Xohana Torres

Wikipedia, Entziklopedia askea
Xohana Torres
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakXohana Torres Fernández
JaiotzaSantiago de Compostela, 1931ko azaroaren 22a
Herrialdea Galizia
Lehen hizkuntzagaztelania
galiziera
HeriotzaVigo, 2017ko irailaren 12a (85 urte)
Hezkuntza
HeziketaSantiago de Compostelako Unibertsitatea
Hizkuntzakgaliziera
Jarduerak
Jarduerakpoeta, idazlea, antzerkigilea, kontatzailea eta haur literatura idazlea
Lan nabarmenak
Jasotako sariak
KidetzaReal Academia Galega
Genero artistikoaolerkigintza
antzerkia
eleberria
Haur eta gazte literatura
Xohana Torresen Adiós, María eleberri sarituaren azala

Xohana Torres Fernández (Santiago de Compostela, Coruña, Galizia, 1929ko azaroaren 22a – Vigo, Pontevedra, Galizia, 2017ko irailaren 12a) pontevedrar poeta, dramaturgo eta idazlea izan zen.[1] Elebakarrez, galizieraz idazten zuen. Frankismoan galizierarekin konprometiturik, genero guztiak ukituz galiziar literatura normalizatzen lagundu zuten idazleen belaunaldiko bat izan zen.[2]

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Haurtzaroa eta gaztaroa Ferrolen bizi izan zituen,[3] Ricardo Carballo Caleroren ikaslea izan zen hirian, eta irratiaren eta antzerkiaren munduarekin harremanetan jarri zen. Radio Ferrolen, 1956an, Teresa izeneko emakumeentzako lehen programa zuzendu zuen. Argitaratu zituen lehen testuetatik, galizierazko idazle elebakarra izan zen.[2]

Filosofia eta Letrak ikasi zituen Santiagoko de Compostelako Unibertsitatean, eta María Auz, Ánxel Leira eta Xosé Luis Franco Granderekin harremanak izan zituen. Garai hartan, Vigoko Prentsa Elkartearen lehen poesia-saria jaso zuen.

Itsas gizon baten alaba eta emaztea, itsasoan ibili zen mundu osoan zehar, eta urte askoan Vigon bizi izan zen. Han, erabat galiziarra zen lehen irrati kulturala zuzendu zuen, Raíz e Tempo, La Voz de Vigon, eta hantxe garatzen da Adiós, María (1970) eleberriaren ekintza.[4]

Xosé Luís Méndez Ferrínek eta Salvador García-Bodañok proposatuta, Real Academia Gallegan sartu zen 2001eko urriaren 27an.[5]

Ibilbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Idazle ekin zion lanari Aturuxo (1953), Vida Gallega y Vieiros (1962) eta Grial (1963) aldizkarietan.

Poeta, Xerazio das Festas Minervais izenekoan integratuta zegoen; idazle dramatikoa zen Grupo de Enlace-n; kontalaria, kritikariek Adiós, María eleberria nova narrativa delakoan parte zen ala ez eztabaidatu zuten, [6] eta ondorioztatu zuten, hain zuzen ere, lan horrekin atxikitzen zaiola mugimendu berritzaile horri. Argitaratu zen urtean Galizia do Centro Galego de Bos Aires saria irabazi zuen, eta, San Andres de Lonxeri buruzko saiakerarekin, Coruñako Diputazioaren Etnografia Saria.[4]

1972an Pedrón de Ouro saria eman zioten Galiziaren alde egindako lan kulturalagatik. 1981ean Espainiako Kritikaren Saria jaso zuen eta Galiziako Batzordeak 1992an eman zion Emakumeen Sorkuntzaren Saria.

Antzerkiari dagokionez, Teatro Estudiorekin izan zuen harremana, zeinetan Barros Pardo eta Segura Torrella pintoreek dekoratuak egiten zituzten, eta bi lan idatzi zituen. Horietako bat, Un hotel de primeira sobre o río, Galiziako Antzerki Castelao Saria lortu zuen 1966an.

1980an Galiziako Kritikaren Saria jaso zuen Estacións ao mar poema-liburuagatik.

Xohana Torresen idazlearen iritziz:

«Emakumeok eusten diogu zeruari»[5]

Adios, María eleberria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Adios, María eleberriaren nondik norakoa hauxe da: Hamabost urteko neskatoaren (Maria edo Maxa) bakarrizketen segida da Diós María. Existentziazko bidegurutze batzuetan harrapatuta dago. Gurasoen emigrazio nagusia Frantziara, eta haren ondorioz sortzen den bakardadearen kontzientzia. 60ko hamarkadako Galiziako landa-eremuaren eta hiri-eremuaren arteko kontraesanean bizi behar duen familia batean, Maxak gainbeheran dagoen etxe baten lidergoa hartu behar du bere gain: neba txikia zaindu, aitonaren gainbehera ulertu eta amonak neba zaharrenarekin alderatuta jasaten duen diskriminazioa jasan. Helduaroan nahitaez sartu behar izan du Maxa, eta bere errealizazio pertsonaletik aldendu egiten du.[4]

Adiós, María lanean Xohana Torresek nabarmendu egiten du Maxaren autobiografia emozional fikzionalizatua dela, eta hamabost urterekin egonezinean bizi dela, alde guztiek jazarrita: gurasoen emigrazioak eragindako bakardadea eta familia-desegituraketa, hiriaren inguruko familia galiziar baten prekarietatea. Eleberria Maxaren 'bakarrizketa' da, armiarma-sarean atxikia. Egokitu zaion mundura esnatzen da liburuan, eta bere bizitza oztopatuko duten baldintzak ulertzen ditu: gizarte patriarkalean emakumea da, ekonomikoki apala den familia batekoa da, izatez umezurtz geratu da gurasoek emigratu dutelako eta haiekin komunikatzea ia ezinezkoa delako. Zoritxarrari aurre egiteko hasierako jarrera etsipenekora jaitsiko da eleberriaren amaieran, egoerak garaitua eta gainditua (eta kontsumo-gizarte hasiberriaren ametsetan babestuko da).[4]

Arrazoi oso argiengatik familiak jasaten duen hondatze-prozesuaren inguruan antolatzen da argumentua: nukleoko mantentzaileen nahitaezko emigrazioa. Adiós, María gizarte-eleberria da, klase baten arazoen deskribapenean eta kritikan nolabaiteko sentsibilitatea erakusten baitu; "bildungsroman" ere bada, helduek harrapatutako irteeran neska bati ahotsa ematen baitio. Maxa, bere bizitza estutzen duen nazka, haratago ikustea galarazten dion etsipen goiztiarra, bere hasierako egoera ez da oso atsegina. Ezbairik gabe, idazlanak emakumearen emantzipazioa eskatzen duen aldarrikapen feminista bat ere jasotzen du; Maxa emakume autonomo gisa eta bere borondatearekin baliogabetzen da. [4]

Desintegrazio kolektibo eta pertsonal hori adierazteko bide gisa, autoreak XX. mendean zehar pertsonaien pentsamenduari irtenbidea emateko sustatu ziren teknikak jartzen ditu Maxaren ahotsean, Nova Narratibak Galiziako literaturan sartu zituenak. Barne-bakarrizketa, "nia" bikoiztea, diskurtsoaren eta ahotsaren zatiketa, literaturakoak ez diren hizkuntza-erregistroetara jotzea, etab. Maxak bere istorioa ezohiko nobela gisa kontatzeko erabiltzen dituen armak dira. Bere barnetik hitz egiten du, baina ez hori bakarrik: batzuetan taldearen ahotsa hartzen du, familia edo klase soziala izan. Maxa jazartzen duten bizi-bidegurutzeak eta egongaiztasunak ez lukete irtenbiderik topatuko hemeretzigarren mendeko eleberriaren ertz estuetan: uharte bat da, eta une batzuetan urtu egiten da. Maxak ez du gehiago jasaten, eta oihu egiten du, kontatu, idatzi egiten du, matxinatzeko modu bakar gisa.[4]

Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauexek dira bere lan batzuk:[7]

Poesia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Do sulco (1959).
  • Estacións ao mar (1980).
  • Tempo de Ría (1992).
  • Poesía reunida (1957-2001).
  • Elexías a Lola (2016).
  • Ferrol, corazón de navío (2001, A nosa Terra).

Antzerkia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • A outra banda do Iberr (1965).
  • Un hotel de primeira sobre o río (1968).

Eleberria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Adiós,María, (1971).

Haur-literatura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Polo mar van as sardiñas (1968).
  • Pericles e a balea (1984).

Saiakera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • San Andrés de Lonxe, mitos y ritos, Premio Federico Maciñeira.
  • Eu tamén navegar (2001, Real Academia Galega).

Argitalpen kolektiboetan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • A semente aquecida da palabra.
  • Antoloxía consultada da poesia galega 1976-2000.
  • Daquelas que cantan. Rosalía na palabra de once escritoras galegas.
  • Polos camiños da literatura: escritores galegos do PEN (1933, Junta de Galicia).
  • Poemas pola memoria (1936-2006, Junta de Galicia).
  • Poetas e narradores nas súas voces, II (2006, Consello da Cultura Galega).
  • Poemas para Carmen Blanco (2010, Libros da Cebra).
  • To the winds our sails (2010, Salmon Poetry).

Itzulpenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • O abeto valente, Jordi Cots-ena (1966).
  • O globo de papel, Elisa Vives de Fábregas-ena (1966).
  • Unha nova terra, Francisco Candel-ena (1967).
  • Así foi de Rudyard Kipling, María Dolores Martínez Torresekin (1992).
  • Tamén navegar, lan propioa, galizieratik ingelesera itzulia (2011, Toxosoutos).

Sariak etaaintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • 1965eanGaliziako Antzokiko Castelao I. Sariko finalista, A outra banda do Íberra lanagatik.
  • 1966an Galiziako Antzokiko Castelao I. saria, Un hotel de primeira sobre o río antzerki lanarekin.
  • Adios, María eleberriarekin Galizia do Centro Galego de Bos Aires saria irabazi zuen
  • San Andres de Lonxe-ri buruzko saiakerarekin, Coruñako Diputazioaren Etnografia Saria.
  • 1972an Pedrón de Ouro saria eman zioten Galiziaren alde egindako lan kulturalagatik.
  • 1981ean Espainiako Kritikaren Saria jaso zuen.
  • 1992anGaliziako Batzordeak Emakumeen Sorkuntzaren Saria eman zion.
  • 1980an Galiziako Kritikaren Saria jaso zuen Estacións ao mar poema-liburuagatik.
  • Xohana Torres Etxea[8]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Gaztelaniaz) Otero, Eloísa. (2019-11-11). ««EU TAMÉN NAVEGAR», el verso feminista y emblemático de Xohana Torres» TAM-TAM PRESS (Noiz kontsultatua: 2023-03-03).
  2. ↑ a b https://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=XohTorre. .
  3. ↑ (Gaztelaniaz) «Xohana Torres en escritoras.com» escritoras.com (Noiz kontsultatua: 2023-03-03).
  4. ↑ a b c d e f «Adiós María | Lletra de Dona» www.ub.edu (Noiz kontsultatua: 2023-03-03).
  5. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Xohana Torres, a primeira de moitas» La Voz de Galicia 2020-07-24 (Noiz kontsultatua: 2023-03-03).
  6. ↑ «Xohana torres adios María monologo interior | Lengua y literatura | Xuletas, chuletas para exámenes, apuntes y trabajos» www.xuletas.es (Noiz kontsultatua: 2023-03-03).
  7. ↑ «Xohana Torres | Álbum de mulleres | culturagalega.org» culturagalega.gal (Noiz kontsultatua: 2023-03-03).
  8. ↑ Txantiloi:Gl-ES Casa Xohana Torres – A Casa Xohana Torres de Santiago de Compostela é un espazo municipal que ten como prioridade ser un lugar de encontro, debate e reflexión para todas as entidades ou colectivos feministas e de mulleres compostelás. (Noiz kontsultatua: 2023-03-03).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Xohana_Torres&oldid=9532496"(e)tik eskuratuta