Elkarrekintza nuklear ahul: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

16:33, 15 martxoa 2018ko berrikusketa

Elkarrekintza nuklear ahula, indar ahula edo indar nuklear ahula deritzona, partikula subatomikoen arteko elkarrekintza-mekanismoa da. "Ahul" deritzo haren indarra elkarrekintza nuklear bortitza baino $10^{13}$ aldiz txikiagoa delako. Indar ahularen efekturik ezagunenak beta desintegrazioa eta erradioaktibitatea dira. Azken horrek garrantzi handia du fisio nuklearrean. Indar nuklear ahulak eremu oso txikietan eragiten du, distantzia subatomikoetan hain zuzen ere. Bestalde, naturan ageri diren oinarrizko interakzioetako bat da, elektromagnetismo, indar bortitz eta grabitazioarekin batera.

Partikulen Fisikako Eredu Estandarrean, elkarrekintza ahula W eta Z bosoien partekatzearen ondorioa dela esaten da, eta Heisenberg-en ziurgabetasun-printzipioari jarraituz oso bizitza laburrekoak.

Oinarrizko kontzeptuak

Partikulen Fisikako Eredu Estandarra interakzio elektromagnetiko, ahul eta bortitzak ulertzeko baliagarria da. Interakzio deritzo bi partikula, fermioiak normalean, bosoiak eratuz spin zenbakiak elkarraldatzeko prozesuari. Elkarrekintza horietan parte hartzen duten fermioiak oinarrizkoak (adib. elektroiak edo quarkak) zein konposatuak (adib. protoiak edo neutroiak) izan daitezke.

Bestalde, fermioien arteko elkarrekintzetan parte hartzen duten indar-eramaleak $W^{+},W^{-}$ eta $Z$ bosoiak dira. Bosoien masa protoi edota neutroi batenak baino askoz handiagoa da, zentzuzkoa dena indar ahularen eremu laburrarekin alderatuta.

Historia

1993. urtean Enrico Fermi fisikari italiarrak elkarrekintza nuklear ahularen lehenengo teoria proposatu zuen, Fermiren elkarrekintza deritzona. Haren hitzetan, beta desintegrazioa lau fermioiren elkarrekintza bezala ulertu zitekeen. Elkarrekintza hau irispide gabeko kontaktu-indar batek eragingo luke.^[1]

Hala ere, azalpen hobea eman zen geroago aipatutako elkarrekintza irismen finituko indar kontaktugabeen eremutzat hartuta, irismen oso txikia duena. Ideia hori baliatuz, 1968an Sheldon Glashow, Abdus Salam eta Steven Weinberg lankideek indar elektromagnetikoaren eta elkarrekintza ahularen teoriak bateratu zituzten. Frogatu zutenez, bi indarrok indar bakar baten bi aldaera dira, orain indar elektroahula deritzona.

W eta Z bosoien existentzia, baina, ez zen 1983. urter arte berretsi.^[2]

Propietateak

Quarkei eta Ezkerreko kiralitatea duten leptoiei eragiten die elkarrekintza ahulak. Grabitateaz aparte, neutrinoen gainean eragiten duen indar bakarra da. Horrez gain, badaude elkarrekintza nuklear ahulak soilik erakusten dituen propietate berezi batzuk:

Quarken zaporea alda dezakeen elkarrekintza bakarra da.
Paritate-simetria apurtzen duen elkarrekintza bakarra da, 1957. urtean C. S. Wu-k kobaltoaren esperimentuan frogatu zuen moduan.^[3]
Masa handiko partikula indar-eramaleen (gauge bosoiak) bidez hedatzen da elkarrekintza ahula, ezaugarri nahiko ezohikoa. Hori azaldu ahal izateko Eredu Estandarean aurkitu dezakegun Higgsen Mekanismora jo behar dugu.

Elkarrekintza ahula garraiatzen duten partikulen masa hain handia denez (90GeV/c²-tik gertu), haien batez besteko bizitza 3x10^-27 segundo ingurukoa izango da gehienez, ziurgabetasun-printzipioaren ondorioz. bizitza-erdi labur horrek elkarrekintza ahularen irismena 10^-18 metrora mugatzen du, hau da, atomoaren nukleaoaren diametroa baino mila aldiz txikiagoa.

Interakzio motak

Simetriaren apurketa

Erreferentziak

↑ (Alemanez) Fermi, E.. (1934-03-01). «Versuch einer Theorie der β-Strahlen. I» Zeitschrift für Physik 88 (3-4): 161–177. doi:10.1007/BF01351864. ISSN 0044-3328. (Noiz kontsultatua: 2018-03-13).
↑ Cottingham & Greenwood (1986, 2001), p.8. .
↑ (Gaztelaniaz) Paridad. (Noiz kontsultatua: 13/03/2018).

[1] (Alemanez) Fermi, E.. (1934-03-01). «Versuch einer Theorie der β-Strahlen. I» Zeitschrift für Physik 88 (3-4): 161–177. doi:10.1007/BF01351864. ISSN 0044-3328. (Noiz kontsultatua: 2018-03-13).

[2] Cottingham & Greenwood (1986, 2001), p.8. .

[3] (Gaztelaniaz) Paridad. (Noiz kontsultatua: 13/03/2018).

[1]

[2]

[3]

@@ 23. lerroa: / 23. lerroa: @@
 [[Kategoria:Fisika nuklearra]]
 == Propietateak ==
-[[Quark|Quarkei]] eta Ezkerreko [[Kiralitate (fisika)|kiralitatea]] duten [[Leptoi|leptoiei]] eragiten die elkarrekintza ahulak. Grabitateaz aparte, [[Neutrino|neutrinoen]] gain eragiten duen indar bakarra da. Horrez gain badaude elkarrekintza nuklear ahulak  soilik erakusten dituen propietate berezi batzuk:
+[[Quark|Quarkei]] eta Ezkerreko [[Kiralitate (fisika)|kiralitatea]] duten [[Leptoi|leptoiei]] eragiten die elkarrekintza ahulak. Grabitateaz aparte, [[Neutrino|neutrinoen]] gainean eragiten duen indar bakarra da. Horrez gain, badaude elkarrekintza nuklear ahulak  soilik erakusten dituen propietate berezi batzuk:
-# Quarken [[Zapore (fisika)|zaporea]] aldatu dezakeen elkarrekintza bakarra da.
+# Quarken [[Zapore (fisika)|zaporea]] alda dezakeen elkarrekintza bakarra da.
-# Paritate simetria apurtzen duen elkarrekintza bakarra da, 1957. urtean [[Chien-Shiung Wu|C. S. Wu-k]] kobaltoaren experimentuan frogatu zuen moduan.<ref>{{Cite web|url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbasees/quantum/parity.html|izenburua=Paridad|sartze-data=13/03/2018|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=es|formatua=}}</ref>
+# Paritate-simetria apurtzen duen elkarrekintza bakarra da, 1957. urtean [[Chien-Shiung Wu|C. S. Wu-k]] kobaltoaren esperimentuan frogatu zuen moduan.<ref>{{Cite web|url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbasees/quantum/parity.html|izenburua=Paridad|sartze-data=13/03/2018|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=es|formatua=}}</ref>
-# Masa handiko [[Gauge bosoi|partikula indar-eramaleen]] (gauge bosoiak) bidez hedatzen da elkarrekintza ahula, ezaugarri nahiko ezohikoa.Hau azaldu ahal izateko [[Eredu Estandarra|Eredu Estandarean]] aurkitu dezakegun Higgsen Mekanismora jo behar dugu.
+# Masa handiko [[Gauge bosoi|partikula indar-eramaleen]] (gauge bosoiak) bidez hedatzen da elkarrekintza ahula, ezaugarri nahiko ezohikoa. Hori azaldu ahal izateko [[Eredu Estandarra|Eredu Estandarean]] aurkitu dezakegun Higgsen Mekanismora jo behar dugu.
-Elkarrekintza ahula garraiatzen duten partikulen masa hain handiak izanik (90GeV/c<sup>2</sup>-tik gertu), haien [[Batez besteko bizitza (fisika)|batez besteko bizitza]] 3<small>x</small>10<sup>-27</sup> segundu inguru izango da gehienez, [[Heisenbergen ziurgabetasunaren printzipioa|ziurgabetasun printzipioaren]] ondorioz. [[Batez besteko bizitza (fisika)|Erdibizitza]] labur honek elkarrekintza ahularen irismena 10<sup>-18</sup> metrora mugatzen du, hau da, [[Atomo nukleo|nukleo atomikoaren]] diametroa baino mila aldiz txikiagoa.
+Elkarrekintza ahula garraiatzen duten partikulen masa hain handia denez (90GeV/c<sup>2</sup>-tik gertu), haien [[Batez besteko bizitza (fisika)|batez besteko bizitza]] 3<small>x</small>10<sup>-27</sup> segundo ingurukoa izango da gehienez, [[Heisenbergen ziurgabetasunaren printzipioa|ziurgabetasun-printzipioaren]] ondorioz. [[Batez besteko bizitza (fisika)|bizitza-erdi]] labur horrek elkarrekintza ahularen irismena 10<sup>-18</sup> metrora mugatzen du, hau da, [[Atomo nukleo|atomoaren nukleaoaren]] diametroa baino mila aldiz txikiagoa.
 === Interakzio motak ===