Lankide:Naiararendo/Proba orria
Polimeroak, kimikaren ikuspegitik, masa molekular txikiko monomero izeneko oinarrizko ehunka molekulez osatutako makromolekulak dira (oro har organikoak). Erabilera ugariko molekulak dira[1], eta egunerokoan erabiltzen ditugu polimero natural eta artifizialak[2]. Adibidez, plastiko guztiak polimeroak dira, nahiz eta polimero guztiak ez izan plastikoak. DNA ere polimero bat da.
Beste gai batetik polimerizatze bidez lortzen dira polimeroak. nmolekulen polimerizazioz politenoa, (CH2-CH2)n, lortzen da eta n-ren balioa 500 eta 1000 tartean dago. Monomeroen kopurua aldakorra da, baina gehienetan nahiko handia (3.500, zelulosaren kasuan). Askotan ez da ezagutzen zehatz zein den monomeroen kopurua. Monomero gutxi batzuk elkartzean eratzen diren polimeroak apalak direla esaten da, eta dimero (2 monomero direnean), trimero (3 direnean) eta tetramero (4 direnean) deitu ohi dira; aldiz, monomero askoz eratutakoei polimero garai deitzen zaie.
Polimero makromolekulak oso ezagunak dira gai organikoen artean; polimero natural organikoak polisakaridoak, almidoia, landare gomak, proteinak eta kautxuaren hidrokarburoak dira, adibidez, eta sintesi bidez lortutako polimero elastomero termoplastikoak, nylona, zenbait erretxina, polibinilo kloruroa, polietilenoa eta abar. Polimero inorganiko oso gutxi dira; horien artean, siloxanoa, silikonak, fosforo beltza eta silizea.
Sintesia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Polimeroen sintesiari polimerizazio deritzo. Polimerizazio mota ezberdinak daude, erreakzio-motaren arabera[3][4].
Adizio-erreakzioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Adizio-erreakzioetan, gehienetan, lotura bikoitz baten gaineko erreakzioa gertatzen da. Lehen urrats batean lotura bikoitza apurtu egiten da (nahiz homolisi bidez zein heterolisi bidez) zerbaiten eraginez, adibidez, hasarazlearen eraginez, beroaren eraginez, erradiazio baten eraginez eta abar. Ondoren, zabalik dagoen lotura bikoitz horrek beste monomero baten loturari eraso egingo dio, eta horrela jarraituko du aurrera, katea hazten doan bitartean. Kateari amaiera emateko modu bat baino gehiago dago, baina nagusia hazten ari diren bi kate aurrez aurre elkarrekin topatzea da. Aipatutako urrats ezberdinak (hastea, hedatzea eta amaitzea) ez dira bata bestearen ondoren soilik gertatzen, hau da, erreakzio-ontzian hasten ari diren kateekin batera, hedatzen ari diren beste batzuk egongo dira eta amaitu edo hiltzen diren beste batzuk. Adizio-erreakzio gehienak kate-erreakzioak dira, hau da, behin monomero bat aktibatu ondoren (hasarazlearen eraginez, beroaren eraginez...) monomeroa erantsiko zaio, kate-erreakzio bati jarraituz[3].
Kate-erreakzio hauek erradikalen bidez edo ioien bidez gerta daitezke. Baina betiere, hastea, hedatzea eta amaitzea izango genituzke, amaierarik gabeko erreakzio bizietan izan ezik. Adibidez, amaierarik gabeko anioi-polimerizazioetan kateak ez dira berez amaitzen eta monomeroa agortutakoan, kateek bizirik jarraituko dute, monomero gehiago hartzeko prest. Polimerizazio-modu hau oso erabilia izan da pisu molekularraren banaketa estuko laginak lortzeko (kate guztiak ia batera hasi eta denbora bera daukatelako hazteko), bloke-kopolimeroak lortzeko (lehenengo monomeroa agortutakoan beste bat gehituz) eta abar[3].
Kondentsazio-erreakzioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kondentsazio-erreakzioetan, aldiz, kimika organikoko funtzio-taldeen arteko erreakzio arruntak gertatuko dira, hau da, azidoen eta alkoholen arteko erreakzioa, azidoen eta aminen arteko erreakzioa eta abar. Erreakzio hauen ondorioz molekula organiko arrunta osatu beharrean, polimero bat lortzeko, ezinbestekoa da abiapuntu diren monomeroek edo erreaktiboek funtzio-talde bat baino gehiago izatea gutxienez, hau da, diazido eta dialkohol bat, edo diazido eta diamina bat, edo aminoazido bat...[3]
Kondentsazio-erreakzioetan ez dira hastea, hedatzea eta amaitzea bereizten, erreakzioaren hasiera-hasieratik monomero guztiak erreakzionatzeko gai baitira, eta erreakzioak aurrera jarraituko baitu, printzipioz, funtzio-talde guztiak amaitu arte (egoera hipotetikoa eraztun itxurako kate bakarra izango litzateke). Beraz, ikuspegi zinetikotik kondentsazio-erreakzioak etapaka gertatzen diren polimerizazio-erreakzioak dira[3].
Polimerizazio-prozesuen egoera fisikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Baina erreakzioa bera nola gertatzen den kontuan izateaz gain, erreakzioa zein egoera fisikotan gertatzen den kontuan hartu behar da, egoera fisikoa nolakoa den, etekina eta lortuko den polimeroaren ezaugarriak oso ezberdinak izango baitira. Kasurik sinpleena erreakzio-ontzian beharrezko monomero, hasarazle eta antzerako katalizatzaileak soil-soilik daudenean izango da. Polimerizazio honi masan gertatutako polimerizazio esaten zaio (ingelesez, bulk delakoa), eta baditu arazoak prozesua neurri industrialean gertatzea nahi baldin bada. Polimerizazio-erreakzio asko eta asko exotermikoak izan ohi dira, eta erreakzioa gertatu ahala, sistema berotzen joango da eta erreakzioaren trukaera edo aurrerapena handi samarra denean, likatasuna handia izango denez, arazoak egon ohi dira beroa ongi xahutu eta sistemaren tenperatura kontrolatzeko. Horrexegatik, masan gertatutako polimerizazioak ez dira gehiegi erabiltzen industrian, eta gehiago dira laborategietan egindako esperimentuak[3].
Beste mota interesgarri bat erreakzioa disoluziotan gertatzen denekoa da. Horretarako erabili beharreko disolbatzaileak eratzen joango den polimeroarekin nahaskorra izan behar du; gehienetan aukera bakarra disolbatzaile organikotara jotzea da. Disolbatzailea erabiltzeak tenperatura kontrolatzeko aukera ematen du, sistemaren likatasuna txikiagoa izango denez, sistema erabilerrazagoa izango da, eta hainbat kasutan erreakzioari amaiera emateko beste modu bat izan daiteke, transferentziazko erreakzioak gerta baitaitezke hazten ari diren kateen eta disolbatzailearen artean. Disoluziotan egindako polimerizazio-prozesuetan, lortutako polimeroa hutsik, egoera puruan erabili nahi izanez gero, erreakzioa amaitutakoan polimeroa garbitu egin beharko da, eta hainbat erabileratarako garbiketa hori oso astuna gerta daiteke[3].
Polimerizazio-prozesuen artean talde garrantzitsua sistema heterogeneoek osatzen dutena da, hain zuzen ere. Kasu hauetan sistemaren tenperatura ongi kontrolatu eta likatasuna ere handiegia ez izateko, disolbatzaile merke bat erabili ohi da, ura, hain zuzen ere. Oraingoan, gure erreakzio-sistema ez da homogeneoa izango, normalean polimeroak ez baitira uretan disolbagarriak. Bi adibide ditugu, esekidurazko polimerizazioa (PVC lortzeko erabilia) eta emultsiotan gertatutakoa. Bietan erabiliena emultsiozko polimerizazioa da. Erreakzio-ontzian monomeroa, hasarazlea, substantzia tentsoaktiboak eta ura izango ditugu nagusiki. Agente tentsoaktiboari esker mizelak deiturikoak eratuko dira, eta polimerizazio-erreakzioa nagusiki mizeletan gertatuko da. Emultsiotan lortutako polimeroak, normalean, oso pisu molekular handikoak izaten dira. Emultsiotan lortutako polimeroak egoera puruan erabili nahi izanez gero, oso ongi garbitu beharko dira, itsatsita gera daitekeen urak ez baitu osasun-arazorik edo ekologikorik eragingo, baina bai polimeroaren propietate elektrikoak, adibidez, aldatuko. Aldiz, polimeroa erreakzio-ontzian lortu bezala erabil daiteke askotan, hau da, ontzitik ateratzen den latexa bere horretan erabili ohi da. Hauxe da pintura akrilikoen kasua[3].
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ C., Painter, Paul. (1997). Fundamentals of polymer science : an introductory text. (2nd ed. argitaraldia) Technomic Pub. Co ISBN 1566765595. PMC 37287003. (Noiz kontsultatua: 2018-12-13).
- ↑ G., McCrum, N.. (1997). Principles of polymer engineering. (2nd ed. argitaraldia) Oxford University Press ISBN 0198565275. PMC 36681710. (Noiz kontsultatua: 2018-12-13).
- ↑ a b c d e f g h «ZT Hiztegi Berria» zthiztegia.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2018-12-13).
- ↑ Iruin, J. J.. (D.L. 1988). Kimika fisikoko makromolekularra. Ibarsusi ISBN 84-86967-01-5. PMC 907326689. (Noiz kontsultatua: 2020-12-12).