Milman Parry

Wikipedia, Entziklopedia askea
Milman Parry
Milman Parry 1919ko eskolako urtekarian
Bizitza
JaiotzaOakland, 1902ko ekainaren 20a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
HeriotzaLos Angeles, 1935eko abenduaren 3a (33 urte)
Heriotza moduaistripuzko heriotza
Familia
Seme-alabak
Hezkuntza
HeziketaParisko Unibertsitatea
Kaliforniako Unibertsitatea Berkeleyn
Oakland Technical High School (en) Itzuli
Hizkuntzakingelesa
frantsesa
Ikaslea(k)
Jarduerak
Jarduerakfilologo klasikoa, Ikasketa klasikoetan aditua eta helenista
Enplegatzailea(k)Harvard Unibertsitatea
KidetzaSociety for Classical Studies (en) Itzuli
Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
Find a Grave: 18519 Edit the value on Wikidata

Milman Parry (1902ko ekainaren 23a - 1935eko abenduaren 3a) Ikasketa klasikoetako aditu estatubatuarra izan zen. Homeroren lanen jatorriari buruzko bere teoriek Homeroren ikasketak irauli zituen eta "ikasketa homerikoen Darwin" bezala deskribatu dute[1]. Gainera, ahozko tradizioaren diziplinan aitzindaria izan zen.

Lehen bizitza eta hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parry 1902an jaio zen Oaklanden, Kalifornian. Liburuz betetako etxe batean hazi zen, eta aita autodidakta eta asko irakurtzen zuena izan zuen; berak eta bere anai-arrebek askotan bertsolerroak buruz esatera jolasten zuten[2].

Oakland Technical High Schoolen graduatu zen 1919an[3], eta Kaliforniako Unibertsitatean, Berkeleyn ikasi zuen, non Antzinako grezierako eta Ikasketa Klasikoetako ikasketak egin zituen. Gero doktoretza ikasi zuen Parisko Sorbonan eta Antoine Meillet hizkuntzalariaren ikasle izan zen.

1928an frantsesez argitaratu zituen bere monografietan, frogatu zuen Homeroren estiloaren ezaugarria esamolde finkoak edo "formulak" erabiltzea zela, ideia jakin bat baldintza metriko berberen pean adierazteko egokia. Adibidez, "Odiseo jainkotiarra", "Odiseo aholku-emailea" edo "jainkozko Odiseo iraunkorra" hexametroetan aldizka erabiltzen diren esamoldeak dira, funtsezko ideia jakin bat adierazteko. Poemen ahozkotasuna baliabide horien menpe zegoen, memoriarako laguntza gisa eta inprobisazioa errazteko. Hauxe da poemak egile bakar baten asmakuntza izan ez izanaren froga, apurka-apurka tradizio luze batean garatu izanarena baizik[4]. Aditu batek esan zuen bezala, "Parryk ez zuen inoiz Homeroren auzia delakoa argitu; garrantzirik gabekoa zela frogatu zuen"[2].

Meilletek Matija Murko aurkeztu zion, Yugoslaviako ahozko tradizio epikoetan lan egin zuena[5] eta emanaldi batzuen grabazio fonografikoak egin zituena.

Karrera akademikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1933 eta 1935 artean, Harvard Unibertsitateko irakasle laguntzailearen garaian, Parry Yugoslaviara bi bidaia egin zituen, non serbokroazierako ahozko poesia tradizionala ikasi eta grabatu zuen, Albert Lord bere ondokoaren eta Nikola Vujnović abeslari eta konpontzailearen laguntzarekin, funtsezko bihurtu zena guslar izenez ezagutzen diren beste abeslari batzuk bilatzeko eta ezagutzeko. Bosnian lan egin zuten, non alfabetatzea baxuena zen eta ahozko tradizioa, Parry eta Lorden hitzetan, "garbiena". Milaka eta milaka[6] orduko grabazioak egin zizkieten mendialdeko herri urrunetan bizi eta buruz luzera handiko kantu epikoak abesten zituzten nekazari analfabetoei. Parryk eta Lordek asmatu berri ziren ekipoetan egin zituzten grabazioak, espediziorako neurrira egindakoak, biniloaren ordez aluminiozko disko lauetan, 5 minutuko grabazioarekin. Diskoak etengabe trukatzen ziren 2 diskoko makina berezi batekin grabazio luze bakarra sortu eta gero transkribatzeko. Guslarien arteko elkarrizketak ere grabatu zituzten, agerian geratu zenean honek ere inprobisazioa emankor egiten zuela eta sormen prozesuaren parte zela[2].

Bildumaren "harribitxia" Smailagić Mehoren ezkontza-kanta da, Avdo Meokratedović izeneko poeta gazte musulman batena, "Milmanek aurkitu zuen aktorerik trebe eta nabarmenena"[6]. 12.000 lerro baino gehiagotan eta 5 egunetan burututa, Homeroren analogikorik hurbilena izan zen kalitate eta kantitate aldetik; Parryren esanetan, "nolabait Homero entzuten ari denaren sentsazio erabatekoa da". Mededović harro zegoen abesti luzeagoak zituela. Mededović harro zegoen abesti luzeagoak ezagutzen zituelako[6].

1930eko hamarkadako bere estatubatuar argitalpenetan, Parryk hipotesia aurkeztu zuen: Homeroren epopeien formulen egitura ahozko poemen ezaugarri bereizgarri gisa azaldu behar da, Ahozko-formula konposizioaren hipotesia deritzona. Parry hil eta gero, Albert Lordek jarraitu zuen ideiarekin, batez ere The Singer of Tales (1960) lanean[7].

Heriotza eta oroipena.[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1935ean Estatu Batuetara itzuli zenean jakin zuen Kaliforniako bere amaginarreba (aberatsa zena) iruzur egiten zioten izaera desatsegineko pertsona batzuekin elkartzen hasia zela. Balkanetan egiten zituen kanpainetan Parryk pistola bat eramateko ohitura hartu zuen, eta bagajean sartu zuen emaztearekin Los Angelesera egin zuen bidaian, amaginarreba handik ateratzeko. Abenduaren 3ko arratsaldean, Palms hotelean, lagunekin afaltzera joateko prestatuta zegoela, emaztea beste gela batean zegoen. Hemendik aurrera bertsioak ezberdinak dira, baina neskak tiro moteldu bat entzun zuen edo Parry oihuka hasi zen, eta Parry bihotzean tirokatuta aurkitu zuen; handik gutxira hil zen. Poliziak armak ezustean egin zuela tiro erabaki zuen, ekipajetik arropa ateratzen ari zela, segurtagailua ez zegoen jarrita eta kolpekaria bolbora erredurak zituen alkandora batean korapilatu zen[2].

Hainbat zurrumurruk diotenez, Parryk bere buruaz beste egin zuen Harvardek behin betiko izendapenik eman ez ziolako, edo bere emazteak hil zuen. Parryren alabak, Marianek, bere bizitza osoan amak hil zuela uste izan zuen, eta amaren eroaldiak eta desleialtasun salaketak azpimarratu zituen[2]. Steve Reece klasizistak egindako frogen azterketa zehatzek Parryren heriotza ustekabekoa izan zela ondorioztatzen dute, garaiko ondorio ofizialek bezala[8].

Parryren artikuluak hil ondoren bilduta argitaratu ziren: The Making of Homeric Verse: the Collected Papers of Milman Parry, bere seme Adam Parryk argitaratua (Oxford University, 1971). Milman Parryren Hego Eslavoniako poesia heroikoaren disko eta transkripzioen bilduma gaur egun Harvard Unibertsitateko Widener Liburutegian dago. Oral Tradition aldizkaria Parryren lana sustatzen aritu zen.

Eragina[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Steve Reeckek dioenez, "Parryren ondare intelektualari buruzko literatura corpus izugarria" dago[8]. Haren eragina nabaria da ondorengo adituen lanetan: Homeroren Grezia eta Platonen Greziaren arteko egitura instituzionalean funtsezko haustura dagoela argudiatu dute, ahozko kultura batetik idatzizko kultura batera igarotzeak adierazten duen haustura. Pentsamendu ildo honen arabera, ahozko poesiak, gizarte homerikoan, praktika instituzional eta kulturalen erregistro moduan balio zuen. Kultura idatzi batean, idatzoharrek ahozko poesiaren lekua hartzen dute. Tesi hau Eric Havelockekin lotuta dago, honek Parry aipatzen du. Havelockek argudiatzen du Parryk identifikatzen dituen adierazpen finkoek poesia gogoratzeko erabiltzen diren laguntza mnemonikoak bezala uler daitezkeela, gizartearen ongizaterako benetan ezinbestekoa zena, poesiak emandako informazioaren garrantzia kontuan izanik.

Bizitza pertsonala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parry Marian Thanhouser-ekin ezkondu zen, familia judu alemaniar batetik zetorrena[8]. Bi seme-alaba izan zituzten, Marian eta Adam (1928-1971), azken hau Yale Unibertsitateko Ikasketa Klasikoen Saileko presidentea izan zen[9][10]. Milmanen lankide batzuen jarrera antisemitak eta esamesak jasan zituen[2].

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ W. B. Stanford (May 1954). "Reviewed Work: The poet of the Iliad by H. T. Wade-Gery". Hermathena (83): 94–96.
  2. ↑ a b c d e f Kanigel, Robert (2021). Hearing Homer's Song: The Brief Life and Big Idea of Milman Parry. Knopf. ISBN 978-0525520948.
  3. ↑ (Ingelesez) «Milman Parry, Class of 1919» Oakland Tech Centennial (School Historical Archive) 2015-02-22 (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
  4. ↑ (Ingelesez) «Homer - Poetic techniques» Encyclopedia Britannica (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
  5. ↑ Stephen Mitchell; Gregory Nagy (2000). "Introduction to the Second Edition pp. vi-xxix". The Singer of Tales (Second ed.). Harvard University Center for Hellenic Studies.
  6. ↑ a b c (Ingelesez) The Last Words of Milman Parry | The Oxonian Review. 2020-06-06 (Noiz kontsultatua: 2021-05-18).
  7. ↑ Lord, Albert B. (2000). Mitchell, Stephen; Nagy, Gregory (eds.). The Singer of Tales (Second ed.). Harvard University Center for Hellenic Studies.
  8. ↑ a b c Reece, Steve (2019). "The Myth of Milman Parry: Ajax or Elpenor?". Oral Tradition. 33 (1): 115–142.
  9. ↑ (Ingelesez) «Prof. Adam M. Parry and Wife, Classicists, Are Killed in Crash» The New York Times 1971-06-11 ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2021-05-20).
  10. ↑ «Adam and Anne Amory Parry Lecture | Yale Department of Classics» classics.yale.edu (Noiz kontsultatua: 2021-05-20).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Milman_Parry&oldid=8577292"(e)tik eskuratuta