Edukira joan

June Downey

Wikipedia, Entziklopedia askea
June Downey

Bizitza
JaiotzaLaramie, 1875eko uztailaren 13a
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
HeriotzaTrenton, 1932ko urriaren 11 (57 urte)
Heriotza moduaberezko heriotza: urdaileko minbizia
Familia
AitaStephen Wheeler Downey
Hezkuntza
HeziketaUniversity of Wyoming (en) Itzuli
Chicagoko Unibertsitatea
Jarduerak
Jarduerakpsikologoa eta filosofoa
Enplegatzailea(k)University of Wyoming (en) Itzuli

June Etta Downey (Laramie-n (Wyoming), 1875eko uztailaren 13a - Trenton, 1932ko urriaren 11) estatubatuar psikologo bat izan zen, nortasuna eta idazketa aztertu zituena.[1][2] Downeyk zazpi liburu eta hirurogeita hamar artikulu baino gehiago idatzi zituen bere bizitzan zehar. Lan horretan sartuta, Downeyk Borondatearen eta Izaeraren Test Indibiduala garatu zuen. Pertsonaia-ezaugarriak gaitasun intelektualetik bereizita ebaluatzeko lehenengo probetako bat izan zen, eta interpretaziorako metodo psikografikoak erabiltzen lehena.[3]

Argitaratutako lan ugariez gain, Downeyk ospe handiko hainbat postu bete zituen. Wyomingeko Unibertsitateko Psikologia eta Filosofia Departamentuko buru izan zen, eta, hori egitean, estatuko unibertsitate batean zuzendaritza-postu bat bete zuen lehen emakumea izan zen. Ameriketako Estatu Batuetako Psikologia Elkarteko Kontseiluko kide izendatu zuten, Psikologo Esperimentalen Elkarteko kide, eta Fellow of the American Association for the Advancement of Science izan zen.

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bizitzako lehen urteak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

June Etta Downey Laramie-n (Wyoming) jaio zen, Stephen Wheeler Downey eta Evangeline Owenen bederatzi seme-alabetatik bigarrena. Aita Batasuneko Armadako koronela eta Wyomingeko Unibertsitatearen sortzaileetako bat zen, eta neba gaztea, Sheridan Downey, Estatu Batuetako senatari izan zen Kalifornian 1938 eta 1950 artean.[4][5] Laramieko eskola publikoetan eta Wyomingeko Unibertsitateko prestakuntza eskolan ikasi ondoren, unibertsitatean sartu zen grezieraz eta latinez espezializatzeko.[4]

Karrera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1895ean lizentziatura batekin graduatu ondoren, Downeyk urtebetez lehen hezkuntzako eskola batean irakatsi zuen, 1898an Chicagoko Unibertsitatean filosofia eta psikologiako maisutza lortu aurretik.[4]

1901ean, Downeyk psikologia esperimentalari buruzko interesa agertu zuen, Edward Bradford Titchenerrek Cornell Unibertsitatean emandako udako ikastaro batean parte hartu zuen bitartean. Wyomingeko Unibertsitatera itzultzean, Downeyk ingelesa eta psikologia irakatsi zituen eta, aldi berean, laborategiko lan batzuk egin zituen urte batzuetan, James Rowland Angellen gainbegiradapean.[3][6]

Downeyk Edward B. Titchenerrekin jarraitu zuen psikologia esperimentalean hezten. 1905ean Wyoming Unibertsitatera itzuli zen filosofia irakasle gisa.[3] 1906an lana utzi zuen doktoretza osatzeko, 1908an "Control Processes in Modified Handwriting" tesia aurkeztuz, eskuz idazteari buruz, nortasunaren neurri gisa.[1][4]

Graduondoko lanaren ondoren, Downey bere departamentuko buru izendatu zuten; estatuko unibertsitate batean horrelako lanpostu bat esleitu zitzaion lehen emakumea izan zen.[6] Zenbait artikulu akademiko argitaratu zituen, ipuinak, poemak, antzezlanak eta artikulu herrikoiak idatzi eta noizbehinka argitaratzeaz gain, The Heavenly Dykes izeneko poesia liburukia barne.[7] Downeyren ikerketak irudi eta estetika gaietan zentratu ziren eta teorian baino gehiago, ikerketa esperimentaletan kontzentratu ziren.[4] Nortasuna zientifikoki aztertu zuen lehen psikologoetako bat izan zen, eta idazketan eta trebetasunean aditu bilakatu zen.[6]

Geroko bizitza

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Downey hazi zen heinean, bere irakaskuntzan zentratu zen. Bere azken liburua, Creative Imagination, 1929an argitaratu zuen, psikologia eta arteetan zituen interesak elkartuz.[6] Downey Ameriketako Estatu Batuetako Psikologia Elkarteko kontseiluko kide izan zen 1923 eta 1925 bitartean, eta 1929an Psikologo Esperimentalen Elkarteko kide izateko onartu zituzten lehenengo bi emakumeetako bat izan zen, Margaret Washburnekin batera.[4][6][7][8] Downey ez zen inoiz ezkondu, eta ez zuen seme-alabarik izan.[8]

Downey bere ahizparen etxean hil zen, Trentonen, New Jerseyn, 1932an, urdaileko minbiziak jota.[4] Hil eta gutxira, Downeyren familiak bere liburutegi pribatua eman zion Wyomingeko Unibertsitateari. Unibertsitateak haren omenezko hileta egin zuen, eta 1999an "Wyomingeko mendeko herritarra" sariaren finalista izendatu zuten. James Rowland Angell-ek, Downey doktoregoan lankide izan zuenak, honela deskribatu zuen: "Ohi ez bezalako buru erne eta zorrotza zuen, eta bere adineko ikasleen artean oso ohikoa ez den heldutasun handiko irizmena".[6]

Ekarpen nagusiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Downeyk batez ere eskuz idazteari buruz ikertu zuen, baina prozesu motorrei buruzko ikerketa batzuk ere egin zituen, hala nola nahi gabeko mugimendu muskularra eta horrek adimenarekin eta nortasunarekin duen lotura.[3] Downeyk muskuluen irakurketa ikuspegi psikologikotik aztertu zuen.[9]

1919an, Downeyk Downeyren norbanakoaren borondatearen izaeraren froga garatu zuen. Proba hori nortasunaren psikologiari egin zion ekarpenik handienetakoa izan zen, eta nortasunaren lehen inbentarioetako bat izan zen. Frogak idazketan oinarrituta neurtu zuen nortasuna. 10 proba txikiago zituen, konbinatuta, bakoitzaren "borondate gaitasuna" adierazten zuen guztizko puntuazioan kalkula zitezkeenak. Downeyren borondate eta izaera froga indibiduala hiru nortasun mota irudikatzeko antolatu zen. Hiru nortasun motak gatilu azkarrekoa, oldartsua eta azkarra dena, tipo burutsua, zehatza eta erabakigarria, eta tipo doia, geldoa eta gogoetatsua dena izan ziren.[3]

Beste interes batzuk

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

William James eta beste psikologo ospetsu batzuk bezala, Downeyk interes handia zuen arte sortzaileetan. Olerkiak, antzezlanak eta istorioak idatzi zituen bere bizitzan zehar. Eskolako abestia ere idatzi zuen, "Alma Mater", Wyoming Unibertsitaterako. 1911n "The Imaginal Reaction to Poetry" argitaratu zuen, arteekin lotutako bere esperimentu garrantzitsuenetako bat. Ikerketa honek poesiaren irakurketari erantzuteko jendeak zituen irudiak aztertu zituen. Berak uste zuen irudi horien aldakuntzak izaera diferenteak erakusten zituela.[3]

Argitalpen nagusiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • American Journal of Psychology aldizkarian argitaratu zen A Musical Experiment.[10]
  • Control Process in Modified Handwriting: An Experimental Study izenburuko mintzaldia. Artikulu honetan idazketaren eta izaeraren edo nortasunaren arteko harremana aztertu zuen.[10]
  • Heavenly Dykes 1904an argitaratua.[11]
  • Imaginal Reaction to Poetry 1911n argitaratua.[12]
  • Graphology and the Psychology of Handwriting 1919an argitaratua.[13]
  • 1922an argitaratutako Plots and Personalities The Century Company editoreak liburu hau "inoiz argitaratu duten libururik arraroena" bezala deskribatu zuen.[14]
  • 1923an argitaratutako The Will-temperament and its Testing. [15]
  • 1927an argitaratutako The Kingdom of the Mind.[16]
  • Creative Imagination: Studies in the psychology of literature, 1929an argitaratuta.[17]

Sariak eta aintzatespenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Familiako kideek June Etta Downey Funtsa Psikologian ezarri zuten, katedrak babesteko, June E. Downey Mintegi Aretoa zaharberritzeko eta emakumeei laguntzeko Wyoming Unibertsitateko Psikologia Sailean.[18]

Wyomingeko Unibertsitateak ere ohoratzen du, bere izena daraman brontzezko plaka bat baitu, "Alma Mater" berak idatzitako abestiaren erabilerarekin, eta bere izena daraman eraikin bat du.[19][20]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2014-07-13). «June Etta Downey, psicóloga» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-07-20).
  2. ↑ (Ingelesez) «June Etta Downey | Educational Psychology, Cognitive Development & Gender Studies | Britannica» www.britannica.com 2024-07-09 (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  3. ↑ a b c d e f «"June Etta Downey (1875–1932)"» www.apadivisions.org (Society for the Psychology of Women.) (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  4. ↑ a b c d e f g James, Edward T.; James, Janet Wilson; Boyer, Paul S.; Radcliffe College. (1971). Notable American women, 1607-1950; a biographical dictionary. Cambridge, Mass., Belknap Press of Harvard University Press ISBN 978-0-674-62734-5. (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  5. ↑ (Ingelesez) Wayne, Tiffany K.. (2011). American Women of Science Since 1900 [2 Volumes. ] Bloomsbury Academic ISBN 978-1-59884-158-9. (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  6. ↑ a b c d e f (Ingelesez) Kimble, Gregory A.; Wertheimer, Michael. (2003-06-20). Portraits of Pioneers in Psychology: Volume V. Psychology Press ISBN 978-1-135-70533-6. (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  7. ↑ a b ««June Etta Downey (1875–1932)»» sova.si.edu (Smithsonian Institution Archives.) (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  8. ↑ a b «Downey, June Etta (1875–1932) - Women in World History: A Biographical Encyclopedia | HighBeam Research» web.archive.org 2014-06-11 (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  9. ↑ Roeckelein, Jon E.. (2004). Imagery in psychology : a reference guide. Westport, Conn. : Praeger ISBN 978-0-313-05286-6. (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  10. ↑ a b Joan, Hogan, Matthew, Broudy. ««June Etta Downey(1875–1932)»» www.apadivisions.org (Society for the Psychology of Women) (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  11. ↑ June Etta Downey. (1904). The Heavenly Dykes. R. G. Badger (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  12. ↑ (Ingelesez) June Etta Downey. (1911). The Imaginal Reaction to Poetry: The Affective and the Aesthetic Judgment. The Laramie republican company (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  13. ↑ Downey, June E. (June Etta). (1919). Graphology and the psychology of handwriting. Baltimore : Warwick & York (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  14. ↑ Slosson, Edwin Emery; Downey, June E. (June Etta). (1922). Plots and personalities; a new method of testing and training the creative imagination. New York, The Century co. (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  15. ↑ Downey, June E. (June Etta). (1923). The will-temperament and its testing. Yonkers-on-Hudson, N.Y. : World Book Company (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  16. ↑ (Gaztelaniaz) «The kingdom of the mind | WorldCat.org» search.worldcat.org (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  17. ↑ Downey, June E. (June Etta). (1929). Creative imagination : studies in the psychology of literature. London : K. Paul, Trench, Trubner ; New York : Harcourt, Brace (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  18. ↑ «UW PANEL FOCUSES ON LEGENDARY PROFESSOR - Wyoming Tribune-Eagle (Cheyenne, WY) | HighBeam Research» web.archive.org 2014-06-11 (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  19. ↑ (Ingelesez) «June Downey Scholarship» UWYO Department of Psychology (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
  20. ↑ (Ingelesez) «Residence Halls» UWYO Housing, Dining & Residence Life (Noiz kontsultatua: 2024-07-19).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=June_Downey&oldid=9854820"(e)tik eskuratuta