Massachusettseko Gorte Nagusiak libratu zuen 1710ean, beste kondenatu askorekin batera. Ephraimi 14 libera eman zitzaizkion, konpentsazio gisa.[2]

Sarahren ondorengoetako baten senarra, Paul Tirone Estatuko ordezkaria, azken bost biktimen ohorea garbitzeko tresna izan zen 2001eko urriaren 31n legegintzaldian egindako ekitaldi batean (Halloween).[9]

Aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Salem Witch Trials Memorialek exekutatu guztien izenak dituen banku bat du, Sarah Wildes barne. Arthur Millerrek El Crisol idatzi zuen, epaiketetan oinarritutako lana, eta dedikazioan hitz egin zuen, Elie Wiesel holokaustoaren Nobel saridun eta bizirik suertatu zen bezala.[10]
  • Danvers hiriak ere monumentua sortu zuen biktimentzat. Exekuzio-tokia, azkenean, Virginiako Unibertsitateko Gallows Hill Proiektuak aurkitu zuen 2016ko urtarrilean, eta hiriak han biktimei monumentu berria sortzea erabaki zuen.[8]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) Supplement for Insertion in the "Averell-Averill-Avery Family.". 1922 (Noiz kontsultatua: 2022-07-11).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l Staff. «Sarah Wilds Executed July 19, 1692» Salem Witch Trials Documentary Archive and Transcription Project (University of Virginia).
  3. ↑ a b c - Salem Witchcraft Trials: The Convicted and Executed: 19 Victims Who Did Not Survive, NationalGeographic.com; accessed July 30, 2015.
  4. ↑ (Ingelesez) Robinson, Enders A.. (1990-12-31). The Devil Discovered. Hippocrene Books ISBN 978-0-7818-0104-1. (Noiz kontsultatua: 2022-07-11).
  5. ↑ (Ingelesez) «National Geographic TV Shows, Specials & Documentaries» National Geographic Channel (Noiz kontsultatua: 2022-07-11).
  6. ↑ Topsfield and the witchcraft tragedy. Topsfield Historical Society 1992 (Noiz kontsultatua: 2022-07-11).
  7. ↑ a b (Ingelesez) Institute, Essex. (1906). Essex Institute Historical Collections. Essex Institute Press (Noiz kontsultatua: 2022-07-11).
  8. ↑ a b c Caroline Newman, "X Marks the Spot", UVA Today, 16 January 2016, accessed 28 April 2016
  9. ↑ Massachusetts Clears 5 From Salem Witch Trials. 2 de noviembre de 2001.
  10. ↑ Salem Massachusetts – Salem Witch Trials The Stones: July 10 and July 19, 1692, salemweb.com; accessed December 24, 2014.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarah_Wildes&oldid=9531942"(e)tik eskuratuta