Lankide:Anarkobuda/Hizkuntza-determinismoa

Hizkuntza-determinismoa hizkuntzak eta bere egiturek gizakien ezagutza edo pentsamendua mugatu eta zehazten dutenaren teoria da, kategorizazioa, memoria eta pertzepzioa bezalako pentsamendu-prozesuak barne. Bertsio gogorrean, ama hizkuntza desberdinak hitz egiten dituzten pertsonek pentsamendu prozesu desberdinak maneiatzen dituztela onartzen da.

Hizkuntza-determinismoa erlatibitate linguistikoaren forma indartsua da (Sapir – Whorf hipotesia izenarekin ezaguna), gizabanakoek mundua erabiltzen duten ohiko hizkuntzaren egituran oinarrituta bizi dutela defendatzen baitu. Guy Deutscher hizkuntzak mundu-ikuskeran eragina duela defendatzen duen hizkuntza erlatibistaren adibide bat da.

Friedrich Nietzsche Sapir-Whorf hipotesia formulatu aurretik bizi izan zen, hala ere, bere iritzi asko determinismo linguistikoaren hipotesiekin bat datoz. "Hizkuntza kartzela gisa" terminoa aitortzen zaio. Alfred Korzybskik ere nahi ez duen hipotesia onartzen duela eman dezake, jakin gabe, semantika orokorraren bidez.

Sapir-Whorf hipotesiaren oinarri gisa erabili zen hizkuntza Hopi da, zehazki bere denbora nozioa. Geroago determinismorako laguntza Pirahã hizkuntzatik dator, zenbaki sistema bat ez izateagatik ezaguna baita.

Orokorrean

Erlatibitate linguistikoaren printzipioak (Sapir – Whorf hipotesia izenaz ere ezaguna) bere forma determinista sendoan Benjamin Lee Whorf- en idazkietan aurkitu zuen bere adierazpen argia.

"Sapir – Whorf hipotesia" deitzen duguna, eta bere bertsio ahula eta sendoa bereiztea, izen horretan agertzen diren bi teorikoen lanen ondorengoa da. Edward Sapir Benjamin Lee Whorf-en tutorea izan zen, eta elkarrekin lan egin zuten, baina ez zituzten beren ideiak hipotesi eta bertsio horien terminoetan aurkeztu. Bi hizkuntzalari hauek, ordea, erlatibitate linguistikoaren printzipioa formulatzen lehenak izan zirela onartu ohi da.

Sapir-ek norberaren mundu-ikuspegia ulertzeko hizkuntza aztertzea ezinbestekoa dela uste zuen, hizkuntzen arteko aldeek bizi diren errealitate sozialetan aldeak ekartzen dituztelako. Hizkuntzak pentsamenduan nola eragiten duen zuzenean aztertu ez zuen arren, bere hizkuntzaren pertzepzioa erlatibitate linguistikoaren printzipioaren aztarna esanguratsuak ditu oinarri.

Whorf-ek Sapir-en pentsamendua aurrerago eraman eta birformulatu zuen, "Science and Linguistics" saiakeran. Erlatibitate linguistikoan erradikalagoa zen: Whorf-en iritziz, hizkuntzaren eta kulturaren arteko harremanak deterministak dira, hizkuntzak funtsezko papera duelarik errealitatearen pertzepzioan. Hizkuntza da pentsamenduari adierazpena ematen dio, hori moldatuz; beste modu batera esanda, pentsamendua hizkuntzak zehaztua da:

"Hizkuntza bakoitzak lurpean duen sistema linguistikoa (hau da, gramatika) [...] ideien moldatzailea da, programa eta gida. [...] Gure jatorrizko hizkuntzek zehaztutako ildoetatik bereizten dugu natura. . […] Gertakari hau oso esanguratsua da zientzia modernorako, natura erabateko inpartzialtasunez deskribatzeko askea inor ez dela esan nahi duelako […]. Horrek erlatibitatearen printzipio berri batetara sar arazten gaitu, ebidentzia fisiko berberek ez dituztelako behatzaile guztiak unibertsoaren irudi berberera eramango jatorri linguistikoak antzekoak ez badituzte edo nolabait elkar-kalibratu ezinbadira".

Whorf-en arabera, ideien eta pentsamenduen formulazioa ez da prozesu arrazional eta independentea, ideia horiek adierazteko erabiltzen ari den hizkuntzaren gramatika eta hiztegi zehatzak zehazten dutelako. Inguratzen gaituen mundua, beraz, hizkuntzaren bidez antolatua da eta horrela ematen zaio zentzua.

Datuak

Hopien denbora ikuspegi zabala

Whorf-en ondorioa Ipar Amerikako hego-mendebaldeko bertakoen artean hitz egiten zen hopi indiar hizkuntzaren azterketa arretatsu eta zabalean oinarritu zen. Lehen urteetan, Whorf-ek hainbat saiakera argitaratu zituen eta bertan Hopi-ren hainbat alderdi linguistiko aztertu zituen. Adibidez, "An American Indian model of the universe" izeneko lanak (1936) Hopi aditz sistemak espazioaren eta denboraren ikuskerari buruz dituen ondorioak aztertzen ditu.

Hopiera eta beste zenbait hizkuntzak ( hebreera, azteka eta maia) ingelesaren eta Europako beste hainbat hizkuntzek duten plan desberdinetik eraikitzen zirenaz ohartu zen Whorf. Ezaugarri esanguratsu eta alde handi horiek determinismo linguistikoaren ideiara eraman zuten.

Adibidez, Hopi hizkuntza "betikoa" da, eta haren hitzezko sistemak denborarik ez du. Denboraren ebaluazioa iraganeko, oraineko eta etorkizuneko SAE denborazko ikuspegi linealetik ezberdina da. Hau behatzaile bakoitzaren arabera aldatzen da:

"Hopi aditz denboragabeak ez ditu gertaeraren oraina, iragana eta etorkizuna bereizten, baina beti adierazi behar du hiztunak adierazpena zein baliozkotasun izan dezan asmoa".

Hopi denbora ez da dimentsionala eta ezin da zenbatu edo neurtu SAE hizkuntzek [Europako hizkuntza nagusiek] neurtzen duten moduan, hau da, hopiek ez dute "sei egun egon nintzen" esango, "seigarren egunean utzi nuen" baizik. Beraien denboraren pertzepzioan funtsezkoa da gertaera bat gertatu dela edo gertatzen ari dela edo gerta daitekeela ziurtatu daitekeen. Hopieraren kategoria gramatikalak mundua etengabeko prozesu gisa adierazten dute, denbora ez delarik segmentu finkoetan banatzen zenbait gauza errepikatu daitezen, adibidez, minutuak, arratsaldeak edo egunak. SAE hizkuntzen egitura linguistikoak, aldiz, hiztunei denbora eta espazioaren ulermen finkoago, objektiboago eta neurgarriagoa ematen die, beraien gainean objektu zenbakarriak eta zenbakaitzak bereizten dituztelarik eta denbora iraganaren, orainaren eta etorkizunaren sekuentzia lineal gisa ikusten dutelarik.

Whorfek dioenez, ezberdintasun horrek eta beste askok pentsatzeko beste modu bat suposatzen dute. Pentsamendua hizkuntzaren bidez adierazi eta transmititzen denez, ondorioztatzen da desberdin egituratutako hizkuntza batek pentsamendua moldatu behar duela bere ildoetan, horrela pertzepzioa eraginez. Ondorioz, mundua hopiera hizkuntzaren bidez hautematen duen hopi hiztunak errealitatea hopieraren egitura linguistikoak ezarritako ereduetatik ikusi behar du.

Guugu Yimithirr´en espazio kokapen zehatza

Guugu Yimithirr´ak beraien hizkuntzan kokapen espazial oso zehatzak erabiltzen dituzten australiar aborigen talde bat dira. Aipatzen den guztia bere norabide kardinalarekiko kokatzen da (aulkia ekialdera dago), eta hiztunarekiko (aulkia zure eskuinean dago), espazio puntu zehatzean.

Adibidez, argazki batek ezkerraldean zuhaitz bat erakusten badu, eta eskuineko aldean neska bat, Guugu Yimithirr hiztun batek zuhaitza neskaren mendebaldea dela deskribatuko lukete. Baina argazkia 90 gradu biratuko balitz, erlojuaren orratzen norabidean, zuhaitza neskaren iparraldean dagoela deskribatuko litzateke.

Ondorioz, Guugu Yimithirr-eko hiztunek norabiderako sentiberatasun ezin hobe dute eta, gainera, hitzegiten ari duen pertsonak gauzak bere niaren erreferentzia gabe ('nere' ezkerrean, 'nere' aurrean) emateko ohitura dute.

Esperimentu batean, hiztunei oso gertakari berri bat gogoratzeko eta deskribatzeko eskatu zitzaien. Haien kokapena, eta pertsona garrantzitsuak eta objektuak haien inguruen kokapenak, ezin hobe gogoratu zituen jendeak, eta berkontaketak egitean bere posizioak zehatz-mehatz gogoratzen zituzten. Urte asko geroago ere, gertakari hura gogoratzeko eskatu zitzaienean, objektuen eta pertsonen noranzkotasuna zehatz-mehatz gogoratzeko gai ziren.

Pirahã´en matematika sinpleak

Hego Amerikako Amazonian Pirahã hizkuntzak ez du zenbakiak adierazteko hitzik, «asko» esanahia duen hitza bakarrik du; beraz, zenbatzea ezinezkoa da. Pirahã hiztun batzuekin esperimentuak egin dira, adibidez, elementuen multzoak beste nonbait agertzen zen zenbakiarekin lotu behar ziren. Beste batean, elementu kopuru desberdinak zituzten ontziak kanpoan irudiktuak ztuzten ikurren arabera desberdindu behar ziren. Esperimentuetan Pirahã-ko hiztunek bat, bi eta hiru zenbakiak nahiko zehatz bereiz zitzaketela aurkitu zuen, baina hori baino handiagoa den kantitatea ez zuten funtsean bereizten (eta, gainera, zenbat eta kopuru handiagoa izan orduan eta errendimendu okerragoa aurkitu zen). Eta zortzi hilabetez portugesez irakatsiak izan ondoren, bakar batek ere ezin zituen hamar kontatu. Pirahã´ek gauzak txikiak, handiagoak edo asko direlaren terminoetan pentsatzen dute, eta, esperimentuen arabera, sinboloen edo beste irudikapen batzuen bidez zenbakietan pentsatzera mugatuta daudela ematen du, eta ez dutela zenbakirik ikasteko gaitasunik.

Errusieraren urdin tonuetan aniztasuna

Bi tonu daude errusieraz urdin tonu desberdinetarako, eta errusieraz hitz egiten dutenek tonu artean ingelesez hitz egiten dutenek baino azkarrago bereizten dutela fogatutzan eman da.

Hizkuntza desberdinen pertsonei zuzentzeko modu singular eta plurala

Hizkuntza askotan, adibidez, frantsesez, gaztelaniaz edo errusieraz, bi modu daude pertsona bati zuzentzeko, bigarren pertsonako bi izenordainen bidez -singularra eta plurala. Izenordaina aukeratzea bi pertsonen arteko harremanaren (formala edo informala) eta haien arteko ezagupen mailaren araberakoa izan ohi da. Ildo horretatik, hizkuntza horietako edozein hiztunek harremanari buruz pentsatzen du beste pertsona bati zuzentzen zaionean, horretan du arreta eta, ondorioz, ezingo lituzke bi prozesu horiek bereizi.

Semantika orokorraren emaitza eraginkorrak

Semantika orokorra portaera aldatzeko hizkuntza erabiltzen duen terapia da, hizkuntzak gizakien pentsamenduetan, sentimenduetan eta jokabideetan eragina duela dioen ideian oinarriturik. Parte-hartzaileek, erabiltzen duten hizkuntza argituz, buruko irudikapen zehatzagoa sortzen dute, eta horrek erantzun emozionala sortzen du. Horrela, hizkuntza aldatuz adimen-espazioan sortutako sentimenduak aldatzea eta nahi den erantzuna lortzea bilatzen da.

Alfred Korzybski akademiko poloniar-amerikarrak sortu zuen terapia mota hau, 1920ko hamarkadan. Bere ustez, hizkuntza gaizki erabiltzeak eragin kaltegarriak dakartza. Hori hobetzeko adimena maila ez-linguistikoek eta linguistikol osatzen dutela onartzen da, isilak direnek eta ahozkoak direnek. Hitzik gabeko mailetan, sentimenduak, pentsamenduak eta nerbio sistemaren erantzunak daude. Hitzezko mailetan, hizkuntza sistemak.

Jendeari edozein hitz adierazpen lexiko soil gisa ulertzeko esaten zaio, eta ezer gehiago, zehatz mehatz horren arabera erreakzionatzeko agindua emanez. Gauza bati loturiko pentsamenduak eta sentimenduak bidegabe erabiltzea ekiditea bilatzen da.

Metodo fidagarritzat hartu da semantika orokorra, eta portaera aldatzeari buruzko emaitza eraginkorrak eman ditu

++++++++

Eztabaida

Erlatibismoa versus Determinismoa

Hizkuntzen egiturek hiztunen arretak fokatzen dituztela argi ematen bide dute datuek. Besteak beste, euren hizkuntzei esker, Hopiera erabiltzen dutenek denbora tarte zabaletan jarriko lukete arreta, Guugu Yimithirr´aren hiztunek espazio kokapen zehatzetan, Pirahã´eran hezituak direnek kopuruen sinpletasunean, errusiera erabiltzen dutenek urdin tonuen aniztasunean, eta pertsonei zuzentzeko modu singular eta plurala duten hizkuntzen hiztunek erlazioaren alde honi. Datu guzti horiek arretaren fokapen naturala eta askea erakusten dutela interpretatzen dugunean, erlatibitate linguistikoarekin lerrokatuko ginateke. Hizkuntza erlatibismoaren interpretazioan, hizkuntzak arretaren fokatzaileak dira.

Zenbait datuk, aldiz, hizkuntzen erabilerek hiztunei eragin eta muga zorrotzagoak ekartzen dizkiela iradokitzen dute. Pirahã´ek zenbakiak ikasteko dituzten zailtasunak, urkoari modu singular/pluralean zuzentzeko egiturak dituzten hizkuntzen hiztunek zuzentzeko moduak banatzeko ezintasunak, edo Semantika Orokorrean jendearen hizkuntza erabilerak finduz bere jokabidea fokatu eta pertsona egoera hobetzearen emaitza eraginkorrek, hizkuntzek ezarritako ondorio eta muga gogorrak iradokitzen dituzte. Datu horiek baliabide kognitiboetan determinazioak, hesiak eta ezintasunak inplikatzen dituztela interpretatzen dugunean, determinismo linguistikoarekin lerrokatzen gara. Hizkuntza determinismoaren interpretazioan, hizkuntzak pentsamenduaren determinatzaile eta muga lirateke, hots, 'pentsamenduaren espetxea', Nietzscherengandik harturiko metaforaren arabera.

Egia esan, Nietzsche filosofo alemaniarrak hau idatzi zuen: "pentsatzeari uzten diogu hizkuntzaren mugen pean egin nahi ez badugu". Jatorriz gaizki itzuli zen, "hizkuntzaren espetxea" irudia erabiliz. Edonola, Nietzscheren determinismo linguistikoari buruzko jarrera hain muturrekoa izan ez arren, hizkuntzak pentsamenduaren oinarri eta adreilu gisa funtzionatzen duela uste zuen, funtsean eratu eta eraginez. Hizkuntza gizakien nahien, pentsamenduen eta ekintzen erantzule den egitura finkoa dela adierazten du; bere ustez, 'mahaia' edo 'euria' bezalako gauzak ulertezinak dira hizkuntzan hitz horiek presente egon eta lanabes izan gabe. Adibidez, kultur desberdintasunak horrela azaltzen zituen: hizkuntza desberdinen gainean eraikita daudenez, gizatalde desberdinen pentsamendu prozesuak ezberdinak dira.

Hizkuntza Determinismoaren hipotesiaren arabera, adibidez, Hopierak bere hiztunei tarteetan zatituriko denbora irudikatzea eragotziko lieke, Guugu Ymithirr-en norabide geozentrikoa oroitzapenetan kodetuta geldituko litzateke (nahiz eta kasu honetan autorea erlatibista gisa plazaratu), eta Pirahãerak bere hiztunei kantitatea eta zenbakiak pentsatzeko eragotzi, matematikarako gaitasuna euren adimenetik ezabatuz . Azken kasu honetan egon litezke beste determinazioak ere. Pirahãerak errekurtsibotasunik duen ala ez eztabaidagai bada ere, Everettek aldarrikatu zuen ez duela eta, beraz, hizkuntza guztien ezaugarria zenaren ustea ustela dela, hizkuntzak adimena era handian determinatuz.

++++++++++++++++++++++++++

Kritikak

Eric Lenneberg eta Roger Brown (1954

Eric Lenneberg eta Roger Brown psikolinguistak Whorf- en determinismo linguistikoaren ideiak gezurtatzen lehenak izan ziren. Whorf-en ideia nagusiak honela identifikatzen dituzte: a) mundua modu desberdinean bizi dute hizkuntza desberdinetako hiztunek eta b) hizkuntza ezberdintasun kognitibo horiekin lotuta dago. Whorf-ek erabiltzen dituen bi froga mota aztertzen dituzte hizkuntza komunitateen arteko desberdintasun kognitiboak egon daitezen argudiatzeko: desberdintasun lexikoak eta egiturazko desberdintasunak.

Desberdintasun lexikalak

Lennebergek eta Brownek eskimal elur baldintzen adibidea aztertzen dute. Eskimoek ingeles hiztunek "elurra" deituko luketenaren hiru termino bereizi ez dutela adierazten ingeles hiztunek ezin dituztela desberdintasun horiek hauteman, baizik eta ez dituztela etiketatzen. Aurrera jarraitzen dute, noizean behin, ingeleseko hiztunek elur mota desberdinak sailkatzen dituztela (hau da, "good-packing snow" eta "bad-packing snow") baina lexiko bakarreko artikuluaren ordez esaldiekin egiten dutela. Ingeles hiztunen eta eskimalen hiztunen mundu ikuskerak ezin direla horrela ondorioztatu, talde biek elur mota desberdinak bereizteko gai direla kontuan hartuta.

Egitura desberdintasunak

Whorf-en ideia egiturazko kategoriak kategoria sinbolikoekin bat datozela pentsatzeko, Lenneberg-ek eta Brown-ek adierazi dute egitura-kategoriek oso gutxitan dutela esanahi koherenterik. Hori egiten dutenean, esanahi horiek ez dira zertan agerikoak hiztunentzat, frantsesez genero gramatikalaren kasuak erakusten duen moduan. Genero femeninoa duten frantsesezko hitz guztiek ez dituzte ezaugarri femeninoak islatzen, ezta atributu komunak partekatzen ere. Lennebergek eta Brownek ondorioztatu dute egiturazko klaseak bakarrik ezin direla interpretatu kognizioaren desberdintasunen isla gisa.

Ondorioak

Lennebergek eta Brownek ondorioztatu dute, azkenean, desberdintasun linguistikoen eta desberdintasun kognitiboen arteko kausalitate harremana ezin dela Whorf-ek eskaintzen dituen ebidentzietan oinarritu, izaera linguistikoa soilik baitu. Hala ere, badirudi proposamena aztertzeko modukoa dela eta kolore terminoen azterketa egiten dutela, froga linguistikoak datu psikologikoekin osatzeko.

Steven Pinker

Hizkuntz determinismoaren beste kritiko bat Steven Pinker hizkuntzalaria da, Chomsky- ren ideia unibertsalistekin lerrokatzeagatik ezaguna. Pinker-ek The Language Instinct liburuan, Pinker-ek determinismo linguistikoa "ohiko zentzugabekeria" gisa baztertzen du, Mentalese izeneko pentsamenduaren hizkuntza unibertsala proposatuz. Lenneberg-ek eta Brown-ek egindako kritikak errepikatzen ditu Whorf-ek datu linguistikoetan gehiegi oinarritzen zela hizkuntza eta pentsamenduaren arteko erlazioari buruzko ondorioak ateratzeko.

Koloreen terminologia eztabaidari dagokionez, Pinkerrek dio hizkuntza desberdinak koloreak modu desberdinean etiketatzen dituzten arren, hizkuntzaren aldakuntza horrek ezin duela gizakiaren kolorea hautemateko prozesu biologikoa aldatu; hizkuntzek dituzten kolore etiketetan joera unibertsalak daudela ere adierazi du (hau da, hizkuntza batek bi termino baditu, zuri eta beltzetarako izango dira; hiru terminoekin, gehitu gorria; laurekin, gehitu horia edo berdea). Pinkerren determinismo linguistikoari buruzko azken kritika Hopi denboraren kontzeptuari buruzkoa da : baieztatzen du Whorfek erabat oker egin zuela Hopi denborazko kontzepturik ez zuenean, eta Hopiek badituela denbora, unitateak, denborazkoak metaforak eta denbora mantentzeko sistema konplexua.

Pinker-ek ondorioztatu du determinismo linguistikoa pentsamendua hizkuntzarekin parekatzeko joeratik datorrela, baina zientzia kognitiboaren frogek orain pentsamendua hizkuntza baino lehenagokoa dela erakusten du. Bere ustez, gizakiek ez dute hizkuntza indibidualetan pentsatzen, pentsamendu hizkuntza partekatuan baizik. Aldiz, hizkuntza jakin bat ezagutzeak mentalitate hori hitz kate batera itzultzeko gaitasuna da komunikazioaren mesedetan.

Kritika osagarria

Determinismo linguistikoa oso kritikatua izan da absolutismoagatik eta hizkuntzalariek gezurtatu egin dute. Adibidez, Michael Frank et al. Daniel Everett-en ikerketak jarraitu eta "Zenbakiak teknologia kognitibo gisa" argitaratutako Pirahã-rekin esperimentu gehiago egin zituen eta Everett oker zegoela aurkitu zuen, Pirahã-k ez zuen "bat" edo "bi" hitzak, baina "hitzak" zituen. txikia, "zertxobait handiagoa" eta "asko".

Adibidez, kolore desberdinak hauteman daitezke tonu bakoitzerako hitz jakin bat falta denean ere, Ginea Berriko aborigenek berdea eta urdina koloreen artean bereiz ditzakete, nahiz eta sarrera lexiko bakarra duten bi koloreak deskribatzeko. Kolorea deskribatzeko hizkuntza existitzen ez den komunitateetan ez du esan nahi kontzeptua hutsik dagoenik - komunitateak deskribapen edo esaldi bakarra izan dezake kontzeptua zehazteko. Everett-ek Pirahã tribuaren inguruko ikerketak deskribatzen ditu, ingeles hiztunei kolore kontzeptuak modu desberdinean deskribatzeko hizkuntza erabiltzen dutenak: “[...] Pirahã-n kolore hitz bakoitza benetan esaldi bat zen. Adibidez, biisaiak ez zuen "gorria" esan nahi. "Odola bezalakoa da" esan nahi zuen esaldia zen ".

Horrela, bere ezagutza linguistikoaren determinazio linguistikoaren 'Whorfian hipotesia' bertsio sendoan gezurtatu da. Bere forma ahulenean, ordea, hizkuntzak pentsamenduan eragiten duen proposamena maiz eztabaidatu eta aztertu da.

Literatur teorian

Hizkuntza-determinismoa erretorikan eta literatur teorian izandako garapenen atzean dagoen suposizio partziala da. Adibidez, Jacques Derrida filosofo frantziarrak hierarkia "paradigmatikoen" terminoak desegin zituen (hizkuntza egituretan, hitz batzuk antonimoekin bakarrik daude, hala nola argi / ilunak, eta beste batzuk beste termino batzuekin erlazionatuta daude, hala nola aita / semea eta ama) / alaba; Derridak bigarrenari zuzendu zion). Bere ustez, ezkutuko hierarkiak hizkuntza terminoetan bereizten badira, ulermenean "aporia" ireki daiteke, "aporia", eta irakurlearen / kritikariaren gogoa askatu. Era berean, Michel Foucault- en Historizismo Berriaren teoriak planteatzen du edozein arotan egitura ia-linguistikoa dagoela, horren inguruan uler daitezkeen gauza guztiak antolatzen diren metafora. " Episteme " horrek jendeak egin ditzakeen galderak eta har ditzaketen erantzunak zehazten ditu. Epistema historikoki aldatzen da: baldintza materialak aldatzen diren moduan, tropo mentalak aldatu egiten dira eta alderantziz. Adinak epistema berrietara igarotzen direnean, iraganeko garaiko zientziak, erlijioak eta arteak absurdoak dirudite. Historialari neomarxista batzuk  era berean, kultura baldintza materialekin aldatzen den hizkuntza batean kodetuta dagoen bezala begiratu dute. Ingurunea aldatzen den heinean, hizkuntza eraikuntzak ere aldatu egiten dira.

Artean

George Orwell-en 1984: Newspeak

Orwell-en nobela distopiko ospetsuan, 1984an , Newspeak-en fikziozko hizkuntzak determinismo linguistikoaren adibide sendoa eskaintzen du. Hiztegi eta gramatika murriztuak gobernu totalitarioaren aurka matxinatzea hitz egitea edo pentsatzea ere ezinezkoa da, hiztunak Ingsoc-en ideologiarekin lerrokatuz. Newspeak-ek proposamen determinista azpimarratzen du, hizkuntza batek ideia batzuk adierazteko baliabiderik ez badu, hiztunek ezin dituztela kontzeptualizatu. Orwellek eranskina Newspeak eta bere gramatikaren deskribapenari eskaintzen dio:

Newspeak-en xedea Ingsoc-eko devotuei egokitutako mundu ikuspegia eta buruko ohiturak adierazteko bitartekoa eskaintzeaz gain, beste pentsamolde guztiak ezinezko bihurtzea zen. Newspeak behin betirako hartu eta Oldspeak ahaztutakoan pentsamendu hereje bat —hau da, Ingsoc-en printzipioetatik aldendutako pentsamendu bat— literalki pentsaezina izatea pentsatu zen, pentsamendua hitzen menpe dagoen neurrian behintzat. Hiztegia Alderdikide batek behar bezala adierazi nahiko lukeen esanahi bakoitzari adierazpen zehatza eta askotan oso sotila emateko eraiki zen, beste esanahi guztiak eta zeharkako metodoen bidez iristeko aukera ere baztertuz.

Azpimarratzekoa da Winston Smith pertsonaia nagusiak eta beste batzuek gai izan zirela matxinadaz asmatu eta hitz egiteko, Newspeak-en eragina izan arren. 1984, ordea, Newspeak erabat inposatu aurretik gertatu zen; pertsonaiek Newspeak eta Oldspeak (ingeles estandarra) konbinazioaz hitz egiten zuten, pentsaera eta ekintza heretikoa ahalbidetuko baitzuten.

Arrival (2016)

/+Ted Chiang-en "Story of Your Life" ipuinean oinarrituta, Arrival zientzia fikziozko filma determinismo linguistikoaren nozioan oinarritzen da. Louise Banks hizkuntzalariari jarraitzen dio Lurreko bisitari estralurtarren mezuak deszifratzeko kontratatzen duten bitartean. Sinbolo zirkular konplexuen hizkuntza ikasten duen bitartean, alabaren bizitza eta heriotzaren distirak ikusten hasten da. Geroago agerian geratuko da atzera bezalako ikusmolde horiek bere etorkizunera begiradak direla. Hizkuntza arrotza eta denboraren nozio ez-lineala bereganatuz, Banksek iragana eta etorkizuna ikusteko gai da. Saritutako filmak Sapir-Whorf Hipotesiaren bertsio sendoaren adibide bat erakusten du, hizkuntzak pentsamendua erabakitzen duela suposatzen baitu. Estralurtar hizkuntza ikasteak Banksen mundu ikuskeran izugarri eragin zuen ezen denboraren pertzepzioa guztiz eraldatu baitzuen.

Hizkuntza esperimentalak Zientzia Fikzioan

Hainbat autorek aztertu dute determinismo linguistikoaren aukera, gehienbat zientzia fikzioan . Badira zenbait hizkuntza, adibidez, Loglan, Ithkuil eta Toki Pona, hipotesia probatzeko helburuarekin eraikiak. Hala ere, ez da proba formalik egin. +/

Ikusi ere

• Determinism – philosophical view that all events are determined completely by previously existing causes
• Embodied bilingual language – linguistics concept
• Linguistic relativity – Linguistic hypothesis that suggests language affects how its speakers think.
• Giambattista Vico
• Male as norm

Erreferentziak

Iturriak

[[Kategoria:Hizkuntzaren teoriak]]