Katastrofismo: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Autoritate kontrola jartzea
No edit summary
1. lerroa: 1. lerroa:
'''Katastrofismoa''', [[Georges Cuvier|Georges Cuvie]]<nowiki/>r anatomista eta [[Paleontologia|paleontologo]] frantziarrak bere ''Recherches sur les ossements fossiles de quadrupèdes'' (1812) lanean argudiatzen duen hipotesia da, erregistro fosilean ikusitako [[Espezieen iraungipen|desagertze]] ezberdinak eta [[Segida faunistikoaren printzipioa|segida faunistiko]]<nowiki/>ko patroiak eskala handiko hondamendi naturalek (erupzio bolkaniko edota azken itzalketetako uholdeek) eragin zituztela. Hau, gertaera naturalekin soilik azaldu zuen: ez zuen [[Noeren ontzia|Noeren uholdea]] aipatu, <ref>{{Erreferentzia|izena=Christopher|abizena=McGowan|izenburua=The dragon seekers : how an extraordinary circle of fossilists discovered the dinosaurs and paved the way for Darwin|data=2001|url=https://www.worldcat.org/oclc/46885812|isbn=0-7382-0673-3|pmc=46885812|sartze-data=2021-03-13}}</ref> ez zuen inoiz jainkozko sorkuntzaz hitz egin desagertze gertaera baten ondorengo birpopulaketa mekanismo bezala, bere garaikide ziren [[Jean-Baptiste Lamarck|Lamarck]] eta [[Geoffroy Saint-Hilaire]]<nowiki/>renak bezalako teoria ebolutiborik babestu ez zuen arren. <ref>{{Erreferentzia|izena=M. J. S.|abizena=Rudwick|izenburua=The meaning of fossils : episodes in the history of palaeontology|argitaletxea=University of Chicago Press|data=1985|url=https://www.worldcat.org/oclc/11574066|edizioa=University of Chicago Press ed|isbn=0-226-73103-0|pmc=11574066|sartze-data=2021-03-13}}</ref><ref>{{Erreferentzia|izena=David R.|abizena=Oldroyd|izenburua=Cuvier, Georges Léopold Chrétien Frédéric Dagobert, Baron de (1769-1832)|argitaletxea=John Wiley & Sons, Inc.|data=2007-08-15|url=http://dx.doi.org/10.1002/9780471743989.vse9870|isbn=0-471-74398-4|sartze-data=2021-03-13|encyclopedia=Van Nostrand's Scientific Encyclopedia}}</ref> Cuvierrek uste zuen [[erregistro estratigrafiko]]<nowiki/>ak hondamendi horietako batzuk egon zirela adierazten zuela; gertaera natural errepikariak, lurreko bizitzaren historian egonaldi luzeek bananduak. Honek, [[Lurra]]<nowiki/>k milioika urte zituela sinestera eraman zuen.<ref>{{Erreferentzia|izena=M. J. S.|abizena=Rudwick|izenburua=The meaning of fossils : episodes in the history of palaeontology|argitaletxea=University of Chicago Press|data=1985|url=https://www.worldcat.org/oclc/11574066|edizioa=University of Chicago Press ed|isbn=0-226-73103-0|pmc=11574066|sartze-data=2021-03-13}}</ref>
'''Katastrofismoa''', [[Georges Cuvier]]rek proposatutako teoria zientifiko bat da. Teoria honen arabera, [[Lurra|Lurrean]] gertatutako aldaketa geologiko eta biologikoak, ez dira pixkanakako aldaketen ondorio, baizik eta bapateko aldaketa bortitzen ondorio, teoriari izena ematen dioten katastrofeak.


Katastrofismoak, biologia modernoan toki bat aurkitu du [[Kretazeo-Paleogenoaren iraungitze masiboa|Kretazeo-Paleogenoa]]<nowiki/>ren desagertze gertaerarekin, [[Luis Walter Alvarez|Luis Alvarez]]<nowiki/>en 1980ko artikulu batean proposatu zuten bezala, 10 kilometroko asteroide batek (6.2 milia) duela 66 milioi urte Lurra jo zuela argudiatu zuen [[Kretazeoa|Kretazeo]]<nowiki/>aren amaieran. Gertaerak, dena dela, espezie guztien %70 inguru iraungi zuen, [[dinosauro]]<nowiki/>ak barne, Kretazeoaren eta [[Paleozeno]]<nowiki/>aren arteko muga atzean utziz.<ref name=":21">{{Erreferentzia|izena=Luis W.|abizena=Alvarez|izenburua=Extraterrestrial Cause for the Cretaceous-Tertiary Extinction|orrialdeak=1095–1108|abizena2=Alvarez|abizena3=Asaro|abizena4=Michel|izena2=Walter|izena3=Frank|izena4=Helen V.|data=1980-06-06|url=http://dx.doi.org/10.1126/science.208.4448.1095|aldizkaria=Science|alea=4448|zenbakia=208|issn=0036-8075|doi=10.1126/science.208.4448.1095|sartze-data=2021-03-13}}</ref> 1990ean, talka markatzen duen 180 kilometroko (110 milia) krater hautagai bat identifikatu zuten [[Chicxulub]]<nowiki/>en, [[Mexiko]]<nowiki/>ko [[Yucatán penintsula|Yucatan Penintsula]]<nowiki/>n.
[[XIX. mendea|XIX.]] eta [[XX. mendea|XX. mendeetan]], eredu geologiko nagusia [[aktualismo|uniformismoa]] izan den arren, pixkanakako aldaketek, [[Kontinenteen jitoa]]ren teoria, [[plaken tektonika]] eta [[Kretazeo-Tertziario desagerpen masiboa]] edo dinosauroen desagerpena bezalako tesi katastrofistak onartzera eraman dute, pixkanakako aldaketez gain, uneko katastrofeak ere badaudela aintzat hartuz.


== Katastrofismoaren historia ==
== Katastrofismoaren historia ==
8. lerroa: 8. lerroa:


Cuvierrek, fosilak, desastre biblikoetan, [[Jainko]]ak, sortutako espezieen iraungitzearen edo jarraikako sorreren ondorio zirela proposatu zuen. Honela, adibidez, [[Noeren ontzia|Noeren arkan]] sartu ez zen animalia batek, bere existentziaren hondar hori utziko luke. Ondoren, iraungitakoen erabat ezberdinak ziren espezie berriak agertuko ziren. Teoria hau oinarri hartuta ezarri zen [[Jarraikako sorkuntzen teoria]].
Cuvierrek, fosilak, desastre biblikoetan, [[Jainko]]ak, sortutako espezieen iraungitzearen edo jarraikako sorreren ondorio zirela proposatu zuen. Honela, adibidez, [[Noeren ontzia|Noeren arkan]] sartu ez zen animalia batek, bere existentziaren hondar hori utziko luke. Ondoren, iraungitakoen erabat ezberdinak ziren espezie berriak agertuko ziren. Teoria hau oinarri hartuta ezarri zen [[Jarraikako sorkuntzen teoria]].

== Erreferentziak ==
<references />


== Kanpo estekak ==
== Kanpo estekak ==

18:21, 12 apirila 2021ko berrikusketa

Katastrofismoa, Georges Cuvier anatomista eta paleontologo frantziarrak bere Recherches sur les ossements fossiles de quadrupèdes (1812) lanean argudiatzen duen hipotesia da, erregistro fosilean ikusitako desagertze ezberdinak eta segida faunistikoko patroiak eskala handiko hondamendi naturalek (erupzio bolkaniko edota azken itzalketetako uholdeek) eragin zituztela. Hau, gertaera naturalekin soilik azaldu zuen: ez zuen Noeren uholdea aipatu, [1] ez zuen inoiz jainkozko sorkuntzaz hitz egin desagertze gertaera baten ondorengo birpopulaketa mekanismo bezala, bere garaikide ziren Lamarck eta Geoffroy Saint-Hilairerenak bezalako teoria ebolutiborik babestu ez zuen arren. [2][3] Cuvierrek uste zuen erregistro estratigrafikoak hondamendi horietako batzuk egon zirela adierazten zuela; gertaera natural errepikariak, lurreko bizitzaren historian egonaldi luzeek bananduak. Honek, Lurrak milioika urte zituela sinestera eraman zuen.[4]

Katastrofismoak, biologia modernoan toki bat aurkitu du Kretazeo-Paleogenoaren desagertze gertaerarekin, Luis Alvarezen 1980ko artikulu batean proposatu zuten bezala, 10 kilometroko asteroide batek (6.2 milia) duela 66 milioi urte Lurra jo zuela argudiatu zuen Kretazeoaren amaieran. Gertaerak, dena dela, espezie guztien %70 inguru iraungi zuen, dinosauroak barne, Kretazeoaren eta Paleozenoaren arteko muga atzean utziz.[5] 1990ean, talka markatzen duen 180 kilometroko (110 milia) krater hautagai bat identifikatu zuten Chicxuluben, Mexikoko Yucatan Penintsulan.

Katastrofismoaren historia

Cuvier

Cuvier, fijismo eta kreazionismoaren teoriei oinarria ematen saiatzen ari zen, froga ugarien aurrean. Desagertutako espezieen fosilak, fijisten ateen aurrean pilatzen ziren, eta vis plastica bezalako teoriak, naturaren kutixi bezala hartzen zituztenak, erabat zentzugabeak ziren.

Cuvierrek, fosilak, desastre biblikoetan, Jainkoak, sortutako espezieen iraungitzearen edo jarraikako sorreren ondorio zirela proposatu zuen. Honela, adibidez, Noeren arkan sartu ez zen animalia batek, bere existentziaren hondar hori utziko luke. Ondoren, iraungitakoen erabat ezberdinak ziren espezie berriak agertuko ziren. Teoria hau oinarri hartuta ezarri zen Jarraikako sorkuntzen teoria.

Erreferentziak

  1. ↑ McGowan, Christopher. (2001). The dragon seekers : how an extraordinary circle of fossilists discovered the dinosaurs and paved the way for Darwin. ISBN 0-7382-0673-3. PMC 46885812. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
  2. ↑ Rudwick, M. J. S.. (1985). The meaning of fossils : episodes in the history of palaeontology. (University of Chicago Press ed. argitaraldia) University of Chicago Press ISBN 0-226-73103-0. PMC 11574066. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
  3. ↑ Oldroyd, David R.. (2007-08-15). Cuvier, Georges Léopold Chrétien Frédéric Dagobert, Baron de (1769-1832). John Wiley & Sons, Inc. ISBN 0-471-74398-4. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
  4. ↑ Rudwick, M. J. S.. (1985). The meaning of fossils : episodes in the history of palaeontology. (University of Chicago Press ed. argitaraldia) University of Chicago Press ISBN 0-226-73103-0. PMC 11574066. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).
  5. ↑ Alvarez, Luis W.; Alvarez, Walter; Asaro, Frank; Michel, Helen V.. (1980-06-06). «Extraterrestrial Cause for the Cretaceous-Tertiary Extinction» Science 208 (4448): 1095–1108.  doi:10.1126/science.208.4448.1095. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2021-03-13).

Kanpo estekak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Katastrofismo&oldid=8490273"(e)tik eskuratuta