Tecuichpo Ixcaxochitzin

Wikipedia, Entziklopedia askea
Tecuichpo Ixcaxochitzin
Bizitza
JaiotzaTenochtitlan, 1509 (egutegi gregorianoa)
Heriotza1550eko abenduaren 9a (40/41 urte)
Familia
AitaMoctezuma Xocoyotzin
AmaTeotlalco
Ezkontidea(k)Juan Cano de Saavedra (en) Itzuli
Cuitláhuac (en) Itzuli  1520)
Cuauhtémoc  1525)
Bikotekidea(k)
Seme-alabak
Anai-arrebak
LeinuaMoctezuma family (en) Itzuli
Jarduerak
Jarduerakpolitikaria

Tecuichpo Ixcaxochitzin (15091550eko abenduaren 9a) Moctezuma Xocoyotzinen alaba izan zen, Tenochtitlánen agintaritza jaso zuen aitarengandik lehenengo alaba izateagatik, inperio aztekaren azken enperatrizea izan zen. 1526an Isabel Moctezuma izen kristauarekin bataiatu zuten espainiar konkistatzaileek.[1]

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Moctezuma eta Teotlachoren alaba izan zen Tecuichpo, nahuatleraz kotoizko lorea.[1]

Aitak Cuitláhuacerekin ezkondu zuen alaba, sinbolikoki, izan ere Tecuichpo haur bat zen, baina Cuitláhuace 1520an hil zen.[2] Ondoren, Cuauhtémocerekin ezkondu zuten, baina, 1525ean espainiar konkistatzaileek erahil zuten, Mexikoko Konkista amaitzean.[3][4]

Hernán Cortés Tenochtitlanen egon zen bitartean, Moctezumak bere alaba eskaini zion ezkontzan, baina Cortések eskaintzari uko egin zion, ezkonduta zegoelako[5] eta Alonso de Gradorekin ezkonarazi zuen, gerora Alonso ikertua izan zen indigenekiko tratu txar eta ankerkeriak leporatuta.[6]

Tecuichpo edo Isabel Hernán Cortésen alaba bat izan zuen. Isabelek neskato hori baztertu zuen bortxaketa baten ondorio izan zelako eta Cortés alabaren kargu egin zen, Leonor Cortés Moctezuma deitu zuen.[7][8]

Pedro Gallego de Andrade izan zen Isabel Moctezumaren laugarren senarra. Ezkontza laburra izan zen, Gallego de Andrade 1530ean hil baitzen.[6] Hala ere, seme bat izan zuten: Juan de Dios de Andrade Moctezuma (1529-1577).

Bosgarren ezkontza Juan Cano de Saavedrarekin egin zen, eta harekin bost seme-alaba izan zituen. Bi alabek Isabel eta Catalina Mexiko Hiriko Concepción komentuan moja fundatzaileak izan ziren.[9]

Bere leinuagatik, Hernán Cortések Tlacopan-en enkomienda eman zion. Pribilegio hori 1526ko ekainaren 27an sinatu zen, Alonso de Gradorekin ezkonduta zegoenean. Pribilegioak barne hartzen zituen:

Isabel andreak aginduta dote eta arrak ematen dizkiet Isabel andreari eta haren ondorengoei, erregeren izenean, hemengo Gobernadore eta Kapitain Nagusi naizen honek, eta zuzenbidez bere ondare eta legitimoaren jabe delako, 120 etxe dituen Tacupan herriko jaurerria, eta Yeteve, 40 etxe dituena; eta Chapulma Loyan, 40 etxe dituena, eta Escapocaltango, 20 etxe dituenaeta goatrizco izenekoa, eta Tacala izenekoa, guztira 1240 etxekoa, Tacuba herrkoak eta Bertako Nagusiarenak menpe daudenak. Esan bezala, erregeren izenean ematen dut. Isabel andreak dote eta arrak izan ditzan, eta herentzia-zin gisa goza dezan, orain eta betiko, herri horretako Andre titulua eta hemen jasotako gainerako guztiarena...»

Hernán Cortés, 1526.10eko ekainaren 27a[10]

(«Con la qual dicha Doña Isabel le prometó y doi en dote y arras á la dicha Doña Isabel y sus descendientes, en nombre de S.M., como su Governador y Capitán General destas partes, y porque de derecho le pertenece de su patrimonio y legítima, el Señorío y naturales del Pueblo de Tacuba, que tiene ciento é veinte casas; y Yeteve, que es estancia, que tiene quarenta casas; y Izqui Luca, otra estancia, que tiene otras ciento veinte casas; y Chimalpan, otra estancia, que tiene quarenta casas; y Chapulma Loyan, que tiene otras quarenta casas; y Escapucaltango, que tiene veinte casas; e Xiloango que tiene quarenta casas; y otra estancia que se dice Ocoiacaque, y otra que se dice Castepeque, y otra que se dice Talanco, y otra estancia que se dice Goatrizco, y otra que se dice Tacala, que podrá haver en todo mil y docientas y quarenta casas; las quales dichas estancias y pueblos son subjetos al Pueblo de Tacuba y al Señor della. Lo qual, como dicho es, doy en nombre de S.M. en dote y arras á la dicha Doña Isabel para que lo haya y tenga y goce por juro de heredad, para agora y para siempre jamás, con título de Señora de dicho Pueblo y de lo demás aquí contenido..» Hernán Cortés, 27 de junio de 1526)

XVI. mendearen amaieran, enkomienda hori Anáhuac haraneko handiena zen. Tecuichpo edo Isabel 1550eko apirilean hil zen. Bere testamentuan, bere lur eremuetan bizi ziren esklabo indigenei askatasuna eman zien eta morroiekin zituen zorrak ordain zitezen agindu zuen.[1]

Fikzioan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tecuichporen pertsonaia hurrengo obretan agertzen da:

  • Memorias de doña Isabel de Moctezuma. José Miguel Carrillo de Albornoz. Nueva Imagen. Grupo Patria editorial. México. 1997
  • "Copo de Algodón", María García Esperón Marcos Almada Riveroren ilustrazioarekin. Ed. El Naranjo. México, 2010
  • "Malinche", 2018ko seriea.
  • Isabel de Moctezuma, la última emperatriz azteca. José Miguel Carrillo de Albornoz. Editorial la Esfera de los Libros. España 2022

Genealogia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. a b c «Isabel de Moctezuma | Real Academia de la Historia» dbe.rah.es (Noiz kontsultatua: 2023-06-20).
  2. Thomas, op.cit. p.494
  3. AGUIRRE, Eugenio (2008) Isabel Moctezuma ed. Planeta ISBN 97-037-0729-7 [Esteka hautsia] consultado 16 de abril de 2009.
  4. LÓPEZ de Cogolludo, Diego (1688) Historia de Yucatán (2006) Madrid, ed.Linkgua ISBN 84-9816-640-3 texto en la web Foundation for the advancement of mesoamerican studies Inc., consultado el 16 de abril de 2009.
  5. Bernal Díaz del Castillo, Historia verdadera de la conquista de la Nueva España, capítulo CVII.
  6. a b Thomas, op.cit. p.650
  7. Powell, Philip W. op.cit. cap.I, p.27-18
  8. Thomas, op.cit. p.688
  9. Garritz Ruiz, Amaya (1986) Guía del archivo Juan Barragán, p.XXI ed. Universidad Nacional Autónoma de México, ISBN 968-837-854-2 fragmento en la web consultado 16 de abril de 2009.
  10. (Gaztelaniaz) William H. Prescott. 2021-03-14 (Noiz kontsultatua: 2023-06-25).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • THOMAS, Hugh (1993) La conquista de México: el encuentro de dos mundos, el choque de dos imperios (2000) traducción Víctor Alba y C. Boune, México, ed.Planeta ISBN 970-690-163-9
  • POWELL, Philip W. (1975) La guerra chichimeca ("Soldiers, Indians & Silver"); México, ed.Fondo de Cultura Económica, ISBN 968-16-1981-1

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]