Brčkoko Barrutia

Brčkoko Barrutia; Vulture Glacier
	Bosnia-Herzegovinaren banaketa administratiboa
	Zubia Sava ibaian Bosnia-Herzegovina eta Kroaziaren artean. Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Bosnia-Herzegovina
Alkatea	Dragan Pajić
Izen ofiziala	Brčko distrikt ; Брчко дистрикт
Jatorrizko izena	Vulture Glacier
Posta kodea	76100
Herriburua	Brčko (en)
Geografia
Koordenatuak	44°52′25″N 18°48′25″E / 44.8736°N 18.8069°E
Azalera	493 km²
Altuera	86
Demografia
Biztanleria	83.516 (2013)
Dentsitatea	177,14 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1999ko martxoaren 5a
Telefono aurrizkia	49
Ordu eremua	UTC+01:00
	http://www.bdcentral.net/

Brčkoko Barrutia (serbokroazieraz latindar alfabetoan Brčko distrikt eta alfabeto zirilikoan Брчко дистрикт) Bosnia-Herzegovinako udalerri eta barruti autonomoa da.

Bosniako gerrak sortutako egoera politikoaren ondorioz barrutiak aldi berean estatu honetako hiru maila administratiboak betetzen ditu: baxuena (udalerria), ertaina (kantonamendu edota eskualdea) eta gorena, de facto Bosnia-Herzegovinako hirugarren entitatea delako Bosniako Serbiar Errepublika eta Bosnia-Herzegovinako Federazioarekin batera. Formalki bi entitate hauek partekatzen duten lurraldea da.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eskualde honek Bosniako gerraren ondoriorik larrienak, "garbiketa etnikoa" barne, pairatu zituen; ondorioetakoa han gaur egun serbiar gehiago eta bosniako (tradizio musulmaneko eslaviarrak) eta kroaziar gutxiago bizitzea izan da. Gatazkaren amaieran gerraren aurreko Brčkoko udalerria bi entitateetan banatu zen: %48a (Brčko hiria barne) Bosniako Serbiar Errepublikara pasatu zen eta % 52a Bosnia-Herzegovinako Federaziora.

erpurua|eskuinekoa|Letra-tipoa hiriaren ikurra da Hiria puntu estrategikoa izan zen Intervention Forcek (IFOR), Estatu Batuak buru, McGovern zelaia hiriaren mugetan eraiki zuenean.

1990eko hamarkadan tentsio-gune izan bazen ere, hiriak aurrerapauso handiak eman ditu etnia anitzeko integrazioan, hala nola, lixilergoa baten sorreran. Berreraikuntza ahaleginak eta Jabetza Legea gauzatzeko planak hobetu egin dute ondasunen eta itzuleraren egoera.

Brčko Daytoneko Bake Akordioaren osagai garrantzitsu bat izan da, 1997ko maiatzean Brčkoko Arbitrajea ezarri ondoren, Brčko barrutia Bosnia eta Herzegovinako Federazioaren eta Errepublikaren jurisdikziotik kanpo eremu berezi gisa izendatuz. Serbiako, hau da, Bosnia eta Herzegovina osatzen duten bi entitate nazionalak.

Brčkon ireki zen lehen nazioarteko unitatea Europako Segurtasun eta Lankidetzarako Erakundea (OSCE) izan zen.

Bere kokapenagatik eztabaida iturri amaiezina zenez, gerrari amaiera emateko 1995ean sinatutako Daytongo Ituna betearazteko nazioarteko komunitateak izendatutako Bosnia-Herzegovinarako Goi Ordezkariak emandako ebazpenaren ondorioz 1999ko martxoaren 5ean Brčkoko Barrutia sortu zen. Barrutiak gerraren aurreko Brčkoko udalerri osoa hartzen du^[2]. Gerra amaitu ostean Europar Batasunak presentzia diplomatikoa gorde du eremuan.

Hala ere, Daytongo Itunak ez zion Goi Ordezkariari erabaki hori hartzeko botererik ematen, Entitateen arteko muga lerroaren (Inter-Entity Boundary Line, IEBL) gaineko ika-mikak argitzeko baimena besterik ez zuelako; testuinguru honetan Serbiar Errepublika barrutia sortzearen kontra agertu zen eta Daytongo Ituna urratu zuela uste du. Egoera legala 2006an aldatu zen, IEBLi buruzko araudia eta muga lerroa bera barrutian bertan behera geratu zirelako; harrezkero barrutiko eta estatuko legeak dira nagusi Brčkon^[3].

Eremua nazioarteko komunitateak kudeatzen zuen hasieran. Brčko barrutia 2000ko martxoaren 8an ezarri zen ofizialki, bi erakundeek ezin zutela ados jarri alde bakoitzari zein eremu esleitu behar zen. Gobernua hiru talde etnikoen zati berdinek osatzen dute. Bere administrazioaz gain, eskualdeak bere posta bulegoa, zerga zuzenbidea eta polizia lortu zituen.

2012ko abuztura arte, tokiko hautetsiei nazioarteko begirale batek laguntzen zieten. Begiraleak eskumen zabalak zituen, erabaki lotesleak iragartzeko ahalmena barne. Errefuxiatuen itzulera erraztea, gobernu demokratiko eta etniko anitzekoa sustatzea eta ekonomia suspertzeaz arduratu zen. OSCEk eta EUFORek bere presentzia mantendu zuten auzoan jarraipena eten ostean eta Europar Batasuneko ordezkaritzak bulego bat ezarri zuen Brčkon. Ordezkari Nagusiaren agintaldiak ez zuen aldatu.

Biztanleria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1971: 74 771 biztanle zituen, honela banatuta:

Bosniarrak - 30 181 (%40,36)
Kroaziar - 24 925 (%33,33)
serbiarrak - 1086 (%1,45)
Jugoslaviars %5
Beste batzuk - 870 (%1,18)

1991: Gerra aurretik, Brčko udalerriak 87 332 biztanle zituen, besteak beste:

Bosniarrak - % 45
Kroaziar - % 25
serbiarrak - % 21
Jugoslaviars %6
Beste batzuk - % 3

1997: Barrutiaren lurraldeko biztanleria 33 623 biztanlekoa da, besteak beste:

Bosniarrak - 10 569 (%31,39)
Kroaziar - 2650 (%7,81)
serbiarrak - 18 193 (%52,09)
Jugoslaviars %5
Beste batzuk - % 0,4

1991tik ez dago errolda ofizialik, beraz, hemen azaltzen diren datu batzuk estimazioak baino ez dira.

2006: Auzoko biztanleria 78 863 pertsonakoa zen, honela banatuta:

Bosniarrak - 32 332 (%43,95)
Kroaziar - 7919 (%11,50)
serbiarrak - 38 618 (%46,55)

2013

Bosniarrak - 35.381 (%42,36)
serbiar - 28.884 (%34,58)
Kroaziar - 17.252 (%20,66)
beste nazionalitate batzuk - 1.899 (%2,28)

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1991ko erroldaren arabera, hiriak 41.406 biztanle ditu, besteak beste:

bosniarrak: 22.994 (%55,54)
Serbiarrak: 8.253 (% 19,93)
Yoguslavs: 5.211 (%12,53)
Kroaziarrak: 2.894 (%6,99)
Beste batzuk: 2.054 (%4,96)

Kirola[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiriak 3 futbol talde ditu (FK Jedinstvo Brčko, FK Lokomotiva Brčko eta talde berriena, FK Ilićka 01). Talde guztiek Serbiako Errepublikako Bigarren Ligan jokatzen dute.

Federazioaren Estatutua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Brčko barrutia, teorian bosniar federatutako bi erakundeek administratzen duten arren, praktikan República da Bósnia e Herzegovina hirugarren entitate bat da, Bosniako Serbiar Errepublikaren eta Bosniako Federazioaren eskubide berberak dituena. Hezergovina.

Brčko Federazioaren zuzeneko administraziopean dago, beraz, barrutia lurralde asketzat hartzen da, edo bi entitate federatuen administraziopean egon daiteke, edo oraindik bere lurralde komun bat da, condominioa .

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Barrutiaren kokapen geografikoak ekarri du gatazka iturria izatea; lekua estrategikoa da: Posavinako lur zerrendan dago eta talde bakoitzak era desberdinean ikusten du eremuari eman zaion muga:

Bosniakoentzat lehengo bi entitateen arteko banaketak (IEBLren araberakoa) Brčko hiria Bosniako Serbiar Errepublikaren esku utzi zuen eta horrek Bosnia-Herzegovinako Federazioak izan lezakeen porturik garrantzitsuena Federaziotik kanpo uzten zuen. Garbiketa etnikoa ontzat jotzen zuela ere irizten zioten.
Serbiarrentzat gaur egungo barrutiak Serbiar Errepublika bi zatitan (mendebaldea eta hego-ekialdea) bereiztea oso kezkagarria da.
Kroaziarrentzat barrutiak 5 km eskasengatik Bosnia-Herzegovinako Federazioa Kroaziatik banatzen du.

Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sava ibaiaz bestaldera Kroaziako Vukovar-Srijem županija ("konderria") dago.
Bosniako Serbiar Errepublikarekin bi aldetatik da mugakide:

Ekialde eta hego-ekialdetik Bijeljinako eskualdearekin.
Ipar-mendebaldetik Dobojko eskualdearekin.

Bosnia-Herzegovinako Federazioarekin beste bi aldetatik:

Iparraldeko zirrikitutik Posavinarekin.
Hegoalde eta hego-mendebaldetik Tuzlarekin.

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biztanleriaren garapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1971: 74.771
1981: 82.768
1991: 87.627

Galeria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

<galeria> Brcko-bijela-dzamija.jpg|Meskita Zuria Brcko zubiaren aireko argazkia 1996.jpg|Brcko zubiaren aireko ikuspegia Station Brcko.jpg|Brcko tren geltokia Одјељење за плућне болести и ТБЦ (Брчко).jpg|Biriketako gaixotasunen klinika </galeria>

1991ko biztanleen banaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1991n hauxe zen 87.627 biztanleen banaketa "talde etnikoari" dagokionez:

Taldea	Zenbakia	%
"Musulmanak"	38.617	44,06
Kroaziarrak	22.252	25,39
Serbiarrak	18.128	20,68
"Jugoslaviarrak"	5.731	6,54
Bestelakoak	2.899	3,33

1991tik ez dago errolda ofizial edota fidagarririk. Udalerria bi entitateetan banatuta egon zen garaian serbiarrak %97,5 ziren hirian baina hiru herenak Bosnia-Hezegovina eta Kroaziako beste eskualde batzuetatik alde egindako iheslariak ziren^[4].

Branko Damjanac alkate ohiaren kalkuluen arabera gaur egungo biztanleen %40 serbiarrak dira, %39 bosniakoak eta %20 kroaziarrak.

1961eko errolda

Brcko egitura etnikoa asentamenduen arabera 1961
Brcko egitura etnikoa asentamenduen arabera 1961
Brckoko bosniarren proportzioa asentamenduen arabera 1961
Brckoko kroaziarren proportzioa asentamenduen arabera 1961
Brckoko zerbitzuen proportzioa asentamenduen arabera 1961

1971ko errolda

Brcko egitura etnikoa asentamenduen arabera 1971
Brcko egitura etnikoa asentamenduen arabera 1971
Brckoko bosniarren proportzioa asentamenduen arabera 1971
Brckoko kroaziarren proportzioa asentamenduen arabera 1971
Brckoko zerbitzuen proportzioa asentamenduen arabera 1971

1981eko errolda

Brcko egitura etnikoa asentamenduen arabera 1981
Brcko egitura etnikoa asentamenduen arabera 1981
Brckoko bosniarren proportzioa asentamenduen arabera 1981
Brckoko kroaziarren proportzioa asentamenduen arabera 1981
Brckoko zerbitzuen proportzioa asentamenduen arabera 1981

1991ko errolda

Brcko egitura etnikoa asentamenduen arabera 1991
Brcko egitura etnikoa asentamenduen arabera 1991
Brckoko bosniarren proportzioa asentamenduen arabera 1991
Brckoko kroaziarren proportzioa asentamenduen arabera 1991
Brckoko zerbitzuen proportzioa asentamenduen arabera 1991

2013ko errolda

Brcko egitura etnikoa asentamenduen arabera 2013
Brčko egitura etnikoa asentamenduen arabera 2013
Brckoko bosniarren proportzioa asentamenduen arabera 2013
Brckoko kroaziarren proportzioa asentamenduen arabera 2013
Brckoko zerbitzuen proportzioa asentamenduen arabera 2013

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beste bi entitateetatik aldenduta, oso estatus berezia du; bere administrazioaren ardura bertako alkateak eta Bosnia-Herzegovinarako Goi Ordezkariaren menpean dagoen NBEk izendatutako begiraleak dute.

Barrutian hiru herriak berdin tratatuak izan daitezen, hizkuntza ofizialak "serbiera", "kroaziera" eta "bosniera" dira eta latindar alfabetoa zein zirilikoa erabiltzen dira^[5]. Barrutiko bandera eta armarriak Bosnia Herzegovinakoak dira^[6].

Hautetsiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Barrutiko biltzarrak 29 kide ditu (13 bosniako, 11 serbiar, 5 kroaziar)^[7]:

Alderdi demokratiko Serbiarra: 6 kide
Bosnia-Herzegovinako Alderdi Sozialdemokrata: 5 kide
Ekintza Demokratikorako Alderdia: 4 kide
Bosnia-Herzegovinako Batasun demokratiko Kroaziarra: 3 kide
Bosnia-Herzegovinarako Alderdia: 3 kide
Sozialdemokrata Independenteen Aliantza: 2 sièges
Kroaziar Ekimen Berria: 2 kide
Bosniako Serbiar Errepublikako Alderdi Sozialista: 2 kide
Alderdi Demokratikoa: kide 1
Independente 1

Kokalekuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Brčko barrutiak 59 udalerri ditu: {{zutabeak|zenbakia=5|

Begiraleak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Brčko barrutirako nazioarteko begirale izendatu zuten. Ordezkari Goren]] diputatu-funtzioak ere betetzen ditu. Kargu hau 2012an bertan behera geratu zen. Kargu hau "arduradun" hauek betetzen dute:

AEB Robert William Farrand,martxoak 7 1997 - ekainaren 2a 2000
AEB Gary L. Matthews, ekainak 2 2000 - martxoak 14 2001
GER Gerhard Sontheim, 14 de março 2001 - 20 de abril 2001 (behin-behinekoa)
AEB Henry Lee Clarke, apirilak 20 2001 - urriaren 1a 2003
GER Gerhard Sontheim, Otubro 1 2003 - urtarrilak 16 2004 (behin-behinekoa)
AEB Susan Rockwell Johnson, urtarrilak 16 2004 - urriaren 1a 2006
AEB Raffi Gregorian, Urriak 1 2006 - Abuztuak 2 2010
GER Gerhard Sontheim, abuztuak 2 2010 - irailak 22 2010 (behin-behinekoa)
AEB Roderick Moore, irailak 22 2010 - ?

Alkateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Honako alkate hauek zeuden barrutian agintean:

Miodrag Pajić (serbiera) 1993 - azaroak 13 1997
Borko Reljić (serbiera) azaroaren 13a 1997 - apirilaren 15a 1999
Sinisa Kisić (serbiera) apirilak 15 1999 - azaroak 12 2003
Ivan Krndelj (kroaziera) azaroaren 12a 2003 - abenduaren 3a 2003
Branko Damjanac (serbiera) abenduaren 3a 2003 - abenduaren 8a 2004
Mirsad Djapo (bosniarra) abenduak 8 2004 - otsailak 12 2009
Dragan Pajić (serbiera) otsailak 12 2009 - ?

Aparteko jendea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Edo Maaika —raperoa
Mladen Petrich Kroaziako nazioarteko futbol jokalaria da
Vesna Pisarovych pop abeslaria da
Lepa Brena abeslaria da
Edvin Kanka Čudić Bosniako giza eskubideen defendatzailea da
Anil Dervišević — "Denver-Area" boleibol klubaren jabea, Bosnia eta Herzegovinako emakumezkoen boleibol taldeko entrenatzailea
Jenana Sheganovich pianista da
Anton Maglika Kroaziako futbolaria da
Jasmin Imamovich politikaria da
Natasha Voynovich eredu serbiarra da
Mato Tadic epailea da
Brankica Mykhailovych serbiar boleibol jokalaria da, munduko eta Europako txapelduna, zilarrezko domina lortu zuen 2016ko Udako Olinpiar Jokoetan
Ines Jankovic moda diseinatzaile serbiarra da
Nikola Kovach Counter-Strike: Global Offensive jokalari profesionala da