Gerty Dambury

Wikipedia, Entziklopedia askea
Gerty Dambury

Bizitza
JaiotzaPointe-à-Pitre, 1957ko otsailaren 27a (67 urte)
Herrialdea Frantzia
Lehen hizkuntzafrantsesa
Hezkuntza
Hizkuntzakfrantsesa
Jarduerak
Jarduerakantzerkigilea, idazlea, poeta, eleberrigilea eta antzerki zuzendaria
Jasotako sariak
Genero artistikoaantzerkia
olerkigintza
eleberria
IMDB: nm0198685 Edit the value on Wikidata

Gerty Dambury (Pointe-à-Pitre, Guadalupe, 1957ko otsailaren 27a) antzerkigile, zuzendari, nobelagile eta poeta frantsesa da. Bere obrak hainbat arlo hartzen ditu barne: antzerkia, albisteak, olerkigintza, eleberria.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gerty Dambury 1957ko otsailaren 27an jaio zen Pointe-à-Pitre-n (Guadalupe).[1] Bere aita Pierre Dambury zen, jostuna, eta ama (jaiotzez, Chaville-Budon), Pointe-à-Pitreko oihal-denda bateko saltzailea. Gerty Dambury zortzi senideetatik gazteena da.[2] Gertyk gazte-gaztetatik erakutsi zituen poesia eta antzerkiarekiko zaletasuna eta moldea.[3] Familia Pointe-à-Pitre-n bizi izan zen 1970eko hamarkadara arte; gero, Guadalupe utzi, eta Parisko eskualdera joan zen bizitzera.[3]

Gerty Damburyk 1971tik 1974ra bigarren mailako ikasketak egin zituen Montreuil-eko Jean-Jaurès Institutuan, eta gero, 1974tik 1978ra, ingeles eta arabiar ikasketak egin zituen Vincennes-eko Paris-VIII Unibertsitatean.[3][4] Pierre Dommergues, Noëlle Batt, Jean Gattégno, Dominique Jean, Paul Oren eta Jo Arditti izan zituen irakasle, eta azken horiek lagun minak ere bai.[3]

Ekonomia politikoa ere ikasi zuen, eta, aldi berean, emakume-taldeetan aritu zen hainbat kanpaina bultzatzen, emakumeen mugimendua bereziki aktiboa eta produktiboa zen garai hartan.[3] Coordination des Femmes noires erakundearen kide izan zen.[5]

1980an Guadalupera itzuli zen, eta han ingeles irakasle gisa lan egin zuen. Guadalupen bakarrik haziko zituen bi seme-alaba izan zituen, Leila eta Jalil Leclaire, 1983an eta 1984an jaioak. 1998an Frantziara itzuli zen, eta Montreuil-en bizi izan zen.[3]

Centre national du livre (CNL) erakunde publikoari esker bi idazketa-egonaldi lortu zituen Limoges-en (1992) eta Villeneuve-lès-Avignons-en, non Les Cahiers de Prospero aldizkariaren “L’Espace qui nous habite” atalaz arduratu baitzen.[1][3]

2012an bere lehen eleberria argitaratu zuen, Les rétifs. Kontakizunak Guadalupen 1967ko maiatzean izan ziren indarkeriazko gertaerak kontatzen ditu haur baten ikuspuntutik.[1] Urte berean, Gerty Damburyk Le Séna antzezlana estreinatu zuen. Lan horretan aktoreek eta ikusleek, elkarrengandik oso gertu kokaturik daudelarik, haien iritziak trukatzeko aukera dute Karibeko literaturako zenbait testuren harira.[1]

2015ean, beste ekintzaile afrofeminista batzuekin, Décoloniser les Arts kolektiboa sortu zuen, zeinean gaur egun ere lan egiten duen.[6] Urte berean, Prix Carbet de la Caraïbe et du Tout-Monde saria irabazi zuen Le rêve de William Alexander Brown liburuagatik.[7]

2018ko maiatzean, Guadalupen, La radio des bonnes nouvelles antzezlana estreinatu zuen. Obra horretan, ia ezezagunak diren edo ahaztuta dauden egiazko zenbait emakumeri hitz egiteko aukera ematen die.[8][9] Olerkia eta ipuina ere idazten ditu, eta 2021ean Audre Lorderen The Black Unicorn poema liburua itzuli zuen (La Licorne noire).[1]

Engaiamendu publikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gerty Dambury Marche des Femmes pour la Dignité (MAFED) erakundeko kidea da. MAFED "Estatu arrazakeria pairatzen duten emakumez bakarrik osatutako kolektibo autonomoa" da, eta Parti des Indigènes de la République alderditik gertu dago.[10]

Halaber, Françoise Vergès, Eva Doumbia eta David Bobée-rekin batera, Décoloniser les arts artista-elkarteko kidea da. Elkarteak eszena garaikidearen ikuspegi «dekoloniala» defendatzen du, eta bere printzipio-adierazpenean «konpromisoa hartu zuen arteetan eta zuzeneko emanaldietan gerta litekeen edozein diskriminazio etnikoren aurka borrokatzeko».[11][12]

David Bobéek zuzendutako Normandie-Rouengo Zentro Dramatiko Nazionalak Journées de la diversité jardunaldiak antolatu zituen 2016ko urriaren 11tik 13ra. Jardunaldi horietan, Gerty Damburyk, Fabienne Pourtein[13] eta Leïla Cukiermanekin[14] batera, diskriminazio arrazistari buruzko mahai-inguru batean parte hartu zuen, Décoloniser les arts taldearen izenean. Horrez gain, Damburyk hitzaldi bat eman zuen zerbitzu publikoko kontratazioetan gertatzen den diskriminazioari buruz. Bere azalpena Lehen Ministroak Paris-Est-Marne-La-Vallée-ko Unibertsitateko Yannick L'Horty irakasleari enkargatutako 2016ko txosten batean oinarrituta egon zen.[15] Txostenaren ondorioak ikusita, kolektibo diskriminatuetako pertsonak izendatzeko politika aktiboa gomendatu zuen, eta «kultura frantsesa» nozioaren edukiari buruzko hausnarketa eskatu zuen. Honela interpelatu zituen entzuleak:

Baina nola dago egituratuta kultura-administrazioa? Nork egituratu du? Zer ikuspegirekin? Nola ulertzen ditu Frantziako kulturaren izaera, «kultura-salbuespen» famatuari lotutakoa, eta munduan izan behar duen eragina? Zer espero dugu «frantses kulturadun» hautagaiarengandik? Zein da Frantziaz eman beharko lukeen irudia? Zer erakutsi eta irakurri nahi dugu geure buruaz, gure historiaz, geure baitako «bestearekin», «arrotzarekin», dugun harremanaz? Zein da Frantziako kultura-arduradunen irudimenean irauten duen kontakizun koloniala? Nola desegin kontakizun kolonial hori? Zer eskatzen diogu atzerriko jatorria duen artistari instituzioak onartua izan dadin?[16]

2010eko hamarkadan, honako ekintza hauek, beste batzuen artean, burutu zituen Décoloniser les arts elkarteak: protesta egin zuen Années folles garaiko Bal Nègre dantza-kabaretaren irekieraren aurka, Guillaume Cornut enpresariak erosi eta zaharberritutako aretoa[17]; Quai Branly Museoko "The Color line" erakusketaren azalpen historikoak nabarmendu zituen; Molières 2016 antzerki-sarien epaimahaia kritikatu zuen, hautatu zituen 86 artista guztiak, bat izan ezik, zuriak izan zirelako[18]; eta Parisko 20. barrutiko Tarmac kultura-espazioa ixtearen aurkako deia egin zuen.[19]

Isabelle Barbéris akademikoak kritikatu egin ditu Décoloniser les arts elkartearen ideiak eta jarduerak, batetik, bere ustez, etnodiferentzialistak eta arrazialistak direlako, eta, bestetik, indigenismoak, Parti des Indigènes de la République alderdiak zabaldutako ideologiak, kultura publikoaren munduan lortu duen instituzionalizazioa agerian uzten dutelako.[20] Bestalde, Barbérisek honela interpretatzen du elkartearen ekintzen helburua: “Estatu-arrazialismo hori ohiko bihurtzen denean, (...) ziur asko murgilduta egongo gara behin betiko kultura arrazista betean. Antirrazismoaren izenean inposaturiko kultura arrazista batean”.[21]

2018ko maiatzaren 6an, Montreuil-sous-Boisen, Gerty Damburyk Fraîches Women ikuspegi feministako jaialdiaren lehen edizioan parte hartu zuen, Leïla Sy urte hartako jaialdiko amabitxia zela.[22] Urte bereko uztailean, David Bobée zinema zuzendariak Dambury gonbidatu zuen bere Mesdames, Messieurs et le rest du monde antzerki sail parodikoan parte hartzera, 'Festival Off d' Avignon' antzerki alternatiboko jaialdian. Han Carole Thibaut antzerkigilearekin batera hitz egin zuen. Bere azalpenean salatu egin egin zituen, batetik, gizartean hedaturiko "inkontziente kolektibo arrazista" eta, bestetik, jaialdiko agertokietan eta Frantziako zuzeneko emanaldien munduan "arrazializatutako" pertsonek jasaten duten bazterkeria, bereziki erabakiak hartzeko eta programatzeko postuetan.[23]

2018ko irailaren amaieran, Kader Attiak Parisen sorturiko La Colonie harreman-gunean, Décolonisons les arts! liburu bildumaren aurkezpenean parte hartu zuen (L'Arche antzerki-argitalpenak).[24] Bilduma Gerty Damburyk, Françoise Vergès-ek eta Leïla Cukierman-ek koeditatu zuten. Editoreen arabera, "manifestu artistiko eta politikoa" da, eta eszenako zein ikus-entzunezkoetako jatorri, diziplina eta estilo desberdinetako hemezortzi artistaren saiakera laburrak biltzen ditu. Haietan, arrazakeriaz bizi izandako esperientzia pertsonalak kontatzen dituzte eta Frantziako arteetan biztanleriaren aniztasunaren presentzia areagotzeko ideiak jorratzen dituzte.[6] Artista horietako batzuk dira, besteak beste, Amandine Gay, Rébecca Chaillon, D 'de Kabal, Daïa Durimel eta Pascale Obolo.[25] France TV Info-k “arrazismoaren eta bereizkeriaren aurkako alegatu” horren berri eman zuen eta irtenbide zehatzak proposatu zituen.[6]

Sari eta aipamenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • 2008: Frantsesezko dramaturgiaren SACD saria Trames antzezlanagatik. Dapper Museoko antzokian antzeztu zen 2008ko azaroan.[4][26]
  • 2010: Carbet Sariaren 2010eko edizioak aipamen berezia eman zion bere lan osoaren kalitateagatik.[4][27]
  • 2015: Prix Carbet de la Caraïbe et du Tout-Monde saria Le Rêve de William Alexander Brown liburuagatik. Enpresari beltz batek irekitako lehen antzokiaren historiari buruzko saiakera.[5][28]

Obra[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Beheko zerrendetako lanak île en île-n, Frantzia kontinentaletik kanpoko idazle frankofonoen berri ematen duen webgunean, daude zerrendaturik.[1]

Antzerkia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Carfax, Lehen emanaldia Pointe-à-Pitre-ko Centre des Arts-en, 1986
  • Fyel (Eszenaratzea: José Exelis), Lehen emanaldia Guadalupeko CGOSen, 1986
  • Bâton Maréchal ou An Tan Sorin, Lehen emanaldia Pointe-à-Pitre-ko Centre des Arts-en
  • Rabordaille, éditions Théâtre ouverture, 1989 (OCLC 29194520)
  • Lettres indiennes, Editions Lansman (réimpr. 2009 (Les éditions du Manguier)) (1re éd. 1993) (OCLC 32045209)
  • Madjaka ou la fin du bal (Eszenaratzea: Evelyne Guillaume), Lehen emanaldia Basse-Terre-n, 1996
  • Survols. In : Démocratie mosaïque 1, Carnières, Belgique : Lansman, 1996 (OCLC 757446689)
  • Camille et Justine, CRELIQ et Société québécoise d'études théâtrales = (réimpr. 2006 (RivartiCollections, New-York)) (1re éd. 2000) (OCLC 751631171)
  • Reflux, 1998. (texte dramatique paru dans Mélancolie, nouvelles). Lu en tournée, et travaillé aussi avec des adolescents. Création pour les Rencontres de la Cartoucherie de Vincennes, mise en scène à trois voix de Koffi Kwahulé, juin 2000.
  • Cours lointaines, inédit. Créée à Neuchâtel, Suisse, juin 1999, mise en scène de Gerty Dambury, 1999.
  • Confusion d'instants (2003ko Festival des Abymes-en antzezteko sortua), Les éditions du Manguier, 2009 (OCLC 835191642)
  • Carêmes : suivi de Lui, Hutu, elle Tutsie ; et de Des mots qui chatouillent, Les éditions du Manguier, 2010 (OCLC 713650708)
  • Enfouissements, Les éditions du Manguier, 2010 (OCLC 713649206) Lue à Villeneuve-lez-Avignon en avril 2000 et au Mans (Théâtre de l’Éphémère) le 6 mai 2000.
  • Trames, Les éditions du Manguier, 2012 (OCLC 800553146)
  • Des doutes et des errances, suivi par Les Atlantiques amers (deux pièces). Paris: Éditions du Manguier, 2014.
  • La Radio des bonnes nouvelles. Paris: Éditions du Manguier, 2018.

Eleberria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Les rétifs, Les éditions du Manguier, 2012 (OCLC 814508951)
  • La Sérénade à Poinsettia, Les éditions du Manguier, 2016 (OCLC 978-2-918565-21-5)

Poesia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Rassemblement, in L'humeur du monde, éditions Revue Noire, Paris, 1993
  • Fureur enclose, Coulonges-les-Sablons: la Flèche du temps, 1999 (OCLC 467959609)
  • Effervescences, Les éditions du Manguier, 2010 (OCLC 815520678)
  • La Jamaïque est mon Afrique, fantaisie (édition français-créole). Paris: Éditions du Manguier, 2014.
  • Ruines et Revifs. Paris: Éditions du Manguier, 2020.

Narrazio laburra[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Mélancolie, Coulonges-les-Sablons: la Flèche du temps (1999) (OCLC 468217538)
  • Dialogue, narrazio poetikoa, IN Condé, Maryse; Rutil, Alain, Bouquet de voix pour Guy Tirolien. Pointe-à-Pitre: Jasor, 1988.
  • Ruptures, narrazio laburrak. Montréal: Éditions de L’Hexagone, 1998.

Gazteei zuzendutakoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • La musique créole: Tino le lamantin, Gallimard Jeunesse Musique, 2013, 36 or. (ISBN 9782070652051, OCLC 896990272)[29]

Turismo liburuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Claude Bernabé; Margareth Cartier; Gerty Dambury (préf. Gerty Dambury : Aimé Césaire), Antilles, Larousse, 2001 (OCLC 45755761)

Saiakera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Robert Radford, préface d’Aimé Césaire. Paris: Fragments, coll. « Passions d'ailleurs », 2000 (OCLC 51770082)
  • Le rêve de William Alexander Brown, Les éditions du Manguier, 2015 (OCLC 978-2-918565-17-8)
  • Décolonisons les arts!, Gerty Dambury, Leïla Cukierman eta Françoise Vergès-ek zuzendua, L'Arche Éditeur, 2018 ISBN 978-2-85181-945-1

Bestelakoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • « Les littératures africaines d'expression française », in Clartés, 5. zk., 1999, 1-10 or.
  • Terre-plein, in La Traductière, 24. zk., Paris, 2006
  • Cris, Voyages, in Osiris 62. zk., Old Deerfiels, Massachusetts, 2006
  • Retrait, in La Traductière, 25. zk., Paris, 2007
  • Surprise, Sans desseins, Ô les cyprès, L'homme qui attend, in Osiris, 67. zk., Old Deerfield, Massachusetts, 2008

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Edwards, Carole. Les dramaturges antillaises; Cruauté, créolité, conscience féminine. Paris: L’Harmattan, 2008.
  • Houyoux, Suzanne. « Entretien avec Gerty Dambury ». Elles écrivent des Antilles. Suzanne Rinne and Joëlle Vitiello, éds. Paris: L’Harmattan, 1997: 267-276.
  • Lee, Vanessa. Four Caribbean Women Playwrights: Ina Césaire, Maryse Condé, Gerty Dambury and Suzanne Dracius. New York: Palgrave Macmillan, 2021.
  • Makward, Christiane. « Pressentir l’autre: Gerty Dambury, dramaturge poétique guadeloupéenne ». L’Annuaire Théâtral 28 (automne 2000): 73-87.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, frantsesezko wikipediako «Gerty Dambury» artikulutik itzulia izan da, 2023-12-06 data duen 210216769 bertsioa oinarritzat hartuta. Sartze-datarik ez duten erreferentziak, edo 2023-12-06 baino lehenago datatuak, jatorrizko artikulutik ekarri dira itzulpenarekin batera.
  1. ↑ a b c d e f (Frantsesez) «Gerty Dambury» Île en île 2003-05-11 (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  2. ↑ (Ingelesez) Selk, Vanessa. «Gerty Dambury A French intellectual in Miami» archive.wikiwix.com (CULTURAL SERVICES. FRENCH EMBASSY IN THE UNITED STATES) (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  3. ↑ a b c d e f g (Frantsesez) Makward, Christiane. (2000). «Pressentir l’autre : Gerty Dambury, dramaturge poétique guadeloupéenne» L’Annuaire théâtral : revue québécoise d’études théâtrales (28): 73–87.  doi:10.7202/041439ar. ISSN 0827-0198. (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  4. ↑ a b c (Frantsesez) Gerty Dambury : biographie, actualités et émissions France Culture. radiofrance (Noiz kontsultatua: 2023-01-08).
  5. ↑ a b (Frantsesez) «Lecture de poésie par Gerty Dambury - Palais de Tokyo» palaisdetokyo.com (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  6. ↑ a b c (Frantsesez) Triay, Philippe. (2018-09-19). «"Décolonisons les arts !" Le plaidoyer anti-raciste et anti-discriminatoire de créateurs de la diversité» France TV Info, Outremer la 1ère (Noiz kontsultatua: 2024-01-08)..
  7. ↑ (Frantsesez) «Prix Carbet - 2015» www.tout-monde.com (Institut du Tout-Monde) (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
  8. ↑ (Frantsesez) «Gerty Dambury» www.arche-editeur.com (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  9. ↑ (Frantsesez) «De vive(s) voix - La radio des bonnes nouvelles: du théâtre au féminin» RFI 2019-01-22 (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
  10. ↑ (Frantsesez) MAFED. (2015-10-01). «MEETING MARCHE DE LA DIGNITE» Indigènes de la République (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  11. ↑ (Frantsesez) Triay, Philippe. (2016-02-17). «"Décoloniser les arts" : la charte d’un collectif d’artistes de la diversité contre les discriminations dans le spectacle» Outre-mer la 1ère (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  12. ↑ (Frantsesez) Décoloniser les arts. (2016-02-17). «Charte de l'association "Décoloniser les arts"» issuu.com (la1ere - Issuu) (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  13. ↑ (Frantsesez) Pourtein, Fabienne. (2016-11-24). Culture ouverte et territoires. Le Club de Mediapart - Décoloniser Les arts (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  14. ↑ (Frantsesez) Cukierman, Leila. (2016-11-08). «Questionner l'universel» Mediapart (Le Club de Mediapart - Décoloniser Les arts) (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  15. ↑ (Frantsesez) L'Horty, Yannick. (2016-07-12). «Rapport au Premier Ministre : Les discriminations dans l'accès à l'emploi public» www.fonction-publique.gouv.fr (Minisère de la Transformation et de la Fonction Publiques)..
  16. ↑ (Frantsesez) Dambury, Gerty. (2016-11-07). «Agir sur les structures étatiques pour décoloniser les imaginaires» Club de Mediapart (Club de Mediapart - Décoloniser Les Arts).
  17. ↑ (Frantsesez) «L'étonnant chantier musical du Bal Nègre» Le Parisien 2014-12-10 (Noiz kontsultatua: 2024-01-08)..
  18. ↑ (Frantsesez) Décoloniser Les arts. (2017-02-20). 2017 devra être décoloniale !. Le Club de Mediapart (Noiz kontsultatua: 2024-01-08)..
  19. ↑ (Frantsesez) Décoloniser les arts. (2018-02-06). Décoloniser Les Arts dénonce la fermeture du Tarmac. Le Club de Mediapart (Noiz kontsultatua: 2024-01-08)..
  20. ↑ (Frantsesez) Barbéris, Isabelle. (2017-12-21). «Dérives « décoloniales » de la scène contemporaine» Cités (72): 199–212.  doi:10.3917/cite.072.0199. ISSN 1299-5495. (Noiz kontsultatua: 2024-01-08)..
  21. ↑ (Frantsesez) Barbéris, Isabelle. (2018). «La racialisation culturelle: institutionnalisation de l'indigénisme au cœur de la République des arts.» Cités, Presses universitaires de France 2018/3, 75: 95-108. (Noiz kontsultatua: 2024-01-08)..
  22. ↑ (Frantsesez) «Fraîches Women festival 2018 - une première édition explosive» La Chippo Lettrée 2018-05-17 (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  23. ↑ (Ingelesez) Bobée, David. (2018). «Ladies, Gentlemen, and the rest of the World» Festival d'Avignon (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  24. ↑ (Frantsesez) «Décolonisons les arts !» La Colonie (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).
  25. ↑ (Frantsesez) Cukierman, Leïla; Dambury, Gerty; Vergès, Françoise. (2018). Décolonisons les arts !. l'Arche ISBN 978-2-85181-945-1. (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  26. ↑ (Frantsesez) «Gerty Dambury (auteur de Les rétifs)» Babelio (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  27. ↑ (Frantsesez) «Gerty Dambury (auteur de Les rétifs)» Babelio (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  28. ↑ (Frantsesez) «La Guadeloupéenne Gerty Dambury reçoit le prix Carbet de la Caraïbe» Franceinfo 2016-01-24 (Noiz kontsultatua: 2024-01-07).
  29. ↑ (Ingelesez) «La musique créole : Tino le lamantin | WorldCat.org» search.worldcat.org (Noiz kontsultatua: 2024-01-08).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gerty_Dambury&oldid=9540121"(e)tik eskuratuta