Kristal-habitu

Mineralogian, kristal-habitua, kristal bat edo gehiagoren kanpoko itxura karakteristikoa da. Kristal baten habitua, honen itxura orokorraren eta kristalografikoaren deskribapena da, horrez gain, zein nolako garapena duen ere esaten digu. Mineralaren itxura makroskopikoa da, funtsean. Habitua mineralaren egitura mikroskopikoaren araberakoa izan ohi da, baina inguruneak ere eragiten dionez, posible da mineral berak kristal-habitu ezberdinak garatzea.

Habitua ezagutzea minerala zein den jakiteko baliagarria da. Mineralaren aurpegiak oso garatuak daudenean, mineralen kantitatea txikia denean gertatzen den bezala, euhedrikoa deritzo. Arpegiak partzialki garatuak dituenean subeuhedrikoa eta garatu gabeak dituenean, berriz, anhedrala. Kuartzo kristalaren ardatz nagusiak, normalean, sei aldeko prismaren habitua du, non aurpegiak paraleloak eta kontrakoak diren. Agregatuak kristal indibidualez osatu daitezke, hauek pikor euhedral edo anhedralak izanez. Agregatuan kristal hauek duten antolaketa mineral batzuen ezaugarri propioa izan daiteke. Adibidez, amiantoaren isolaketan erabiltzen diren mineralak habitu fibratua izaten dute, fibra fin askoren masaz osatzen dena.^[1]^[2]

Faktoreak

Habituan eragiten duten faktoreak honakoak dira: bi kristal edo gehiagoren konbinazioa; garapenean zehar hartutako ezpurutasunak; kistalen maklak eta honen garapen baldintzak (presioa, tenperatura...); eta garapen espezifikoen joerak, hala nola, estriazio garapena. Kristal bereko sistemetako mineralek ez dute habitu bera aurkeztu beharrik, mineral batzuen habitua oso berezia da bere barietate eta lokalizazioarengatik, adibidez, zafiro gehienak kanoi formako kristal luzeak osatzen dituzte, baina Montanan aurkitutakoak kristal tabulatu sendoak osatzen dituzte. Normalean bigarren habitua errubietan bakarrik ikusten da, nahiz eta biak mineral beraren barietateak diren, korindoiarenak zehazki.^[1]

Zenbait mineralek beste mineral existenteak ordez ditzakete hauen habitua mantenduz, prozesuari pseudomorfismo aldaketa deritzo. Honen adibide klasikoa tigre begi kuartzoa da, krokidito amiantoa silizio dioxidoak ordezten baitu. Kuartzoek normalean kristal prismatikoak osatzen badituzte ere, tigre begi kuartzoan krokidito amiantoaren habitu fibrosoa mantentzen da.

Izendapena

Kristal habituen izenak hainbat faktoreren arabera ezar daitezke:

Aurpegi nagusiaren arabera: prismatikoak, piramideak eta pinakoideak.
Kristalizazio formaren arabera: kubikoak, oktaedrikoak eta dodekaedrikoak.
Kristalaren agregakinaren arabera: zuntz itxurakoak, globo itxurakoak, izpi itxurakoak eta masiboak.
Kristalaren itxuraren arabera: xaflatuak, dentritikoak, azikularrak, lentikularrak, tabularrak eta zorrotzak.

Kristal-habitu motak


Habitua^[3]^[4]^[5]	Deskribapena	Adibideak
Azikularrak	Orratz sortaren antzekoa, finak eta/edo zorrotzak	Natrolita, errutiloa^[6]
Amigdalak	Harriaren barnean agerturko burbuiletatik sortuak, almendra itxurakoak	Heulaundita, zirkoi subeuhedrikoa
Zorrotzak	zorrotza, fina eta berdindua	aktinolita eta zianita
Botrioidala edo globularra	Burbuila meta itxurakoa, mahats sorta bezalakoa, masa hemisferikoa	hematita, pirita, malakita
Habe itxurakoa	fibren antzekoa, luzeak eta prisma finez osatuak.	kaltzita, selenita
Coxcomba	kristal ahul eta tabulatuez osatutako agregatua	baritina, markasita
Kubikoa	kubo itxura du	pirita, halita, galena
Dentridikoa edo adarkatua	zuhaitz itxura dute, norabide bat edo gehiagotan adarkatzen dira	kuprea, magnesita
Dodekaedrikoa	dodekaedro erronbiko itxura	Granatea
Drusa	Azal laua edo ganbil samarra estaltzen duten kristal txikiak.	ubarobita, malakita, azurita, kuartzoa
Enantiomorfoa	irudi islatu itxura duen habitua.	kuartzoa, plagioklasa, estaurolita
Equant	Luze, zabal eta garaieran antzeko neurriak dituztenak, ia kubo itxura dute	olibinoa, granatea
Zuntz itxurakoak	prisma oso finak	serpentina, tremolita
kapilarra	ile itxurakoak, oso finak	zeolitak
geruzatua	kapetan osatutako egiturak	mika, diorita
granularra	Agregakin anhedralez osatua	bornita, olibinoa, scheelita
hemimorfikoa	bi aldiz bukatutako kristalak, bi itxura ezberdineko amaierak izanik	hemimorfita, elbaita
hexagonala	hexagono itxurakoak, 6 aldekoak	kuartzoa, hanksita
Tolba kristalak	kubo itxurakoak, baino kanpoko aldearen garapena azkarrago ematen denez, ahurtasunak edo hutsuneak osatzen dituzte	Halita, kaltzita
Mamilarra	bular itxura dute: esfera partzial itxura duten zatiak elkartzen dira.	malakita, hematita
Masiboa	Itxurarik gabekoa.	Limonita, zinabrioa, errealgarra.
Nodularra	esfera formadun deposituak konkor irregularrekin	kaltzedonia eta geoda batzuk
Oktaedrala	zortzi aldeko oktaedroa osatzen dute	diamantea, magnetita
Tabularrak	taula itxurako egitura lauak osatzen dituzte	wulfenita
Plumosak	luma itxurako eskalak osatzen dituzte	aurikaltzita, boulangerita
Prismatikoak	arpegiak oso garatuak dituzte, luzeak dira	turmalina, berilioa
sasi-hexagonalak	hexagono itxura senidetze ziklikoa dela eta.	aragonita, krisoberiloa
Dibergenteak	irteera erradial bat erakusten dute puntu zentral batetik	wabelita, pirita
Koloformea	botroidalen antzekoa, giltzurrun itxurako mases osatua dago	hematita, pirolusita
erretikulatua	sare itxurako egiturak osatzen dituzte	zerusita
Lentikularra	erradial larrosa itxurako agreagatuak	igeltsua, baritina
Esfenoideak	ziri forma izaten dute	titanioa
Estalaktikoak	estalaktiten itxurako egiturak osatzen dituzte, zilindrikoak edo kono itxurakoak	kaltzita, goetita, malakita
Izartuak	izar itxura izaten dute, erradialak dira	pirofilitak aragonitak
Estriatua	Hau ez da habitu bat berez, baizik eta kristal batzuen aldeetan gertatzen diren lerro sorta	turmalina, pirita, kuartzoa, feldespatoa
tetrahedralak	tetraedro itxura duten kristalak	tetrahedrita, magnetita
gari grabillak	eskuz jasotako gari grabilen antzeko itxura duten agregatuak	estilbita