Lankide:Maialenmujika/Proba orria
| Angolako Independentzia Gerra | |||
|---|---|---|---|
| Data | 1961eko otsailaren 4a - 1975 | ||
| Lekua | Angola | ||
| Emaitza | Alvorreko Ituna
Angolako Independentzia Angolako Gerra Zibilaren hasiera | ||
| Gudulariak | |||
| |||
Angolako independentzia gerra (1961-1975) Afrikako gatazkarik luzeena izan zen. Angolar independentisten eta Portugalgo Inperio Kolonialaren arteko gerra izan zen, Estatu Berriaren erregimen errepresiboaren pean. 1974ko apirilaren 25ean erregimena erori ondoren, su-eten bat izan zen eta liskarrak amaitu ziren. Alvorko Itunaren bitartez, Portugalek 1975eko azaroaren 11n onartu zuen Angolaren independentzia. Gerrillen garaipen politikoa eta deskolonizazio arrakastatsua izan arren, portugaldarrak erretiratu egin ziren herrialdea gerrilla desberdinek menderatutako hiru kontrolgunetan utzita, eta, beraz, berehala Angolako gerra zibila piztu zen.
Angola gutiziatua[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Herrialde afrikarra jabetza baliotsua izaten hasi zen europarrentzat, portugaldarrak euren kostaldeetan finkatu zirenean. Ingurabide hori oinarri gisa erabiltzen zuten Afrikatik Indiarako bidea egiteko eta ongailuen garraiorako, batez ere holandarrak Lurmutur merkataritza-kolonia populatzen hasi zirenean.
Portugaldar nabigatzaileen kokaleku haiek Lisboak erabili zituen Berlingo Konferentzian, Angola eta Mozambikeko koloniak eta beste jabetza txiki batzuk lortzeko. Hasieran, Lusitaniaren asmoa bi koloniak lurrez batzea zen; asmo ez batere berria, gauza bera egiten saiatzen baitziren Britainia Handia (Kairo- El Cabo trenbidearekin) edo Frantzia (Dakar - Djibuti linearekin). Baina ekimen horiek guztiak Otto von Bismarck kantziler alemaniarrak eragotzi egin zituen, zeinak, Konferentziaren bigarren helburu gisa, koloniak ahalik eta gehien banatzea nahi zuen, defendatzeko zailagoak izan zitezen. Horrela, Europatik soldadu gehiago mugiaraztera behartuko lituzke potentziak, bereziki ondoren Gerra Handia deiturikoan etsai izango lituzketen herrialdeak.
Lehen Mundu Gerra hasi aurretik, alemaniarrek eta britainiarrek plan sekretu bat zuten Angola eta beste jabetza portugaldar eta belgikar batzuk banatzeko, indarra erabili gabe. Horrela, bi nazioak aterako lirateke onuragarri, eta ez litzateke beharrezkoa izango gerra Europako kontinentera eramatea, eta afrikarrak ohartzea europarrak beste edozein kulturaren amorru berarekin hiltzen zirela.
Baina Portugal Entente Hirukoitzaren aldeko gatazkan sartu zen eta bere posizioak mantendu zituen Afrikan. Horien artean, Hegoafrikako Batasunak aldi baterako okupatutako Alemaniako Hego-mendebaldeko Afrika, baina Gerraren kausetako bat eta iraunkorra izaten saiatu zena.
Mugimendu independentistak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Europako gatazka amaituta, independentistak matxinadak eragiten hasi ziren, 1922 eta 1935ekoak nabarmenduz. Baina Bigarren Mundu Gerraren ondoren, agerraldi antikolonialista horiek mugimenduak sortzeko antolatu ziren. Portugal denbora luzez metropoli pobrea izan zen, koloniak behar zituena, eta, horregatik, haiek mantentzen saiatu zen, biztanleria zatituz eta eliteak bereganatzen saiatuz. Mugimendu horiek elite horiek sortu zituzten; baina, era berean (eta hori da gatazkak hainbeste iraun izanaren ezaugarrietako bat) portugaldarren alde askotan egon ziren erakundeak sortu zituzten eta gainerako angolarren aurka borrokatu ziren.
Kulturaren eta ideologiaren arloan, Vamos descobrir Angola! mugimendua nabarmendu behar da, 1948an Angolako intelektual gazte talde batek sortua, besteak beste, Viriato da Cruz, Agostinho Neto, Mário Pinto de Andrade, Antonio Jacinto edo Mário Antonio.
1956an Angolako Askapenerako Herri Mugimendua edo MPLA sortu zen. Ezkerreko joerak zituen eta, ondoren, Kubak eta SESBek lagundu zuten.
1957an Holden Robertok Angolako Uniäo das Populaçoes edo UPA zuzentzen du, aurrerago Angolako Askapenerako Fronte Nazionala edo FNLA bihurtuko zena. Bere taldean talentu handiko gizon bat zegoen, eta aldi berean Angolako txarrenetarikoa, Jonás Savimbi.
Gerra[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1961eko otsailean MPLAk Luandako espetxeari eraso zion eta ehunka preso askatu zituen. Egun horretan herrialdeak independentzia lortuko zuen gerraren hasieratzat hartzen da.
Martxoan, UPA herrialdearen iparraldean altxatu zen, eta lusitaniarren aldeko 6.000 angolar eta 2.000 portugaldar hil zituen.
Lisboak 60.000 soldadu bidali zituen bere kolonia emankorraren matxinada geldiarazteko. Erreakzio horretan eta matxinada horietan zegoen Ginea Portugaldarrean eta Mozambiken laster hasiko ziren independentziaren aldeko borroken ernamuina; baina gerra zibilaren jatorria ere hor dago.
Gerra Hotzaren garaian, mugimendu independentista bakoitzak bere aliatuak bilatu zituen:
- MPLAk ekialdeko blokean eta Lerrokatu Gabeko Herrialdeen Mugimenduan aurkitu zuen laguntza. Ondoren, Afrikako Batasunerako Erakundearena.
- FNLAk (lehengo UPA) baliabideak lortu zituen Estatu Batuetatik, Mendebaldeko Europatik, Zairetik, Espainiatik eta Hegoafrikatik.
1966an agertu zen etorkizuneko gatazkaren hirugarren protagonista: Angolako Erabateko Independentziarako Batasun Nazionala edo Savimbik FNLA utzi ondoren sortutako UNITA. Berea ez den Angolako edozein botereren aurkari iraunkor eta odoltsuenetako bat.
1970erako, Angolako eremu zabalak Lusitaniako eremutik kanpo zeuden. FNLAk, bakongoek lagunduta, Cabindaren iparraldeko erdia menperatzen zuen, banundoek osatutako MPLAk iparraldean eta ekialdean jarduten zuen Luandaren inguruan, eta UNITAk, obimbundoetan oinarrituta, ekialdean jarduten zuen.
Barne gatazkaren hasiera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Krabelinen Iraultzaren ondoren, Portugalgo diktadura 1974ko apirilaren 25ean eraitsi zuten. Une hartan, armada kolonialeko ofizialek, gerra hartaz nekatuta, ez zuten borrokarekin jarraitu nahi izan, eta Angolak eta Mozambikek laster jarraituko zuten Indiako beren jabegoen bidea.
Portugalgo gobernuak gerrillaren hiru mugimendu nagusiekin (MPLA, FNLA eta UNITA) irekitako negoziazioek trantsizio-aldi bat ezarri zuten, eta Angolan sistema demokratiko bat ezartzeko prozesu baten hasiera, Alvorreko Akordioak, 1975eko urtarrilean.
Independentziak ez zien angolarrei bake-aldirik ekarri, beren kontinenteko gerrarik luzeena baizik. 1975eko azaroaren 11ko independentzia eguna baino askoz lehenago, FNLAk gerra zibila piztu zuen MPLAri erasoz. Portugaldar kolonialismoaren aurka borrokatu zuten hiru talde nazionalistek euren artean borrokatu zuten herrialdearen kontrolaren alde, eta bereziki Luanda hiriburuaren alde.
Gerra hotzaren ondorioak Angolan[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Angolako mugimenduen arteko gatazka garatu zuen, haien artean "Estatu Batuekin edo Sobietar Batasunarekin" hurbiltzeko aukerarik eman gabe.
Gatazka etnikoaren gorakada, MPLArekin eta FNLA-UNITArekin gutxiengoa afrikar eta europar mistoen gehiengoarenak ziren.
1960tik 1991ra bitartean Angolako liderrek ezin izan dute oreka mantendu beren interes nazionalen eta superpotentzien interesen artean.
Gerra Hotzak eskualdeko potentziei Angolan esku hartzeko aukera eman zien. Zaire, Mobutu Sese Seko buru zela 1965etik, Hegoafrika 1975ean eta Kuba 1975-1991 bitartean.