Fasces
Fasces (latinez: fasces) edo sortaizkora[1] liktoreek ezkerreko lepoan eramaten zuten objektu sinbolikoa zen, aizkora zarta sortatxo baten erdian; bi zigor tresna biltzen zituen: 30 zarta (oro har, urki edo zumarrezkoak, Antzinako Erromako kuria bakoitzeko bat) ziren, larru gorrizko xingola batekin erritualki lotuta, zilindro bat eginez, aizkora arrunt bat (securis) edo labris bat inguratzen zutenak. Etruriarrek erromatarrei egindako ekarpen ugarietako bat litzateke[2].
Liktoreek imperiuma zuten (horrek esan nahi du hegaztien hegaldiaren augurioa agintzeko eta interpretatzeko eskubidea zutela) erromatar magistratu batzuren aurrean eramaten zuten objektua, hala nola, kontsul, pretore eta diktadoreen aurrean. Faszedun liktorren eskolta zeramaten besteak Vestaren birjinak ziren, probintzietako gobernariak eta legioen buruzagiak[3].
Jatorria eta garapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Jatorrian, errege etruskoen botere militarraren ikurra zen, botere errealaren atributua. Silio Italikoren arabera, eta etruriar jatorriaren teoria sendotzeko, Vetulonia hiritik sartuko ziren[4]. Baieztapen hau, dirudienez, Vetuloniako antzinako hilobi etrusko batean ("littorearen erorketa" esaten zaio) sorta baten hondarrak aurkitu izanak berresten du, bertatik bi burdinetako aizkora bat sortzen zelarik. Aztarna bakar honen interpretazioa testu zahar baten argitan zuhurtziaz kontsideratua da gaur egun.Antzinako Erromako erregeak ere faszeak zeramatzan. Erregearen kargua ez zen herentziazkoa, baina bai biziartekoa. Erregeak mantu purpura bat zeraman, bolizko zetroa eta urrezko koroa, eta hamabi laguntzaile edo liktore zituen aurretik kaleetan, faszeak zeramatzatenak, eta haietatik aizkora-orri bat ateratzen zen, bere autoritatearen sinbolo gisa.
Geroago, Errepublika garaian, magistratu baten imperiumaren ezaugarri izan ziren. Erromako esparruan, pomeriumean, aizkorak desagertu egin behar zuen, esanez bezala hiri barruan magistratu kuruleek zigortzeko eskubidea zutela, baina ez hiltzekoa. Salbuespenak, diktadorea eta gerra garaia.
Inperioan, enperadorearen faszeek ereinotza hostoak eramaten zituzten, magistratuenak ez bezala. Hala ere, ohitura errepublikarra zen hori: ospakizunetan (adibidez, garaipen militar bat) faszeak ereinotzez apaintzen ziren. Bestalde, hiria doluz betetzen zenean, faszeak batzuetan estalita egoten ziren[3].
Sinbologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Tradizionalki, boterea esan nahi du, zigor-sortaren bidez, «batasunak indarra egiten du», errazagoa baita zigor bakar bat haustea sorta bat haustea baino, eta aizkoraren bidez, bizitzaren eta heriotzaren gaineko justizia gupidagabea.
Hortik, justizia egiteko gaitasunaren sinbolo ziren faszeak, hiritar bati zigorra ezartzeko ahalmena gogoratzen zuten: zaharoztatzeko zigorrak eta heriotza-zigorrerako aizkora[5]. Hori egia izan zitekeen monarkiaren garaian, baina ez errepublikan. Hala ere, Hamabi Tauletako legearen ondoren, erromatar magistratu bakar batek ere ezin zuen hiritar erromatar bat ere hil[3].
Ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
XVIII. mendean, faszeek bigarren bizitza bat izan zuten, Estatu Batuetako gazteak eta Frantzia errepublikanoa antzinako sinbolo erromatarrak erabiltzen hasi zirenean. Nazio iraultzaile aurrerakoiak ziren biak eta erromatar konstituzio errepublikarra imitatzen zuten.
Benito Mussolini diktadore italiarrak faszeak erabiltzea beste kontu bat da. 1921ean, Fasci di combattimento deitu zion bere mugimendu politikoari, fascio italiar hitza nekazarien erakundeentzat eta langileen sindikatuentzat izan zen. Mussolinik erromatar fasces zaharrak hautatu zituenean alderdi faxistaren sinbolo gisa, aldi berean fascio eta fasces hitzen antzekotasunarekin jolasten ari zen, antzinako sinbolo bat zizelkatuz eta faxismoaren eta iraganeko mugimendu aurrerakoien arteko paralelismoa marraztuz[3].
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ «OEH - Bilaketa - OEH» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
- ↑ Ogilvie R.M. (1982), Roma Antigua y los Etruscos, Taurus, 49 or.
- ↑ a b c d «Fasces» web.archive.org 2014-02-20 (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
- ↑ «Silius, Liber VIII, 485» www.thelatinlibrary.com (Noiz kontsultatua: 2023-06-09).
- ↑ Enciclopedia de la antigüedad clásica, Afrodisio Aguado Enciclopedias, 1967
