Martxoaren 5

Martxoaren 5a gregoriotar egutegiaren urteko hirurogeita laugarren eguna da, 65.a bisurteetan. 301 egun falta dira urtea amaitzeko.

Jaiotzak Euskal Herrian Kévin Rodrigues Jaiotza: Baiona, 1994 Francisco Javier Elio Jaiotza: Iruñea, 1767 Heriotza: Valentzia, 1822ko irailaren 4a Anjel Lertxundi Jaiotza: Orio, 1948 Nico Serrano Jaiotza: Orkoien, 2003 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Georg Friedrich Händel Jaiotza: Halle (Saale), 1685 (juliotar egutegia), 1685 eta 1685 Heriotza: Londres, 1759ko apirilaren 14a Rosa Luxemburg Jaiotza: Zamość, 1871, 1870 eta 1871 Heriotza: Berlin, 1919ko urtarrilaren 15a Karlos V.a Habsburgokoa Jaiotza: Gante, 1500 Heriotza: Yusteko monasterioa, 1558ko irailaren 21a Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Martxoaren 5ko jaiotzak Austen Henry Layard • Étienne-Jules Marey • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Gina Pane Jaiotza: Biarritz, 1939ko maiatzaren 24a Heriotza: Parisko 4. barrutia, 1990 Maurice Jouvet Jaiotza: Hendaia, 1923ko otsailaren 3a Heriotza: Buenos Aires, 1999 José María Otamendi Jaiotza: Donostia, 1885eko urtarrilaren 2a Heriotza: Madril, 1959 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Iosif Stalin Jaiotza: Gori, 1878ko abenduaren 18a eta 1879ko abenduaren 9a (juliotar egutegia) Heriotza: Kuntsevo Dacha (en) , 1953 Hugo Chávez Jaiotza: Sabaneta, 1954ko uztailaren 28a Heriotza: Hospital Militar de Caracas (en) , 2013 Anna Akhmatova Jaiotza: Odesa, 1889ko ekainaren 11 (juliotar egutegia) Heriotza: Domodedovo (en) , 1966 Pierre-Simon Laplace Jaiotza: Beaumont-en-Auge, 1749ko martxoaren 23a Heriotza: Paris, 1827 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Martxoaren 5ko heriotzak Francisco J. Ayala • Eskuz gaurkotu

Gertaerak Moskuko Plaza gorriaren inguruak. 1328 - Juduen aurkako pogroma Lizarran. 1616 - Nikolas Kopernikoren De revolutionibus orbium coelestium liburua debekatu zuen Eliza Katolikoak. 1918 - Sobietar Batasunaren hiriburua Petrogradotik (gaur egungo San Petersburgo) Moskura (irudian) aldatu zuten. 1933 - Alemaniako Legebiltzarrerako hauteskundeetan Naziek %44a lortu zuten. 1937 - Matxitxakoko itsas gudua, Eusko Itsas Gudarosteko ontziak eta Canarias gerla ontzi altxatuaren artean. 1946 - Winston Churchillek Missourin emandako hitzaldian, Altzairuzko Oihalak Europa zatitu zuela salatu zuen. + Gertaera gehiago... Egutegia << Martxoa >> Al As Az Og Or Lr Ig 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 2023 Aurreko eta hurrengo urteetan 2020: Osteguna 2021: Ostirala 2022: Larunbata 2024: Asteartea 2025: Asteazkena 2026: Osteguna Izendegia Santutegia: Adrian Zesareakoa, Luzio I.a Seaska egutegia: Ele/Eleder eta Euxebi/Euxebio.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1328 - Juduen aurkako pogroma Lizarran.
• 1937 - Matxitxakoko itsas gudua, Eusko Itsas Gudarosteko ontziak eta Canarias gerla ontzi altxatuaren artean.
• 1978 - ETAk bi polizia erail zituen Gasteizen.
• 1979 - ETAk, Agustin Muñoz Vazquez jenerala erail zuen Madrilen.

Mundua

• 1616 - Nikolas Kopernikoren De revolutionibus orbium coelestium liburua debekatu zuen Eliza Katolikoak.
• 1933 - Adolf Hitlerrek gidatutako Alemaniako Langile Alderdi Nazionalsozialistak hauteskundeak irabazi zituen, botoen %43 lortuta.
• 1940 - SESBeko politburo-ko kideek Katingo sarraskia egitea onartu zuten, 25.000 poloniar baino gehiago hiltzeko.
• 1946 - Winston Churchillek Missourin emandako hitzaldian, Altzairuzko Oihalak Europa zatitu zuela salatu zuen.

Arte eta kultura

Mundua

• 1984 - Mask filma estreinatu zen, Peter Bogdanovichek zuzendu eta Cher, Eric Stoltz, Sam Elliott, Laura Dern eta Estelle Getty aktoreek antzeztu zutelarik.
• 2006 - Los Angelesen Oscar sariak eman ziren, Crash filma garaile irten zelarik.
• 2009 - Zack Snyder estatubatuar zinema zuzendariaren Watchmen filma estreinatu zen.

Kirolak

Euskal Herria

• 2011 - Bizkaia pilotalekua inauguratu zen.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1750 - Frantzisko Ramon Egia, bizkaitar politikari eta militarra (h. 1827).
• 1846 - Eusebio López, nafar inprimatzailea (h. 1929).
• 1882 - Adrián Loyarte, gipuzkoar kazetari eta idazlea (h. 1962).
• 1888 - Joseph Hiriart, lapurtar arkitektoa (h. 1946).
• 1896 - Odon Apraiz, gasteiztar hizkuntzalaria eta Euskaltzaindiaren sortzailea (h. 1984).
• 1903 - Maria Etxabe Aldai, gipuzkoar idazle, politikari eta kultur eragilea (h. 1993).
• 1904 - Eusebio Zamakola, El Vasco, Argentinan aritutako bizkaitar bidelapurra (h. 1983).
• 1911 - Josefina Serratosa, gipuzkoar aktorea (h. 1990).
• 1923 - Juan José Mencía, bizkaitar futbolaria (h. 2012).
• 1932 - Francisco Glaria, Glaria II, nafar futbolaria (h. 2017).
• 1941 - Jean-Michel Kapendegi, lapurtar errugbilaria (h. 1968).
• 1946 - Javier Ziaurriz, nafar futbolari ohia.
• 1948 - Anjel Lertxundi, gipuzkoar idazlea, euskal idazlerik oparoenetarikoa.
• 1952 - Sagrario Aleman, nafar euskara irakaslea.
• 1954 - José Luis Burgueña, bizkaitar futbolaria ohia.
• 1955 -
  • José Eugenio Azpiroz, PPko gipuzkoar politikaria.
  • Jesús María López Mauleon, nafar apaiza, Goi Xingu-Tucumãko apezpikua.
• 1960 - Xabier Losantos, bizkaitar futbol arbitro ohia.
• 1964 - Joseba Urizar, bizkaitar idazlea (h. 2021).
• 1965 - Koro Benito, gipuzkoar poeta, Salamancan.
• 1966 - Martxelo Rubio, gipuzkoar aktorea.
• 1969 - Vincent Etxeto, lapurtar errugbilari ohi eta entrenatzailea.
• 1971 - Lander Beloki Mendizabal, Mondragon Unibertsitateko Enpresagintza Fakultateko dekanoa.
• 1974 - Jon Pérez Bolo, bizkaitar futbolari ohia.
• 1980 - Zigor Aldama, Shanghain bizi den bizkaitar kazetaria.
• 1981 - Ainhoa Lendinez, gipuzkoar mendi-lasterkari eta kazetaria.
• 1985 - Mikel Belloso, gipuzkoar pilotari ohia.
• 1986 -
  • Imanol Aguiar, bizkaitar futbolaria.
  • Mikel Dañobeitia, bizkaitar futbolaria.
• 1987 - Mikel Garmendia Pajuelo, bizkaitar futbolaria.
• 1993 - Leire Elustondo, bizkaitar abeslaria, musika konposatzailea eta kazetaria.
• 1994 - Kévin Rodrigues, portugaldar jatorriko lapurtar futbolaria.
• 1995 - Pablo Paredes Lapeña, bizkaitar eskubaloi jokalaria.
• 1996 - Miguel Olabide, nafar futbolaria.
• 1999 - Mikel Goiria, bizkaitar futbolaria.
• 2000 - Joseba López, arabar txirrindularia.
• 2003 - Nicolás Serrano, bizkaitar futbolaria.

Mundua

• 1133 - Henrike II.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea (h. 1189).
• 1326 - Luis I.a Hungariakoa, Hungaria eta Kroaziako erregea (h. 1382).
• 1512 - Gerhard Mercator, flandestar geografoa, matematikaria eta kartografoa (h. 1594).
• 1637 - Jan van der Heyden, nederlandar margolaria eta grabatzailea (h. 1712).
• 1658 - Antoine de Lamothe-Cadillac, frantziar esploratzaile eta abenturazalea Frantzia Berrian (h. 1730).
• 1685 - Georg Friedrich Händel, alemaniar-britainiar konpositorea (h. 1759).
• 1696 - Giambattista Tiepolo, italiar margolari barrokoa (h. 1770).
• 1829 - Jean-Jacques Henner, frantziar margolaria (h. 1905).
• 1834 - Félix de Blochausen, Luxenburgoko lehen ministroa (h. 1915).
• 1851 - Daniel Urrabieta Vierge, espainiar margolari eta ilustratzaile grafikoa (h. 1904).
• 1853 - Howard Pyle, estatubatuar idazle eta ilustratzailea (h. 1911).
• 1854 - Ruth Belville, Greenwicheko Denboraren Emakumea, Londreseko negozio-emakumea (h. 1943).
• 1862 - Siegbert Tarrasch, alemaniar xakelaria (h. 1934).
• 1865 - Clémentine Delait, frantziar emakume bizarduna (h. 1939).
• 1868 - Prosper Poullet, Belgikako lehen ministroa (h. 1937).
• 1870 - Frank Norris, estatubatuar eleberrigilea eta kazetaria (h. 1902).
• 1879 - William Beveridge, britainiar ekonomialaria eta gizarte erreformagilea (h. 1963).
• 1881 - Augusto Barcia Trelles, espainiar abokatu, idazle, kazetari eta politikari errepublikanoa (h. 1961).
• 1887 - Heitor Villa-Lobos, brasildar musikagilea (h. 1959).
• 1888 - Ramón Otero Pedrayo, galiziar idazle eta politikaria (h. 1976).
• 1894 - Josep Obiols, katalan margolaria (h. 1967).
• 1896 - Lotte Eisner, alemaniar-frantziar zinemagilea (h. 1983).
• 1897 - Gunta Stölzl, alemaniar ehun diseinatzailea eta ehungilea, Bauhauseko emakumezko irakasle gutxietakoa (h. 1983).
• 1898 -
  • Misao Okawa, 117 urte eta 27 egun bizi izandako japoniarra (h. 2015).
  • Zhou Enlai, Txinako Herri Errepublikako gobernuburua (h. 1976).
• 1904 - Karl Rahner, alemaniar teologo katolikoa (h. 1984).
• 1908 - Rex Harrison, ingeles zinema eta antzerki aktorea (h. 1990).
• 1910 -
  • Ennio Flaiano, italiar gidoigile, antzerkigile, eleberrigile, kazetari eta antzerki kritikaria (h. 1972).
  • Paul Guth, frantziar idazle eta kazetaria (h. 1997).
• 1911 - Wolfgang Larrazábal, Venezuelako presidentea (h. 2003).
• 1912 - Jack Marshall, Zeelanda Berriko lehen ministroa (h. 1988).
• 1915 - Laurent Schwartz, frantziar matematikaria (h. 2002).
• 1918 - James Tobin, estatubatuar ekonomista, 1981eko Ekonomiako Nobel Saria (h. 2002).
• 1920 - Juan José Torres, Boliviako presidentea (h. 1976).
• 1922 - Pier Paolo Pasolini, italiar zinema zuzendaria, olerkaria, idazlea eta intelektuala (h. 1975).
• 1925 - Marie Mansart, frantziar aktorea (h. 2012).
• 1929 - J. B. Lenoir, estatubatuar abeslari, konpositore eta gitarrista (h. 1967).
• 1934 - Daniel Kahneman, estatubatuar psikologo, ekonomista eta unibertsitateko irakaslea, 2002ko Ekonomiako Nobel Saria.
• 1936 -
  • Canaan Banana, lehendabiziko Zimbabweko presidentea (h. 2003).
  • Dean Stockwell, estatubatuar aktorea (h. 2021).
• 1938 - Lynn Margulis, estatubatuar biologoa (h. 2011).
• 1941 - José María Merino, gaztelaniazko galiziar idazlea.
• 1942 - Felipe González, Espainiako presidente ohia.
• 1943 - Lucio Battisti, italiar musikari eta abeslaria (h. 1998).
• 1945 - Selina Hastings, britainiar kazetaria, idazlea eta biografoa.
• 1948 - Sara Lezana, espainiar flamenko-dantzaria eta aktorea.
• 1951 - Michael Gore, estatubatuar musikagilea.
• 1954 - Joao Lourenço, Angolako presidentea.
• 1956 - Adriana Barraza, mexikar aktore, irakasle eta zuzendaria.
• 1958 - Andy Gibb, ingeles abeslari eta musikaria (h. 1988).
• 1959 - Darío Grandinetti, argentinar aktorea.
• 1964 - Gerald Vanenburg, herbehereetar futbolari ohia.
• 1966 -
  • Mario De Clercq, belgikar ziklo-krosslaria.
  • Oh Eun-sun, hegokorear alpinista, munduko emakume alpinisten artean nabarmenenetakoa.
• 1968 - Ambrose Mandvulo Dlamini, Eswatiniko lehen ministroa (h. 2020).
• 1969 - Juan Carlos Villamayor, paraguaitar futbolari ohia.
• 1970 -
  • John Frusciante, estatubatuar abeslari eta gitarra-jotzailea, Red Hot Chili Peppers taldeko kide ohia.
  • Aleksandar Vučić, Serbiako presidentea.
• 1973 - Juan Esnáider, argentinar futbolari ohi eta entrenatzailea.
• 1974 - Eva Mendes, estatubatuar aktore eta modeloa.
• 1975 - Lucía Hoyos, espainiar modelo, telebista aurkezle aktorea.
• 1976 - Sarunas Jasikevicius, lituaniar saskibaloi-jokalaria.
• 1978 - Michiyasu Osada, japoniar futbolari ohia.
• 1982 - Dan Carter, zeelandaberritar errugbi jokalaria.
• 1987 - Anna Txakvetadze, georgiar eta ukrainar jatorriko errusiar tenislaria.
• 1988 - Liassine Cadamuro, frantziar futbolaria.
• 1989 - Kensuke Nagai, japoniar futbolaria.
• 1991 - Vicky Losada, kataluniar futbolaria.
• 1992 - Macarena Achaga, argentinar modelo, aktore, abeslari eta telebista aurkezlea.
• 1998 - Yusra Mardini, Berlinen bizi den siriar igerilaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1951 - María Juncal Labandibar, gipuzkoar olerkigilea (j. 1924).
• 1955 - Maria Amatriain, nafar hezitzailea (j. 1867).
• 1959 - José María Otamendi, gipuzkoar ingeniaria, Madrilen (j. 1885).
• 1969 - Ticiana Iturri, medikua, higienearen dibulgatzailea, haurdunaldian eta pediatrian espezialista, Bizkaiko lehenengo emakume medikua (j. 1904).
• 1990 - Gina Pane, lapurtar artista, 1970eko hamarkadan Body art landu zuena, Parisen (j. 1939).
• 1999 - Maurice Jouvet, lapurtar aktorea, Buenos Airesen (j. 1923).
• 2018 - Marian Arregi, gipuzkoar musikaria eta dantzaria, euskal dantza eta musika tradizionala berreskuratzen lan handia egin zuena (j. 1944).
• 2019 - Angel Aintziburu, nafar idazlea eta ohorezko euskaltzaina (j. 1930).

Mundua

• 254 - Luzio I.a, Aita santua.
• 1534 - Il Correggio, italiar pintorea (j. 1489).
• 1560 - Pedro Pacheco, espainiar kardinala eta Iruñeko apezpikua (j. 1488).
• 1576 - Luis de Requesens, kataluniar diplomatikoa eta politikaria (j. 1528).
• 1588 - Henrike I.a Borboi-Condékoa, Frantziako erlijio gerratan protestanteen liderretako bat (j. 1552).
• 1778 - Thomas Arne, ingeles musikagilea (j. 1710).
• 1795 - Ramón de la Cruz, espainiar antzerkigilea (j. 1731).
• 1803 - María Isidra de Guzmán y de la Cerda, Espainian Hizkuntzan unibertsitateko doktore-gradua eta Hizkuntza Ohorezko Akademikoaren duintasuna lortutako lehen emakumea (j. 1767).
• 1815 - Franz Anton Mesmer, alemaniar sendagilea (j. 1734).
• 1827 -
  • Alessandro Volta, italiar fisikaria, pilaren asmatzailea (j. 1745).
  • Pierre-Simon Laplace, frantziar matematikaria (j. 1749).
• 1875 - Julie von May, suitzar sufragista eta feminista (j. 1808).
• 1876 -
  • Marie d'Agoult, frantziar idazlea (j. 1805).
  • Francesco Maria Piave, italiar libreto egileak (j. 1810).
• 1893 - Hyppolyte-Adolphe Taine, frantziar historialaria (j. 1828).
• 1895 -
  • Nikolai Leskov, errusiar idazlea (j. 1831).
  • Henry Rawlinson, ingeles militara eta arkeologoa (j. 1810).
• 1899 - Elizabeth Brown, britainiar astronomoa, eguzki-behaketetan espezializatua (j. 1830).
• 1903 - Gaston Paris, frantziar jakituna (j. 1839).
• 1912 - Lorina Bulwer, britainiar jostuna, expresionismoaren adierazpen diren brodatuen sortzailea (j. 1838).
• 1917 - Manuel de Arriaga, Portugalgo lehendabiziko presidentea (j. 1840).
• 1925 - Johan Jensen, danimarkar matematikaria eta ingeniaria (j. 1859).
• 1937 - Enrique Moreno Plaza, espainiar merkataritzarako-itsasgizona, Matxitxakoko itsas guduan Nabarra bouaren kapitaina (j. 1906).
• 1940 - Toyoji Takahashi, japoniar futbolaria (j. 1913).
• 1944 - Max Jacob, frantziar margolari eta idazlea (j. 1876).
• 1947 - Alfredo Casella, italiar musikagile, piano-jotzaile eta orkestra-zuzendaria (j. 1883).
• 1950 - Edgar Lee Masters, estatubatuar idazlea (j. 1868).
• 1953 -
  • Sergei Prokofiev, errusiar musikagilea, orkestra zuzendaria eta pianista (j. 1891).
  • Josef Stalin, sobietar politikaria, SESBeko bigarren buruzagi gorena (j. 1878).
• 1957 - William Cameron Menzies, estatubatuar zinema zuzendari, arte zuzendari eta ekoizlea (j. 1896).
• 1963 - Patsy Cline, estatubatuar country abeslaria (j. 1932).
• 1966 -
  • Anna Akhmatova, errusiar poeta, XX. mendeko Errusiako poetarik gailenetakoa (j. 1889).
  • Joseph Alexander Gray, australiar fisikaria (j. 1884).
• 1967 - Mohammad Mossadegh, Irango lehen ministroa (j. 1882).
• 1979 - Leland John Haworth, partikulen fisikari estatubatuarra (j. 1904).
• 1982 - John Belushi, estatubatuar aktore, umorista eta musikaria eta The Blues Brothers taldearen sortzaileetako bat (j. 1949).
• 1984 -
  • Tito Gobbi, italiar baritonoa (j. 1913).
  • William Powell, estatubatuar aktorea (j. 1892).
• 1992 - Giuseppe Olmo, italiar txirrindularia (j. 1911).
• 2000 - Lolo Ferrari, frantziar dantzaria, abeslaria eta aktore pornografikoa (j. 1963).
• 2001 - Franz De Mulder, belgikar txirrindularia (j. 1937).
• 2004 - Masanori Tokita, japoniar futbolaria (j. 1925).
• 2006 - Richard Kuklinski, soldatapeko estatubatuar hiltzailea (j. 1935).
• 2013 -
  • Hugo Chávez, Venezuelako presidentea (j. 1954).
  • Víctor Valera, venezuelar eskultorea (j. 1927).
  • Tove Wallenstrøm, danimarkar aktorea (j. 1915).
• 2014 -
  • Leopoldo María Panero, espaniar abangoardismoko poeta, novísimos taldekoa (j. 1948).
  • Luis Villoro, mexikar filosofoa (j. 1922).
• 2015 - Jim McCann, irlandar plazagizon eta folk abeslaria (j. 1944).
• 2016 -
  • Nikolaus Harnoncourt, austriar orkestra-zuzendaria (j. 1929).
  • Ray Tomlinson, estatubatuar programatzailea, ARPANET sarean lehen posta elektroniko sistema inplementatu zuena (j. 1941).
• 2019 - Jacques Loussier, frantziar piano-jotzailea eta musikagilea (j. 1934).
• 2022 - Miquel Strubell i Trueta, kataluniar soziolinguista (j. 1949).
• 2023 -
  • Romualdo Arppi Filho, brasildar futbol epailea (j. 1939).
  • Klaus Bonsack, alemaniar luge lasterkaria (j. 1941).
  • Gary Rossington, estatubatuar musikari eta egile abeslaria, Lynyrd Skynyrd Southern rock taldeko kidea (j. 1951).

Jaiak eta urteurrenak

• Sehaska egutegiko izendegia: Ele/Eleder eta Euxebi/Euxebio.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2392
• Multimedia: 5 March

Martxoaren 4 | Urteko egutegi | Martxoaren 6