Aída Cartagena Portalatín
| Aída Cartagena Portalatín | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Moca (en)  , 1918ko ekainaren 18a |
| Herrialdea |  Dominikar Errepublika |
| Heriotza | Santo Domingo, 1994ko ekainaren 3a (75 urte) |
| Hezkuntza | |
| Heziketa | Santo Domingoko Unibertsitate Autonomoa 1941) |
| Hizkuntzak | gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | idazlea eta poeta |
| Enplegatzailea(k) | National School of Visual Arts (en) |
Aída Cartagena Portalatín (Moca, Dominikar Errepublika, 1918ko ekainaren 18a – Santo Domingo, Dominikar Errepublika, 1994ko ekainaren 3a) dominikar idazlea, poeta, kontalari eta saiakeragilea.
Biografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ikasketak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bere jaioterrian, Mocan, egin zituen oinarrizko eta bigarren mailako ikasketak.[1] Gero, Dominikar hiriburura joan eta Santo Domingoko Unibertsitatean jarraitu zuen ikasten, eta han Humanitateetan doktoratu zen. Museografian eta Arte Plastikoen Teorian graduondoko ikasketak egin zituen Parisko Unibertsitatean.
Ibilbidea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hainbat urtetan Santo Domingoko Unibertsitate Autonomoan eta Arte Ederren Eskola Nazionalean Artearen Historia eta Zibilizazioaren Historia irakasle izan zen. Brigadas Dominicanas literatura-koadernoak eta Santo Domingoko Unibertsitate Autonomoko Giza Zientzien Fakultateko aldizkaria zuzendu zituen. Parisen (1965) Unescoren aholkulari gisa lan egin zuen eta Habanako (1977) Casa de las Américas-eko Sarian epaimahaikide izan zen. Europara, Latinoamerikara eta Afrikara etengabe egin zituen bidaiek nabarmen aberastu zuten haren literatura-lana eta artearen historian egindako ikerketak. 1940ko eta 1950eko hamarkadetako poeta elitistenak biltzen zituen 'La Poesía Sorpresa' taldean parte hartu zuen.
XX. mendearen lehen erdiko idazle dominikar bakarretakoa izan zen, nagusiki gizonezkoak ziren literatura-ingurune batean ahotsa goratzea eta indarrez ezartzea lortu zuena. Bere poema batzuek, hala nola "Estación en la tierra", "Una mujer está sola" eta "La casa" olerkiek, testu gehienak bereizten dituen bakardadea eta errebeldia berresten dute, eta, aldi berean, literatura-ekoizpen baten gizarte-zentzua indartzen dute, zeinak, bere osotasunean, bere garaiko emakumea bere espazio eta neurrian jartzearen alde egiten duen. 1969an Seix Barral argitaletxearen Liburutegi Laburraren Sarian finalista izan zen Escalera para Electra eleberria. XX. mendeko idazle dominikar antologatuena eta ikasiena da. Santo Domingon hil zen 1994ko ekainaren 3an. Ediciones Cielonaranja Dominikar argitaletxe independentea bere Lan Osoak argitaratzen hasi da.
Mugimendu artistikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bere ibilbidearen hasieran, Dominikar Errepublikako "Poesia Harrigarria" mugimenduaren parte da Cartagena Portalatín. Literatura-mugimendu hori Rafael Trujilloren erregimenaren testuinguru politiko eta kulturalean garatu zen, eta, horrekin batera, 1943ko urrian Poesia aldizkaria sortu zen. [2] Mugimendu iraultzaile horretako emakume bakarra zen Cartagena Portalatín, eta beste kide sortzaile batzuk biltzen zituen: Franklin Mieses Burgos, Antonio Fernández, Alberto Baeza Flores, Domingo Moreno Jiménez eta Mariano Lebrón Savi.[3] Mugimendu horrek arrakasta harrigarria izan zuen eta argitara ematen zen, nahiz eta Rafael Trujillok erabat debekatzen zuen adierazpen-askatasun guztia. Poesia Harrigarria 1947an itxi zuen Trujasper-en erregimenak. Hauxe zen militanteen filosofia:
"Poesia nazional batek elikatzen gaitu, bere izate unibertsal eta bakar gisa; aldi berean, klasiko bat atzo, gaur, bihar, mugarik gabe, mugarik gabe eta etengabe sortuz; eta gizaki misteriotsua, mundu unibertsala, sekretua, bakartia eta intimoa, beti sortzailea".[4]
'Presencia Africana' taldean ere izan zen, eta Nicolás Guillén, Léopold Sédar Senghor eta Aimé Césario poetak ezagutu zituen.
Aída Cartagena Portalatín ahots unibertsala da, baina Karibeko leku jakin batetik abiatuta adierazten zuen. Hala ere, bere lana askotan ez zen kontuan hartzen, bere lana liburutegietan, erreferentzia-liburuetan eta lineako literatura-iturrietan ez sartzeak erakusten duen bezala. Bere lana aldi berean filosofikoa eta historikoa da, munduaren ikuspegi zabala islatuz, feminismoa, kolonialismoa, inperialismoa eta bere garaiko gertaera garaikideak bezalako gaiak hartuz. Europara, Latinoamerikara eta Afrikara egindako bidaia ugariek lehen eskuko esperientziak eskaintzen zizkioten. Esperientzia horiek, gero, energia eta inspirazio bihurtzen zuten bere literatura-gai zerrendak idazteko.[5]
Bere poema ezagunenetako bat Una mujer está sola da, lerro hauexekin hasten dena:
"Emakumea bakarrik dago. Bakarrik bere altuerarekin. Begiak irekita. Besoak irekita. Bihotza irekita, isiltasun zabal gisa. [Emakume bat bakarrik dago. Zutik bakarrik. Begi irekiak. Besoak zabalik. Bihotza irekita, isiltasun handia][6]
Beste poema batean, Estatu Batuetako arraza-politikari buruz aritu zen, Afroamerikarrei buruz, ama dominikar baten hitzen bidez:
"bere osotasunetik zazpi seme-alaba jaio ziren / Dallas, Memphis edo Birminghamen arraza-arazo bat / (ez zuriak ez beltzak)" (bere sabeletik zazpi seme-alaba jaio ziren / Dallas, Memphis edo Birghamen egon ziren).
1965. urtean, Cartagena Portalatín Unescoren aholkularia izan zen.[7] 1969an, Bartzelonako Seix Barral Liburutegi Laburraren Saria Literatura Sarien nazioarteko lehiaketa entzutetsuko finalista izan zen, Fila para Electra eleberriagatik.[7] Beste poema ezagun bat argitaratu zuen, Yania Tierra 1981ean. Poema Dokumentua (poema dokumentala) poesia-liburu honen azpititulua da, Dominikar Errepublikaren historia Yania Tierra nazioaren emakume-pertsonifikazioaren ikuspuntutik marrazten duena.
Egunkarietako kolaboratzailea izan zen, besteak beste, Poesia Harrigarria.[8]
2005ean, Dominikar Liburu Hispanoaren Nazioarteko VI. Azoka egin zuen Orlandon (Florida).[9]
Lanak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Poesia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Víspera del sueño. Santo Domingo: Ediciones de la Poesía Sorprendida, 1944.
- Del sueño al mundo. Santo Domingo: Ediciones de la Poesía Sorprendida, 1945.
- Mi mundo el mar. Santo Domingo: Editora Stella, 1953.
- Una mujer está sola. Santo Domingo: Editora Stella, 1955.
- La voz desatada. Santo Domingo: Editora La Nación, 1962.
- La tierra escrita. Santo Domingo: Editora Arte y Cine, 1967.
- Yania tierra. Santo Domingo: Colección Montesinos, 1981.
- En la casa del tiempo. Santo Domingo: Universidad Autónoma de Santo Domingo, 1984.1998
- Infancia en el recuerdo
Kontaketa laburra
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Taula. Santo Domingo: Editora Taller, 1978
Eleberria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Escalera para Electra. Santo Domingo: Universidad Autónoma de Santo Domingo, 1970.
- La tarde en que murió Estefanía. Santo Domingo: Editora Taller, 1983.
- Escalera para Electra. Edición crítica. Miguel D. Mena, editor, Santo Domingo: Ediciones Cielonaranja, 2003.
Saiakera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Danza, música e instrumentos de los indios de la Española. Santo Domingo: Universidad Autónoma de Santo Domingo, 1974.
- Culturas africanas: rebeldes sin causa. Santo Domingo: Editora Taller, 1986.
- Ensayos de Isla Abierta. Santo Domingo: Ediciones Cielonaranja, 2016.
Sariak eta aintzatespenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1969an Seix Barral argitaletxearen Liburutegi Laburraren Sarian finalista izan zen Escalera para Electra eleberriarekin.
- La Romanan, San Carlos izeneko sektorean, kale batek bere izena du, eta Wanchy Medina zinegotziak sustatu zuen 23-2014 Ordenantzaren bidez.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Minaya, Ligia. Saudades - UNA MUJER ESTÁ SOLA. Diario Libre.
- ↑ (Gaztelaniaz) «Poesía Sorprendida» Biblioteca Virtual Fandom (Noiz kontsultatua: 2022-10-18).
- ↑ Trayectorias Literarias: Aída Cartagena Portalatín. (Noiz kontsultatua: 2022-10-18).
- ↑ (Gaztelaniaz) rincondelvago.com. (2002-04-30). «Encuentra aquí información de Poesía sorprendida para tu escuela ¡Entra ya! | Rincón del Vago» html.rincondelvago.com (Noiz kontsultatua: 2022-10-18).
- ↑ Aída Cartagena Portalatín. (Noiz kontsultatua: 2022-10-18).
- ↑ «Una mujer está sola, sur rsta.pucmm.edu.do, - Bilatu» www.bing.com (Noiz kontsultatua: 2022-10-18).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) PortalatínPoeta, Aida Cartagena; narradora; polifacética, historiadora y profesora Fue la escritora nacional más; Domingo, antologada y estudiada del siglo XX NombreAida Cartagena PortalatínNacimiento18 de junio de 1918 Moca República DominicanaFallecimiento3 de junio de 1994Santo; sola, República DominicanaOcupaciónPoetisaObras destacadasUna mujer está; Electra, novela Escalera para. «Aida Cartagena Portalatín - EcuRed» www.ecured.cu (Noiz kontsultatua: 2022-10-18).
- ↑ (Gaztelaniaz) AÍDA CARTAGENA PORTALATÍN.. (Noiz kontsultatua: 2022-10-18).
- ↑ (Gaztelaniaz) Saba, Ramón. (2018-06-21). «Aída Cartagena Portalatín» El Nuevo Diario (República Dominicana) (Noiz kontsultatua: 2022-10-18).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Ikus bure poesia-liburu oso bat, "La casa del tiempo", www.cielonar.com helbidean.
