Hirugarren sektore

Hirugarren sektore ekonomikoa edo zerbitzuen sektorea ekonomiaren hiru sektoreetako bat da, zerbitzuak barne hartzen dituena: merkataritza, turismoa, garraioa, hezkuntza eta osasuna, besteak beste. XX. mendearen bukaeran hasita, hirugarren sektorearen garrantzi ekonomikoa nabarmen handitu da lehenengo eta bigarren sektoreen aldean, tertziarizazio deritzon prozesu bati jarraikiz, gizarte postindustrial izenekoa zabalduz.

Sarrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zerbitzuen sektorea edo hirugarren sektorea ondasun materialak sortzen edo eraldatzen ez dituzten zerbitzuekin lotutako jarduerak biltzen dituen sektore ekonomikoa da. Munduko edozein biztanleren beharrak asetzeko eskaintzen diren zerbitzuak sortzen dituzte.

Besteak beste, azpisektore hauek biltzen ditu: merkataritza, komunikazioak, dei-zentroak, finantzak, turismoa, ostalaritza, aisia, kultura, ikuskizunak, administrazio publikoa eta zerbitzu publiko deritzenak; estatuak edo ekimen pribatuak (osasuna, hezkuntza, mendekotasunaren arreta) ematen ditu, besteak beste.

Beste sektoreetako (lehen sektorea eta bigarren sektorea) produkzio-jarduera zuzendu, antolatu eta errazten du. Produkzioaren sektoretzat jotzen den arren, bere zeregin nagusia jarduera ekonomikoaren hurrengo bi urratsetan aurkitzen da: banaketa eta kontsumoa.

Hirugarren sektorea nagusitzen da ekonomia garatuenetan beste bien aldean, eta horrek aukera ematen du hirugarren sektoreko prozesuaz hitz egiteko. Alfred Nobelen omenez, Suediako Bankuak Ekonomia Zientzietan ematen duen Sariak, Paul Krugman-ek, dio zerbitzu-sektorearen produktibitate txikiagoa eta produktibitatea hobetzeko zailtasuna direla herrialde askotako bizi-mailen geldialdiaren faktore nagusia.

Osaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zerbitzuen sektorea ekonomiaren arloek osatzen dute, hala nola:

Merkataritza (handizkaria, txikizkaria, frankiziak).
Finantza-jarduerak (bankuak, aseguruak, burtsa eta bestelako balore-merkatuak).
Zerbitzu pertsonalak: garrantzitsuenak dira ongizate-estatuarekin identifikatzen direnak (bereziki, hezkuntza, osasuna eta mendekotasun-arreta, zerbitzu publikoak, Estatuak edo ekimen pribatuak ematen dituztenak), baina beste batzuk (ile-apaindegiak, esaterako).
Edozein sektoretako enpresentzako zerbitzuak, hala nola enpresen kudeaketa eta administrazioa (maila exekutiboa barne), publizitatea eta aholkularitza eta aholkularitza ekonomikoa, juridikoa, teknologikoa, inbertsioena, etab.
Funtzio publikoa, administrazio publikoa, ordezkaritza politikoko jarduerak eta komunitatearentzako zerbitzuak, hala nola segurtasunaren eta defentsaren inguruko jarduerak (armada, polizia, babes zibila, suhiltzaileak, etab.) eta justiziaren inguruko jarduerak (epaileak, abokatuak, notarioak, etab.).
Hotelak eta turismoari buruzko jarduerak.
Aisiaren, kulturaren, kirolaren eta ikuskizunen inguruko jarduerak, ikus-entzunezko industriak edo irudi- eta soinu-industriak musika industria, zinema industria eta antzekoak, bideojokoak esaterako); argitalpen-industria, arte grafikoekin, industria-sektoreen artean sartzen da (hau da, bigarren sektorean).
Garraioa eta komunikazioa (salgaiak edo informazioa garraiatu ahala)
Komunikabideak, bereziki masa-komunikabideak edo gizarte-komunikabideak (prentsa, irratia eta telebista)
Telekomunikazioak, batez ere, baliabide pertsonalak (telefonia)
Informazioaren eta komunikazioaren teknologien (IKT) beste aplikazio batzuk, berezeki internet eta informatika.

Zerbitzu publikoko enpresak, sarritan, hirugarren sektoreko zatitzat hartzen dira pertsonei zerbitzuak ematen dizkietenean; hala ere, zerbitzu publikoko enpresaren azpiegitura sortzen denean, sarritan bigarren sektoreko zatitzat hartzen da, nahiz eta negozio bera operazioaren bi alderdietan inplikatuta egon daitekeen. Ekonomiek garapen-progresio bati jarraitzeko joera dute, nekazaritzan konfiantza handia izateko industriaren garapenean (adibidez, automobilak, ehunak, ontzigintza, altzairua, meatzaritza) eta, azkenik, zerbitzuan oinarritutako egitura baterantz. Mundu modernoan ibilbide hori egiteko lehen ekonomia Erresuma Batukoa izan zen; beste ekonomia batzuek, berriz, zerbitzuetan oinarritutako trantsizioa (batzuetan postindustrial deritzenak) egiteko erabili duten abiadura azkartu egin da haren gainean.

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zerbitzuen sektoreari dagozkion jarduerek ezaugarri hauek dituzte:

Ukiezinak dira. Lehenik eta behin, ukiezintasunak esan nahi du zentzumenek ezin dituztela zerbitzuak hauteman. Horregatik, ezin dira ikusi, ukitu, usaindu edo probatu. Horrela, ez da ondasunen transferentziarik egiten, baina erosleak onura bat jasotzen du. Zalantzarik gabe, ezaugarri hori oinarrizkoa edo lehentasunezkoa da zerbait zerbitzu gisa ulertzeko. Adibidez, pertsona batek telekomunikazio-zerbitzuak erosten dituenean, komunikatu ahal izateko seinalea lortzea da jasotzen duen onura. Heterogenoak dira. Bigarrenik, heterogeneotasunak esan nahi du zerbitzuak ezin direla modu estandarizatuan eskaini. Zerbitzu bat jasotzean, jasotako onura bakarra eta desberdina da. Izan ere, zerbitzuak enpresa berak ere eskain ditzake, baina beste pertsona batek eskaintzen ditu. Adibide gisa, apaindegi batera ilea moztera maiz joaten den pertsona baten kasua aipa dezakegu. Mozketa bakoitzaren azken emaitza zerbitzuaren eskatzaileari arreta ematen dion pertsonaren araberakoa izaten da.

Banaezinak dira. Hirugarrenik, zerbitzuen banaezintasunak esan nahi du ezinezkoa dela zerbitzua ematen duen pertsonatik bereiztea. Esan liteke zerbitzuaren ekoizpena eta kontsumoa aldi berean gertatzen direla. Zerbitzua bezeroa bertan dela ematen da. Era berean, ezaugarri hori azaltzeko, pentsa dezagun hortz-zerbitzuetan. Dentista batek ezin ditu zerbitzuak eskaini bezeroa bertan ez badago.

Galkorrak dira. Laugarrenik, zerbitzuak galkorrak dira, ezin baitira sotoan sartu edo biltegiratu, ekoizpena eta kontsumoa aldi berekoak baitira. Bestela esanda, zerbitzu batek bakarrik balio du gertatzen ari den unean kontsumitzen bada. Adibidez, ebakuntza bat egiten duen medikuak ezin du eragiketarik egin, ez lehenago, ez ondoren; beharrezkoa edo beharrezkoa denean bakarrik egin dezake.

Ez dira jabetzan eskuratzen. Azkenik, zerbitzu bat erosten denean, onura edo prestazio bat jasotzeko eskubidea lortzen da. Baina inoiz ezin da irabazi horren jabetza eskuratu. Zerbitzua ematen ari den bitartean bakarrik izaten da etekinaren gozamena. Beraz, bizi izandako esperientziarekin bakarrik geratzen da bezeroa. Izan ere, zinemara doan pertsona baten kasua izango litzateke, eta, funtzioaren amaieran, jasotako irabaziaren gogobetetasuna baino ez da geratzen.

Horrez gain, zerbitzu-sektorearen ezaugarri horien salbuespen batzuk. Garrantzitsua da aipatzea zerbitzu batzuek ez dituztela betetzen aurretik aipatutako ezaugarri horiek guztiak, informatika-zerbitzuen kasua esaterako: ukiezinak izateari uzten diote programak disko gogorrean edo memorian eramaten badituzte. Kasu horretan, bezeroak diskoaren edo memoriaren jabetza ere hartzen du; programaren zerbitzua estandarizatu egin daiteke, bezeroei eskaintzen zaizkien programa berak emanez; programak funtziona dezake, nahiz eta bezeroa bertan ez egon.

Zerbitzuen garrantzia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zerbitzuen sektorea oso garrantzitsua da edozein ekonomiarentzat, eta arrazoi hauek aipa daitezke: Oro har, zerbitzuen sektorean sortzen dira merkataritza-akordio garrantzitsuenak, bai Espainian, bai nazioartean. Zerbitzuen sektorea edozein herrialdetarako lan-aukera garrantzitsuak garatzen dituen sektorea da. Zerbitzuen sektorean ere inbertsio handiak egiten dira nazioartean. Lehiakortasuna eta garapena sortzen ditu. Izan ere, ekonomia garatuagoa den bitartean, zerbitzuen sektoreko jardueren kalitate eta kopuru handiagoa dago.

Azken produktu bat kontsumitzaileengana iristeko, enpresak hirugarren sektorean oinarritu beharko du. Lehenik eta behin, administratzaileek kudeatu behar dute enpresa, eta, gainera, aholkulariak izan behar ditu kontabilitatearen, zuzenbidearen eta giza baliabideen arloan. Halaber, bankuen eta finantza sektoreko beste agente batzuen finantziazioa beharko du.

Azkenik, enpresak ziurtatu beharko du produktua saldu eta bezeroei emango zaiela, eta horrek garraio, merkataritza eta publizitate zerbitzuak eskatzen dituela. Normaltasunez jarduteko, enpresak esparru juridiko ezarria, barne segurtasuna eta baliabide publikoak kudeatuko dituen administrazioa dituen komunitate batean egin beharko du. Jarduera horiek guztiak hirugarren sektorean sartzen dira.

Tertziarizazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tertziarizazioa aldaketa ekonomiko eta soziala da, eta iraultza industrialaren azken fasetik herrialde garatuenetako ekonomiei eragin die. Eraldaketa hori hirugarren sektoreko (zerbitzuak) jarduerak gehitzean datza, eta ekonomiako eremu nagusia izatera iristen da (biztanleria aktiboaren ehuneko handiena hartzen duena, eta herrialdearen BPGari ehuneko handiena ematen diona). Tertziarizazioak, sarritan, hirugarren sektorea ugariagoa izatera pasatzeaz gain, bigarren sektorea (industria) baino ekarpen handiagoa egiten du, eta, gainera, hirugarren sektoreko berezko lan mota beste guztietan zabaltzen da.

Hala ere, honako abantaila eta desabantailak aurkezten ditu aldaketak honek ekonomia batean:

Lanaren nazioarteko banaketa eta deslokalizazioa. Adibidez, industria-instalazioen aldaketan: bigarren industria-iraultzako (siderurgia, industria kimikoa) fabrika handi eta kutsatzaileak, eragin espazial eta ekologiko handikoak, deslokalizazioaren (lehen azpigaratutako herrialde industrializatu berrien mesedetan) eta 1973ko industria- eta energia-krisiaren ondorengo industria-birmoldaketaren mende daude.

Industria garbia. Herrialde aurreratuenen industria-mota berria industrialde moderno eta garbietan kokatuko da, baita hiri-eremuan eta unibertsitate-inguruneetan integratutako parke teknologikoetan ere, eta I+G eta I+G+B prozesuen sinergiak lortuko dira.

Landa eremua. Neurri txikiagoan, lehen sektoreko jardueren antzeko zerbait esan daiteke (nekazaritzakoak, abeltzaintzakoak, arrantzakoak eta basogintzakoak), horien mekanizazioak eta modernizazioak aldaketa handiak eragiten baitituzte lan-egituran eta ohiko lan-moduan. Hala ere, nabarmen gertatu da landa-eremuaren tertziarizazioa; izan ere, orain arte izan den bezain nekazaritzakoa izateari utzi dio, eta era guztietako jarduera ekonomikoak egin dira, bai landa-turismoari lotuta, bai eta telelanak uzten dituen lekutik erabat bereizita ere.

Bizitokien ordez komertzialak jartzea. Hirugarren sektoreko erabileraz ere hitz egiten da hiri-espazioaren erabileran, batez ere hirigune historikoetan eta hirigunean, eta, beraz, etxebizitzak (bizitegi-erabilera) erabilera turistiko, komertzial edo administratiboekin ordeztea esan nahi du.

Produktibitatearen geldialdia. Ekonomiako Nobel saridunak, Paul Krugman-ek, argudiatzen du zerbitzu-sektorearen produktibitate txikiagoa eta produktibitatea hobetzeko zailtasuna direla herrialde askotako bizi-mailen gorakadaren faktore nagusia. Horren arrazoia da zerbitzu-sektorearen zati handi batek ez duela ahalbidetzen serializazioa, kapitalaren intesibitatea areagotzea, mekanizatu ezin den profesionalen denbora pertsonal asko kontsumitzen duten zereginak baitira.

Lan egitura, azpienplegua eta langileen mugimendua. Industria-langile mota eta eskatzen zaion prestakuntza ere aldatu egin dira; izan ere, dagoeneko ez dago lotuta lanbide-heziketa zurrun eta amaitu batekin, eta horrek bere lan-funtzioa zehazten du erretiroa hartu arte; malgua da, lanpostua, lanbide-sektorea eta maila aldatzea ahalbidetzeko, ez bakarrik lan-sustapenaren aldetik, baita azpienpleguaren kasuan ere, banakako ikuspegitik, eta hori lan-eskubideen urraduratzat salatu da.

Zerbitzuen ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zerbitzuen ekonomia terminoa, aldiz, posible den jarduera ekonomiko guztia zerbitzu gisa tratatzen den eredu bati dagokio. Adibidez, IBMk zerbitzu-negozio gisa tratatzen du bere negozioa. Aplikazio espezifikoetarako prestazio handiko ordenagailuak fabrikatzen dituen arren, salgai fisikoak "negozio-irtenbideen" sektorearen zati txiki bat direla uste du.

Enpresa askok ikusi dute "negozio-irtenbideen" eskariaren elastikotasuna askoz txikiagoa dela hardwarearena baino. Harpidetza-prezioaren ereduaren pareko aldaketa ere gertatu da. Horrek esan nahi du fabrikatzaile asko, fabrikatutako ekipoaren zati batek ordainketa bakarra jaso beharrean, orain diru-sarreren fluxu konstantea jasotzen ari direla indarrean dauden kontratuengatik.

Industriak irekiagoa izateko joera du nazioarteko merkataritzari eta lehiari, zerbitzuen sektoreari baino. Horren ondorioz, industrializatu ziren herrialdeek lehia-krisiak izateko joera handitu egin da; adibidez, ekoizpen-kostuak, batez ere lanaren kostuak, txikiagoak direlako bigarren horietan. Ekonomia nagusietako fabrikazioaren ondoriozko uzkurdurak eragin dezake zerbitzuen sektorean konfiantza handiagoa izatea.

Batzuek, hala nola Paul Krugmanek adierazi dute zerbitzuek zailtasun bereziak dituztela: zerbitzu guztiak ez dira esportagarriak, eta, manufaktura industrialaren aldean, espero izatekoa da zerbitzu-sektoreko ondasun ekonomiko askok produktibitatearen irabazi apalak izatea.

Hirugarren sektorea Espainian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zerbitzuek Espainiako ekonomian duten garrantzia handitu egin da, batez ere, lan-merkatuan. Krisiaren hasieran, 2008an, okupatutako guztien % 68,1ek zerbitzuen sektorean egiten zuen lan. 2018an, aldiz, % 75,5ek (zazpi puntu baino gehiagoko igoera, Eurostaten arabera). Fenomenoa ez da Espainian bakarrik: ekonomiaren tertziarizazioa oso urrutitik dator eta jarraitzen du. Baina azken hamarkadako Espainiako jauzia Europan gailentzen da; Portugalen eta Kroazian bakarrik handiagoa izanik. Fenomenoaren atzean, eraikuntzak utzi duen zuloa dago, garraio- eta ostalaritza-adarrek idarra hartuz.

2018an Espainiako enplegu guztiaren % 77,9a zerbitzuak ziren; Europako batez bestekoaren gainetik. Zerbitzuen sektoreak, batez beste, EB-28ko enplegu guztiaren % 74 hartzen zuen 2018an. Enpleguko zerbitzuen proportzioak nabarmen egin du gora azken urteotan, 2000. urtean erregistratutako batez besteko % 66arekin alderatuta.

Horren truke, industrian enplegua jaitsi egin da, batez beste, 2000an % 26tik 2018an % 22ra; aldi berean, nekazaritzako enplegua erdira jaitsi da aldi horretan bertan, eta 2018an batez beste % 4ra iritsi zen.

Espainiako banku-ikuskatzailearen ekonomialariek diotenez, “berreskuratzea” egungo hedatze-fasean, zerbitzuen adar batzuetan kontzentratu da; konkretuki, turismo jardueraren hedapenarekin, hain zuzen ere.

Espainiako ekonomiaren tertziarizazioa 1959an hasi zen eta Hirugarren sektorearen hazkundea islatzen du, bai produkzioan bai enpleguan. Hirugarren sektorearen hedapena urbanizazioa, eta biztanleriaren ongizate-maila igotzearekin lotuta dago; egitura ekonomikoen konplexutasunarekin. Prozesu horretan azaltzen da Espainiako ekonomia nekazaritzakoa izatetik industriakoa izatera pasatzea; batez ere, zerbitzuen ondoren, eta fenomeno hori dena hirietan gertatzen da. Hirugarren sektorearen hazkunde-joera BPGaren osaketan (Barne Produktu Gordina) eta biztanleria aktiboan ikusten da.

Zerbitzuen sektorea etengabe handitzeko prozesua baldintzatu duten arrazoiak hauek izan dira: Industrializazio progresiboa, zerbitzuen eskaera areagotzea eragin zuena, adibidez, garraioak, banku- eta finantza-jarduerak. Industria-garapenaren beste ondorio bat hirien hazkundea izan zen; horrela, osasuna, hezkuntza, merkataritza, etab. bezalako adarren eskaria. Turismoaren hazkundeak, 1980ko hamarkadatik aurrera batez ere, hotelak, jatetxeak, aisiarekin lotutako zerbitzuak, garraioak, bankuak eta abar garatzea bultzatu zuen. Turismoa, gaur egun, hirugarren sektoreko zutabe garrantzitsuenetariko bat ez ezik, Espainiako ekonomiarena ere bada.

Industriaren eta turismoaren garapenarekin batera, Espainiako gizartearen bizi-maila igo egin zen. Horren ondorioz, kontsumo-jarraibideak aldatu ziren, eta aisiarekin, kirolarekin, ostalaritzarekin, kulturarekin, etxeko zerbitzuarekin, haurtzaindegiarekin, bankuekin eta abarrekin lotutako zenbait zerbitzuren eskaria handitu zen.

1980ko hamarkadan, irakaskuntza, ikerketa, komunikazioak, osasuna, etab. bezalako zerbitzuak emateko gastu publikoa ere handitu egin zen. Aldi berean, Autonomien Estatua ezartzearekin, bikoiztu egin ziren administrazioak (zentrala eta autonomikoa), eta horrek funtzionarioen kopurua nabarmen gehitzea ekarri zuen. Zerga berriak ezarrita zerga-sistema modernizatzeak funtzionario, gestoria, finantza- eta ekonomia-aholkularitza eta abarren beharra dakar.

Emakumea lan-merkatuan sartzeak eta lan-merkatuan egindako aldaketek, besteak beste, haurtzaindegien edo etxe-zerbitzuen eskaintza handitzea ekarri zuten.

Azkenik, enpresetan kostuen kanporatze-fenomenoa gertatu da, eta lehen enpresan bertan egiten ziren zerbitzuen gehikuntzan agertu da. Horren adibide da gestorien, aholkularitzen, etab. hazkundea. Horren guztiaren emaitza hirugarren sektorearen hazkunde ikusgarria izan da, bigarren sektorearen kalterako, eta, horregatik, desoreka bat ere izan da autonomia erkidegoen hazkunde ekonomikoan; izan ere, batzuetan, hirugarren sektorea biztanleria aktibo okupatuaren % 70 baino gehiago da, beste batzuetan, berriz, ez da % 50era iristen. Zerbitzu-sektorea Madril, Balearrak eta Kanariar Uharteetan (turismoa) kontzentratzen da lehenik, eta Katalunian, Euskal Herrian, Murtziako Eskualdean eta Andaluzian ondoren.

Hirugarren sektorea Euskal Herrian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zerbitzuen sektoreak gero eta pisu handiagoa du euskal ekonomian, eta dagoeneko BPGaren % 69 hartzen du. Jarduera ekonomiko horrek garrantzia hartu du azken urteotan. Euskadiko Barne Produktu Gordinaren (BPG) % 69,2 zerbitzuen sektoreak sortu zuen 2016. urtean. Jarduera ekonomiko horrek pisua hartu du azken urteetan, 2007an % 60,7 baitzen.

Euskal Estatistika Erakundeak, Eustatek, "Euskal Estatistika Urtekaria, 2017" argitaratu du. Horren arabera, EAEko BPGren ia % 70 zerbitzuen sektorekoak izan ziren 2016. urtean; ondoren, industriak % 23,9, eraikuntzak % 6,1 eta lehen sektoreak % 0,8.

Lurraldeka, Barne Produktu Gordinaren % 50,6 Bizkaian sortu zen, % 33 Gipuzkoan eta % 16,4 Araban, erakunde horrek ohar batean adierazi duenez.

Lan-merkatuari dagokionez, Eustatek adierazi du okupazioa % 65,7ra iritsi zela Euskadin aurreko urtean baino % 1,4 gehiago, eta langabezia % 13,4ra jaitsi zela, aurreko ekitaldian baino % 2 gutxiago.

Gizarteari dagokionez, urtekariak azpimarratzen du EAEko emakumeek batez beste egunean 2 ordu ematen dituztela etxeko lanetan eta 4,7 ordu seme-alabak zaintzen; gizonek, berriz, 1,2 ordu eta 3,3 ordu, hurrenez hurren. Euskadiko hirugarren sektorea Barne Produktu Gordinaren % 70 da eta biztanleriaren % 70ari lana ematen dio. Honako sektore eta/edo jarduera hauek biltzen ditu: Merkataritza, turismoa, ostalaritza, garraioak eta komunikazioak, jarduera profesionalak eta zerbitzu osagarriak eta hainbat zerbitzu. Pertsonen ehuneko handi batek sektore publikoan lan egiten du (administrazio publikoak, hezkuntza, osasuna eta gizarte-zerbitzuak).

Merkataritza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Era berean, barne-merkataritzan eta kanpo-merkataritzan banatzen da: Barnekoa: negozio txiki eta tradizionalak hiriguneetan eta hiriburuetan. Kanpoaldea: esportazioak eta inportazioak Sektore horrek langileen ia % 12 hartzen du. 10etik 6k txikizkako merkataritzan egiten du, nahiz eta handizkako merkataritza izan gehien fakturatu duena. Saltoki txikiek establezimendu guztien % 94,3, langileen % 56,3 eta Euskadiko fakturazioaren % 41,6 biltzen dituzte; merkataritza ertainak establezimenduen % 5,2, lanaren % 28,5 eta fakturazioaren % 41,7; era berean, establezimendu handiak establezimendu guztien % 0,5, langileen % 15,3 eta salmenten % 16,1 biltzen ditu. Zenbakietan, Euskadin 136.000 pertsonak egiten dute lan merkataritzan. Norberaren konturako pertsonek (autonomoek) izugarrizko garrantzia dute, gizarte-segurantzako filiazioen erdia baitira. Langileen profila emakumezkoa da gehienbat, 30 urtetik gorakoa eta goi-mailako hezkuntza-mailarekin, eta % 6k lanaldi osoko kontratu mugagabea du. Enpresei dagokienez, merkataritza kokatzen den egoera berrien ondorioz, saltoki baten iraupena ez da soilik " saltzeko gaitasunean " aurkitzen, baizik eta, batez ere, "Konektatuta egoteko eta modu profesionalean kudeatzeko gaitasunean". Nazioarteko dimentsioa funtsezko faktorea da euskal ekonomiaren lehiakortasunerako. Komunitatea kanpora ireki da, eta horren isla argia da haren esportazioen bolumen gero eta handiagoa, superabit komertzial bat lortu duena.

Turismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gastronomiak eta kulturak sortutako jarduera bihurtu da. Horrek guztiak turisten sarrera areagotzen lagundu du. Hona hemen turismoarekin egindako jarduerak: Ostalaritza Bidaia-agentziak eta bidaia-operadoreak Ostalaritza eta bidaia-agentziak dira sektore turistikoaren guztizko lanaren % 64,7a Beste jarduera turistiko batzuk 95.000 pertsonari ematen die lana (autonomia erkidego osoaren % 10)

Ostalaritza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

65.000 pertsona inguruk egiten dute lan ostalaritzan, hau da, langile guztien % 6,1ek. Ostalaritza-sektoreko lau establezimendutik hiruk bost langile baino gutxiago ditu. Ostalaritza-sektorean sartzen dira ostatu-zerbitzuak eskaintzen dituzten eta janari- eta edari-zerbitzuak eskaintzen dituzten enpresak. Janarien eta edarien banaketak (jatetxeak, beste janari-zerbitzu batzuk eta edari-establezimenduak) establezimenduen % 90,2, % 88,7 enplegua eta % 8 fakturazioa hartzen ditu.

Garraioak eta komukikazioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

45.000 pertsonak egiten dute lan Euskadin garraioen, posta- eta posta-jardueren sektorean. Langile guztien % 4,8 dira. Barnean hartzen ditu hiriko eta hiriarteko errepideko garraioak, eta lurreko beste garraioak (trenbidea, funikularrak, etab.). Auto pribatua erabiltzean, joan-etorrien % 6 egiten dira, autobusa % 17 eta trenak % 13. Tren-lineen azpiegiturak atzerakada handia izan du. Hori konpontzeko lehenengo urratsak euskal Ya gauzatzea da. Etorkizun hurbilean, azpiegitura horrek nabarmen erraztuko du hiru hiriburuen arteko konexioa, baita penintsularekiko eta Europarekiko harremanak ere.

Zerbitzu profesionalak eta enpresa-zerbitzuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sektore honetan 132.000 langile daude, hau da, langile guztien % 12,6.2019an, 10.000 milioi euroko fakturazioa egin zuen. Negozio-kopuruaren % 3a administrazio-jardueretan eta zerbitzu osagarrietan sartzen da, eta gainerako % 6a jarduera profesional, zientifiko eta teknikoetan (jarduera juridikoak eta kontabilitatea, arkitektura eta ingeniaritza, ikerketa eta garapena, publizitatea eta beste batzuk).

Ahulezien, mehatxuen, indarguneen eta aukeren balantzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ahuleziak Dinamismo demografiko eskasa, biztanleriaren zahartze progresiboa dakarrena, etorkizuneko hazkunde ekonomikoa gehien muga dezakeen elementuetako bat delarik. Hiritartze eredu berriek mugikortasun beharrak handitzen dituzte, eta, horregatik, garraio eta gizarte zerbitzuen (ospitaleak, zentroak, etab.) beharrak ere bai. Desoreka handia dago sektorearen bolumenean merkataritza arlokoak ez diren zerbitzuen artean, hau da, zerbitzu publikoak eta erdipublikoak barne hartzen dituen guztia, Europako batezbestekoa baino askoz ere txikiagoa den merkataritza-zerbitzuen sektorearen aldean.

EAEko egitura ekonomiko eta sozialak zerbitzu erkide ugari ditu gurekin lehiatzen diren sozietateetan. Zerbitzu pertsonalen edo hurbileko zerbitzuen eskaintza txikiagoa izatea, edo kasu askotan mota horretako zerbitzuak publikoak izan behar direla eskatzea: Haurren eta adinekoen zaintza, esaterako, beste alderdi batzuetan antzemandako aldaketetara egokitzeko beharrezkoa den gizarte-egokitzapena galarazten dute. Lurraldearen zati handi batek sektore turistikoa bultzatzeko duen gaitasuna, ez bakarrik udako hilabeteetan, baita urtean zehar ere. ETEen sare industrial batean enpresei zerbitzuak ematea ezinbestekoa da. Ildo horretatik, Euskadik sektore honen garapena erraztuko duten beharrezko azpiegiturak prestatu behar ditu; horretarako, berariazko eremuko sare industrialarekin eta parke teknologikoen sarearekin lotutako jarduera-eremu bereziak sustatu behar ditu.

Prestakuntza teknikoa duten belaunaldi gazteei sektore horretan enpresa-proiektuak garatzeko aukera eskaintzea. Nolabaiteko kalitate falta ematen diren zerbitzuetan. Industriarentzat kalitatearen kontzeptua biziraupenaren gakoetako bat den bezala, zerbitzuen sektorea ez da nazioarteko lehiari oraindik horren lotuta ez dagoen sektorea, eta ez da intentsitate berdinarekin prestatzen ari gure mugetatik kanpo zerbitzuak kontratatzeko erraztasunetik etorriko den etorkizuneko krisi bat saihesteko.

Sektore honetan ere, funtsezkoa da kalitatea eta bikaintasuna bilatzea. Indarguneak Kantauri itsasoko, Atlantikoko eta Ebro Ibarreko korridoreen elkargunean autonomia-erkidegoak duen posizionamendu estrategikoa. Bereziki, portu- eta aireportu-azpiegiturak oso garatuta daudenez, Europako Arku Atlantikoan garraioen “hub” intermodal bilakatu daiteke eskualdea. Per capita errenta handia. Espainiako batez bestekotik gorako ekoizpena, lan-merkatu eraginkorra, giza kapitalaren stock garrantzitsua, kapital fisiko pribatua, kapital publikoa, prestakuntza-sistema, etab. Mehatxuak Egungo egoera ekonomiko eta finantzarioa. Herrialde lehiakideen posizionamendu estrategikoa. Aukerak Krisiak berak negozio eta garapen aukera berriak ematen ditu. Munduko merkataritzaren hazkundea. Aurrera egiteko eta abangoardia teknologikoan kokatzeko aukerak. Sustraitutako hezkuntza eta informazioaren eta komunikazioaren teknologia berrietara irekitzea.

Berrikuntza zerbitzuen sektorean[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zerbitzuen sektoreak funtsezko zeregina du ekonomia garatuetan. Ez bakarrik ekonomia horien ekoizpen-egituraren zati handi bat kontabilizatzen duelako, baizik eta ekonomia horien hazkunde-eragile nagusia ere delako, bai zuzenean, bai gainerako sektoreekin, batez ere manufakturekin. Hala eta guztiz ere, duela gutxira arte ez da zerbitzuen funtzionamendua eta barne-dinamika sakon eta modu autonomoan aztertzen hasi. Jarduera horiek nola funtzionatzen duten jakiteko interes berri horren barruan, azpimarragarriena berrikuntza da, bai eta zerbitzuen berrikuntzak ekonomia aurreratuen hazkundean duen zeregina ere.

Zerbitzuen sektorea, tradizionalki, nekazaritzan edo manufaktura-industrian sartzen ez zen guztia barne hartzen zuen jarduera heterogeneotzat hartu izan da. Zerbitzuen hondar-izaera hori eskutik helduta joan da ikuspegi negatibotik definituta, eta, horren ondorioz, zerbitzuak ez berritzailetzat eta teknologikoki atzeratutzat hartu dira.

Ikuspegi enpirikotik, zerbitzuen berrikuntza aztertzen duten ekarpen gutxi daude oraindik, nahiz eta azken hamarkadan lan eta aldizkari espezializatuen kopurua esponentzialki hazi den.

Zerbitzuen berrikuntzan interes akademikoa hain berandu izatearen arrazoietako bat zerbitzuen sektoreko berrikuntzak definitzeak eta aztertzeak dakartzan zailtasunak izan dira, baita sektore arteko eta nazioarteko datu homogeneorik eza ere. Horren ondorio bat berrikuntza I+Grekin soilik lotu izan dela da, eta horregatik zerbitzuetako berrikuntza gutxietsi egin da.

Gaur egun, zerbitzuak aktibo handienetakoak dira teknologien erabileran, ez bakarrik informazioarekin eta komunikazioekin zerikusia dutenak, baizik eta berritzaile aktiboak eta funtzionaltasun eta beharrizan teknologiko berrien eskatzaileak ere badira, bai produkzioaren ikuspegitik, bai zerbitzua antolatzearen eta hornitzearen ikuspegitik.

Zenbait zerbitzu, hala nola diseinuan, I+Gn eta ingeniaritza teknikoan diharduten ezagutzan intentsiboak diren enpresentzako zerbitzuak gero eta garrantzitsuagoak dira berrikuntzak sortzeko, manufaktura-enpresek asimilatu eta inplementatzen dituztenak.

Hala ere, nabaritzen da zerbitzuen sektorearen barruan aniztasun handia dagoela, bai barne-ikuspegitik, bai berrikuntzaren ikuspegitik. Ezagutzan eta teknologian intentsiboenak diren enpresa batzuk hirugarren sektorekoak dira. Baina zerbitzu enpresen beste kopuru handi baten ezaugarria teknologia gutxiago erabiltzen dela da, baita lanbide arruntagoak eta prestakuntza eta ezagutza maila txikikoak ere.

Zerbitzuen erregularizazioa hobetzea europar batasunean eta espainian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zerbitzuen sektorea BPGren % 75 baino gehiago da, eta Europar Batasunean sortutako hamar lanetik bederatzi. Berez funtsezkoa izateaz gain, bere eraginkortasuna funtsezkoa da industria-sektorearen lehiakortasunerako.

Europako merkatua integratzeko eta zerbitzuen sektorearen erregulazioa hobetzeko ahaleginek hobekuntza positiboak izan dituzte Espainian eta Europan azken hamarkadetan. Baina datuek adierazten dute oztopo jakin batzuk mantentzen direla eta arazoak zehazki zeintzuk diren eta horien aurrean nola jokatu identifikatzea gero eta zailagoa dela. Hobetzeko, ikuspuntu ekonomikotik, ezin zaio uko egin.

Europa mailan, 1988an, Europako Batzordeak benetako barne-merkaturik ez izatearen kostua kalkulatu zuen, hesiek iraun zutelako. Ondorioztatu zen estatu kideen artean ondasun eta zerbitzuen mugimendu askea bermatzea BPGaren % 4,25 eta % 6,5 artean gehigarria izango zela. Honen emaitzek oinarri ekonomikoa eman zuten barne-merkatuaren eraikuntzari bultzada emateko. Hala ere, zerbitzuen arloan bultzada hori ez zen gauzatu 2006an zerbitzuen zuzentaraua onartu zen arte.

Espainiarentzat, zerbitzuen zuzentaraua transposiziotik eratorritako eragin-estimazio guztiak positiboak ziren. Adibidez, Ekonomia eta Ogasun Ministerioaren kalkuluek, REMS ereduaren bidez, BPGren % 1,21eko igoera eta enpleguan epe ertainera % 0,75eko hazkundea jasotzen zuten. Eragin ekonomiko horren itxaropenak balio izan zuen zuzentarauaren anbizio handiko transposizioa sustatzeko eta Espainiako ekonomiaren funtsezko sektoreetan sakoneko erreformen ezarpena bultzatzeko.

Espainiarako ondorioak, beraz, ez dira Europan atera daitezkeenen oso bestelakoak. Asmo handiz ezarritako zerbitzu-sektorean erregulazioa hobetzeak izan dezakeen eragin ekonomikoa ezinbestekoa da hazkunde ekonomikoa suspertzeko.

Hirugarren sektorearen hazkunde proozesu historikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hirugarren sektorea industrialaren eskutik hazten da, eta harekin garatzen da. Industriaurreko ekonomian zerbitzuen sektorea ez zen existitzen, hala ere, Estatuko Administrazioa, merkataritza, garraioa eta zerbitzu pertsonalak aurrera eramaten ziren. Badirudi hirugarren sektorean enplegatutako biztanleria aktiboa oso gutxi zela; industrian, aldiz, zertxobait ugariagoa zen, eta sektore gehiena nekazaritzan enplegatuta zegoen. Hala ere, egia da pertsona talde batzuk garraioan espezializatuta zeudela, industriaren gainetik.

Industria iraultzaren hasieran, eta estatu liberalak sendotu aurretik, hirugarren sektorean lan egiten zuen biztanleria aktiboak gora egin zuen. Industrian enplegatua baino txikiagoa bada ere, denbora gutxian nekazaritzan lan egiten duena baino handiagoa da. Aldi horretan, zerbitzuak ugaritu eta dibertsifikatu egiten dira, eta, aldi berean, profesional gehiago egiten dira. Zerbitzuen kontratu pribatuak inoiz ez bezalako gorakada ematen dio sektore honi. Hori guztia hiri hazkundearen eta kontzentrazioaren aldi berean.

XX. mendean, eta Estatu demokratikoa sendotzearekin batera, industriaren produktibitatea handitu egiten da, eta teknologiak ez du beharrezkoa egiten lan-indar asko erabiltzea. Aldi berean, zerbitzu gehiago eta dibertsifikatuagoak eskatzen dira. Gaur egungo gizarte garatuetan, zerbitzuen sektorea biztanleria aktibo gehien enplegatzen duen jarduera ekonomikoen multzoa da, industriaren eta nekazaritzaren gainetik, baita bi sektoreak batuta ere. Garatutako edozein herrialdetan, biztanleria aktiboaren % 70 baino gehiago sektore horretan ari da lanean, eta % 80ra irits daiteke.

Ondorioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hirugarren sektore ekonomikoa herrialde baterako ondasun gehien sortzen dituen sektorea da bigarren sektorearen atzetik. Hau, zerbitzu publikoetan bakarrik kontzentratzen da, bereiziki, garraion, turismoan, etab. Sektore honen helburua etekinak lortzea da herritarrei esker, herriak berak sektore honen sortzaile garenez, erosotasuna bilatzen dugu beti. Sektorearen zati batzuk, beste atal batzuen menpe daude, adibidez: merkataritzak ez luke etekin berdina emango abeltzaintza zein nekazaritza krisi aldi egoeran balegoteke. Merkataritza ez badago, ez daude zerbitzurik, hau da, sektorea hau oso indartsua den heinean, oso ahula da beste sektoreen menpe baitago krisian sartzeko, eta beraz, egonkor mantendu behar da denbora pasa ahala.

Azken produktu bat kontsumitzaileengana iristeko, enpresak hirugarren sektorean oinarritu behar du. Lehenik eta behin, enpresa administratzaileek kudeatu behar dute, eta kontabilitate, legezko eta giza baliabideetako gaietan aholkulariak ere izan. Era berean, finantzaketa eduki beharko da, bankuen eta finantza sektoreko beste agente batzuen eskutik.

Azkenik, enpresak produktua saldu eta bezeroei entregatuko diela ziurtatu behar du, eta horrek garraio, merkataritza eta publizitate zerbitzuak suposatzen ditu.

Zerbitzuen sektorean inbertsio handiak daude nazioarteko mailan eta lehiakortasuna eta garapena sortzen ditu. Izan ere, ekonomia zenbat eta garatuago egon, orduan eta kalitate eta kantitate gehiagoko jarduerak emango dira sektorean.