Cybersyn proiektua

Operazio Gelaren (konputu zentroan egongo zena) 3D-ko irudikapen bat: gela honetan informazio ekonomikoa jaso, bildu eta erabaki azkarrak hartzeko baliatuko zen. Gestalten printzipioak erabiliz diseinatu zen.^[1]

Cybersyn edo Synco denbora errealean kontrolatutako plangintza ekonomikorako proiektu txiletarra izan zen, Salvador Allende Gossensen gobernupean garatua, 1971-1973 artean. Proiektu hau teletipo makinen sarea zen. Honekin Santiagon zegoen zentroarekin txileko fabrikak denbora errealean komunikatu ahal izatea bilatzen zen. Zentro horretan gobernuak ekoizpen industrialeko sistemen funtzionamendua modelatuko zuen. Hau da, fabriketako produkzioari buruzko informazioa jaso, prozesatu eta aztertuko zen, langileen beharrak asetzeko, zibernetikaren printzipioak erabiliz.^[2]

Sistemaren sortzaile nagusia Stafford Beer britainiar zientifikoa izan zen. Bere ustez, zibernetika, Mundu Gerraostetik, kontrola eta komunikazioa aztertzeko hurrengo zientzia izan zitekeen, sistema sozialen (erakundeak), biologikoen (organismoak) eta mekanikoen (makinak) funtzionamendu konplexuaren artean amankomuneko gaiak aurkitzea ahalbidetuko zuena^[2]. Allende presidenteak proiektuan gobernatzeko beste era bat ikusten zuen "sozialismo txiletarra". Honek partzialki banantzen zen Sobietar Batasunetik edo Kubatik. Horregatik bi pertsonaia hauen elkarlana bi utopiaren topaketa gisa definitu izan da, bata politikoa, sozialismoa eratzea era pazifiko eta demokrazia burgesaren barnean, eta teknologikoa^[2]^[3].

Cybersyn testuinguru zail batean agertzen da (Txileko 1970 hamarkada) eta gainera baliabide teknologiko eskasekin. Hori dela eta proiektu berritzaile bat izan zen mundu mailako teknologiaren historian. Momentuan ARPANET, Internetaren aitzindari estatubatuarra, oraindik eraikuntza prozesuan zegoen. Momentu berean Viktor Glushkovek sobietar matematikariak 1962 planteatutako OGAS sistemari baliabideak ezeztatu zizkioten 1970ean Sobietar Batasunean.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Testuinguru gisa, Salvador Allenderen gobernuak, 1970etik 1973ra bitartean desjabetutako hainbat enpresa arlo sozialean nazionalizatu eta beretu zituenean, sistema ekonomikoa birplanteatzen hasi zen, Estatuko enpresen eta berriki nazionalizatutakoen informazioa koordinatuz. Nazionalizazio azkarrak Estatuko enplegatuen hazkundea ekarri zuen, langabezia murrizteko politika gisa ulertuta. Horrek, halaber, ekoizpena mantentzeko eta materialen eta lehengaien eskasia saihesteko eskulan kalifikaturen eza ikustaraztea ekarri zuen^[2].

1970ean, Fernando Flores Ekoizpena Sustatzeko Korporazioko (Corfo) zuzendari orokor tekniko izendatu zuten, Pedro Vuskovicen zuzendaritzapean eta haren agindupean, eta enpresa nazionalizatuen eta Estatuaren arteko kudeaketa eta koordinazioa gidatzeko helburuarekin. Floresek ezagutzen zituen Stafford Beer britainiarrak ingeniaritzako ikaslea zenetik proposatutako teoriak eta irtenbideak, eta, baita ere, Beeren aholkularitza-enpresarekin (SIGMA) zuen harreman profesionalagatik^[2].

Raul Espejorekin batera, zeinak CORFOn ere lan egiten baitzuen eta gerora proiektuaren zuzendari operazionala izan baitzen, gutun bat idatzi zion Stafford Beerri, The Brain of the Firm (Allen Lane, London, 1972) liburuan deskribatzen zuen VSM (sistema bideragarriaren eredua) Txilen ezartzera gonbidatzeko. Beerrek onartu egin zuen eta proiektua 1971n hasi zen garatzen.

Ia bi urteko lanaren eta aurrerapen imajinaezinen ondoren, gobernu zibernetikoaren proiektua Salvador Allende presidenteak onartu zuen La Moneda jauregian inplementatzeko. Urtebete eman zuen eraikitzen (1971ko azarotik 1972ko hilabete berera), baina ez zen inoiz erabat amaitu.

1971n, Allenderen gobernuak informazioa kudeatzeko eta transferitzeko sistema zibernetiko berritzailea garatzen hasi zuen Txilen. Proiektuaren izena Cybersyn izan zen, "sinergia zibernetikoa" (ingelesezko Cybernetic Synergy), edo Synco, "informazio eta kontrol sistema"^[2]. Bere helburuen artean zeuden:

Lehenik eta behin, ia denbora errealean, formatu dinamiko, malgu eta egituratuetan, Txileko Estatuaren jabetzako enpresetako ekoizpen industrialari buruzko informazioa gobernuarengana transferitzea.
Bigarrenik, estatuko teknikariek horiek prozesatu eta azter ditzaten ahalbidetzea, herrialdearen ekonomiaren plangintza eraginkorra ahalbidetuko duten erabakiak hartzeko^[2].

Sistemak bere erabilgarritasuna erakusteko aukera izan zuen 1972ko urrian, hilabete horretan egindako ugazaben lanuztean, langabezian zeuden 50.000 kamioilarik Santiagoko kaleak blokeatu zituztenean. Teletipo-makinen bidez, gobernua gai izan zen hirirako elikagaien garraioa koordinatzea Allenderi leial zitzaizkion eta langabezian ez zeuden 200 kamioi ingururekin. Gertaera hori komentatuz, Beer apalki adierazi zuen: "Komunikazioa kontrola da" . Bere taldeko hainbat kidek ere aipatzen zuten Synco langileak fabriketako erabakietan modu sistematikoagoan inplikatzeko modu bat izan zitekeela.

1973ko irailaren 11ko kolpe militarraren ondoren, kontrol-zentroa suntsitu egin zen. Cybersyn edo Synco ezin izan zen aplikatu, eta bertan behera utzi zuten.

Sistema[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eduardo Frei Montalvaren agintaldian erositako 500 teletipo erabili gabe zeudenez, makina bakoitza fabrika batean instalatu zen. Santiagoko kontrol-zentroan, ordenagailu batek egunero prozesatzen zuen fabriketatik jasotako informazioa. Informazio hori prozesatzean, epe laburreko iragarpenak eta hobekuntzak egiteko gomendioak lortzen ziren. Lau kontrol-maila zeuden (konpainia, adarra, sektorea eta totala), atzeraelikadura algedonikoa zutenak (beheragoko kontrol-mailak ezin bazuen arazo bat konpondu denbora-tarte jakin batean, goiko maila horren inguruan jakinarazten zen). Emaitzak operazio-gelan eztabaidatzen ziren eta plan orokor bat egiten zen^[3].

Synco proiektuaren softwareak Cyberstride zuen izena, eta filtro-bayestarrak eta kontrol-bayestarra erabiltzen zituen. Txileko programatzaile talde batek idatzi zuen 12 programatzaile britainiarren laguntzarekin^[4].

Operazio-gelak (Opsroom) nahiko itxura futurista zuen, Beerrek berak zioenez "zientzia-fikziozko pelikula baten agertokia zirudien... Bertan ez dago paperik. Informazioa pantailetan eta eredu elektroniko bizidunetan islatzen da, eta aretoaren inguruan hedatzen dira". Altzari hauek zituen: 7 aulki birakari (sormenerako onenak), botoi-panel batekin. Botoi horiek hainbat pantaila erraldoi kontrolatzen zituzten, informazioa eta eragiketen egoerari buruzko informazioa biltzen zuten beste panel batzuk pantaila hauetan proiektatzeko.

Proiektua Stafford Beer-en Platform for Change liburuan aipatzen da.

Cybernet[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Cybernet enpresen eta gobernuaren arteko komunikazio sare ameslaria izan zen; beharbada bere motako lehena munduan.

Txilen zehar hainbat lantegitako telex-sare bat zen. Prozesu hori 1971ko azaroan hasi zen egiten. Sare horren koordinazioa Roberto Cañete ingeniari, marinel ohi eta Stafford Beer-eko itzultzailearen esku egon zen, zeinak lehendik ere esperientzia baitzuen komunikazio-sareetan.

Hala ere, transferentzia-aplikazioak oraindik informazioa prozesatzeko sistema arkaikoen mende zeuden. Enpresek egunean behin bidaltzen zioten informazioa ECOM-en zentralari. Informazio hau Isaquino Benadofek zuzendutako ingeniariek prozesatzen zuten, eta erabiltzaileei bidaltzen zitzaien.

Ekintza hau sistema zibernetiko berri bat erabiliz, Txilen informazio ekonomikoa denbora errealean transferitzeko lehen esperientzietako bat egiteko oinarriak jarriko lituzke.

Cyberstride[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Cyberstride izan zen Cybersyn proiekturako diseinatutako softwarearen izena. Bere funtzioa enpresetatik iristen zen informazioa prozesatzea zen, aurrez definitutako aldagaietan bihurtzeko eta 'ia denbora errealean' eta salbuespenez txostenak sortzeko.

Informazioa enpresek bidali eta jasotzen zuten telex bidez, eta IBM 360 konputagailu batek prozesatzen zuen.

Helburua zen txostenak bidaltzea haiekin erabakiak har zitzaketenei, bereziki enpresetako administratzaileei. Enpresen informazio agregatua CORFOko administratzaileei eta eragiketa-aretoari ematen zitzaien, ulermen hutseko formatu batean.

Enpresek egunerokoan islatzen zituzten aldakuntzak identifikatzeko estatistika bayestarra erabili zen, eta bereziki Harrison-Stevens-en eredua erabili zen. Honetan anplifikadore, filtro eta normaltasun-, alerta- eta krisi-forma lehenetsiekin jarduerak definituz, balizko krisiei aurrea hartzeko etorkizuneko eredu dinamiko bat sortuz, eta horiek gertatu aurretik konponbideak aplikatzen lagunduz. Txileko Konputazio eta Informatika Enpresako (ECOM) taldeak egin zuen, Arthur Andersen enpresaren filial ingelesarekin batera.

Isaquino Benadof ECOMeko ikerketa eta garapen arloko zuzendariak hartu zuen bere gain proiektu hau. Cybersyn egin bitartean, Espejo Ingalaterrara joan zen Arthur Andersenen ekarpena negoziatzera, eta Benadof Estatu Batuetara eta Kanadara joan zen sistema ikertzera eta eboluzionatzera. Hala ere, Cyberstride piloto moduan bakarrik aplikatu zen, eta Cybersyn proiektuaren ekimen tekniko nagusietako bat zapuztu zen. Txilen sortutako informazio-transferentziaren eredu bat izan zitekeen, Internetekin paraleloan.

VSM[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Viable System Model (VSM), edo Sistema Bideragarriaren Eredua, Stafford Beerrek garatu zuen eta CYBERSYN proiektuaren inplementazioa gidatu zuen.

Prozesuen kudeaketa eta dinamika txertatzen dituzten oinarrizko hiru osagai ditu:

Erakundearen giroa edo ingurunea.
Eragiketa.
Administrazioa.

VSM edozein sistema bideragarriren egituraren eredu bat da. Sistema bideragarria giro aldakorrean bizirauteko eskaerak biltzen dituen edozein sistema antolatu bat da. Bizirik irauten duten sistemen oinarrizko ezaugarrietako bat ingurumen-baldintzetara egokitu daitezkeela da.

VSM-ren osagai zibernetikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sistema bideragarri baten osagaiak elkarren artean lan egiten duten bost azpisistema dira, eta erakunde bakoitzaren egituraren hainbat alderdiren bidez identifika daitezke.

Opsroom[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Opsroom-aren 3d errekreazio bat.

Opsroom edo operazio-aretoa Cybersyn-en testuinguruan egindako proiektuen lotura-puntua izan zen. Operazio gela bat eraikitzeko beharra The Brain of the Firm liburuan identifikatu eta azaldu zen. Enpresek bidalitako informazioa aurkezteko gunea zen, eta eskuragarri zegoen erabakiak hartzeko. Santa Maria etorbideko eraikin batean eraiki zuten, Philipsen bulegoetatik gertu.

Gestaltaren printzipioak jarraituz diseinatu zen, erabiltzaileei informazioa modu sinple eta sakonean xurgatzeko plataforma bat emateko. INTECek (Txileko Ikerketa Teknologikoen Institutua) diseinatu zuen, Jorge Barrientos ingeniariaren koordinazio orokorrarekin. Diseinu-taldearen buru Gui Bonsiepe zegoen, 1968tik aurrera Txilen lan egiten zuena, akademikoa eta Ulmeko (Alemania) HFG Unibertsitateko (Hochschule für Gestaltung) kudeatzaile nagusietako bat izan ondoren, Bauhaus eskolaren lanari jarraitu zion akademietako bat.

Diseinatzaile industrialen taldea honako hauek osatu zuten: Rodrigo Walker, Guillermo Capdevila, Alfonso Gómez, Guillermo Cintolesi, Fernando Shultz, Michel Weiss (Alemania), Wolfgang Eberhagen (Alemania) eta Werner Zemp (Suitza). Diseinu grafikoko taldea, pantailetan erakutsiko ziren irudiak prestatzeaz arduratzen zena, Pepa Foncea, Lucía Wormald, Eddy Carmona eta Jessie Cintolesik osatzen zuten.

Gela hexagonala zen, gailuak behar bezala jartzeko aukera ematen zuen forma organikoa. 7 aulki birakari zituen kuxin laranjekin — Puente Altoko lantegi batean eginak —, kafe-alfonbra baten gainean, zurezko panelez estalitako paretak, Etorkizuna izeneko pantaila bat, VSMren eskema bat (Staffy), hainbat fabrikaren denbora errealeko ekoizpenari buruzko txostenak zituzten pantaila batzuk, salbuespen- edo larrialdi-egoerei buruzko informazioa zuen pantaila bat, Giza Nerbio Sisteman oinarritutako eredu zibernetiko baten irudia zuen horma bat eta Data Feed bat. Aulki bakoitzak kontrol interaktiboko gailu bat zuen eskuineko besoan. Gailu horrek, bere botoiak (objektu geometrikoak) konbinatuz, proiekzio-aginduak aktibatzen zituen informazio-pantailetan, erabiltzaileen eskakizunen arabera, hala nola barra-grafikoak, taulak eta industria-ekoizpenaren argazkiak, kanpoko eta barruko komunikazioa optimizatuz^[2].

CHECO proiektua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

CHECO ("chilean economy") proiektuaren helburua Txileko ekonomia modelatzea eta etorkizunerako portaera ekonomikoaren simulazioak sortzea izan zen. Hori DYNAMO izeneko programa baten bidez egiten zen, jatorriz "Erromako Klubarentzat" garatua, Massachusettseko Teknologia Institutuko (MIT) Jay Forrester irakasleak gidatuta.

Kontrol-gelan, aplikazio hori "ETORKIZUNA" pantailan zabaltzen zen, eta tresna hori epe ertain eta luzeko erabakiak babesteko hausnarketa-gune bihurtzen zen.

DYNAMO aplikazioa Lancasterreko Unibertsitateko (Erresuma Batua) Ron Athertonek inplementatu zuen Cybersyn proiektuan, eta Mario Grandi ingeniari kimikoa buru zuen lantaldeak aplikatu zuen.

Cyberfolk[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Cyberfolk Cybersyn-en taldeak egindako esperimentu bat izan zen. Kontzeptualki, jendeari politikariekin eta administratzaileekin urrutiko eta denbora errealeko konexioa izateko aukera ematean zetzan, gobernu-erabakiak eztabaidatuz eta, horrela, erabakietan demokratikoki parte hartuz.

Xede horietarako diseinatu zen sistemak aukera ematen zien bilera bateko partaideei elkarrizketen aurrerapenarekiko adostasuna edo desadostasuna adierazteko. Horretarako, parte-hartzaileek birakari pertsonal bat erabiltzen zuten, egurrezko aparatu eta zirkuitu analogiko batera seinalea denbora errealean bidaltzeko aukera ematen ziena. Aparatu horrek seinale pertsonalak gehitzen zituen, eta emaitza zirkuluerdi-formako grafiko batean irudikatzen zen. Grafiko horrek mutur batean "ados" eta bestean "ados ez" zioen. Aparatu horri esker, parte-hartzaileek bileraren aurrerapenarekin zuten gogobetetasuna ikus zitekeen (Beerrek 'Algedonometer' deitu zion aparatu horri).

Sistema gobernuaren erabakiak hartzeko prozesua demokratizatzeko tresna bat zen, eta zientziaren tresnak herriari ematen zizkion, beren enpresen eta komunitateen erabakiak hartzerakoan modu aktiboan adierazteko eta parte hartzeko.

Hala ere, sistema aurreratuegia izan zen horrelako tresnak erabiltzen ohituta ez zegoen sistema sozial batean aplikatzeko. "People Meter" analogiko mota hori oker erabili ahal izan zuten populazioak eta gobernuak. Sistema horrek konpromiso eta zintzotasunik handiena eskatzen zien sistemaren aldeei, eta egoera hori ezinezkoa zen garai hartan, Txilek bizi zuen ezegonkortasun sozioekonomikoa zela eta.

Allenderen gobernuaren aurkako taldeek kontrol sozialerako tresna teknologikoa izatea leporatu zioten esperimentu honi.