Astaza

Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Lapsana communis» orritik birbideratua)
Astaza
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaPlantae
OrdenaAsterales
FamiliaAsteraceae
LeinuaCichorieae
GeneroaLapsana
Espeziea Lapsana communis

Astaza Lapsana generoko landare belarkarak dituen genero monotipikoa da, Asteraceae familiakoa. Espezie bakarra du: Lapsana communis. Europan du jatorria, eta ur-eremuetan, eremu lehorretan edo hezeetan hazten da, batez ere zerealen laborantzan.

Habitata
Itxura
Lorearen xehetasuna

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Landare belarkara da, eta 50-150 cm-ko altuera hartzen du zurtoin tente eta ilegaberekin. Hosto zatituta ditu, eta zati terminala ertz horzdunekin lotuta dago. Loreak horiak dira eta muturreko luku laxoetan sortzen dira, bakoitzak 8-10 lore ditu. Fruituak ildaskatuak dira.

Banaketa eta habitata[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Landare hau Eurasiako gune epeletakoa da. Planetako beste leku batzuetara hedatu da, eta espezie inbaditzailetzat hartzen da Australian, Txilen, Zeelanda Berrian eta Ipar Amerikan.[1]

Hiri eta herrien alboetan dago, agian antzinako laboreen aztarnatzat. Askotan, bide eta errepideen ertzean hazten da, eta etxeen eta aurrien hormen oinean haztea gustatzen zaio, baina baita basoen barruan ere. Nahiago ditu nitratotan aberatsak diren lurzoruak.

Propietateak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Antzina-antzinatik erabiltzen da landare hau elikagai eta botika gisa. Hosto samurrak jan daitezke, bai gordinik bai kozinatuta. Salteatuta, tortillan, egosita edo quichean egin daitezke. Gordinik daudenean, hostoek min samarra dira, eta errefaua gogorarazten dute. Barazki gisa, landare hori elikagaia zen gizakientzat historiaurretik.[2] Antzinako Erroman lantzen zen eta Marco Terencio Varrónek deskribatu zuen. Landare hori landatzeko, lurzoru azidoegiak eta itzal gehiegi duten lekuak saihestu behar dira.

Propietate antiseptiko eta antiinflamatorioak ditu eta zauriak sendatzeko konponbide eraginkorra da. Antzina, emakumeen titiburuetan agertzen diren zauri edo arraildurak tratatzeko erabiltzen zen, batez ere edoskitzaroan.

Signaturen teoria tratatuaren arabera, senda belar zaleek asko erabiltzen baitute, landare bakoitzak bere sendatze-propietateen zeinu nabarmenak ditu. "Bularretako landarea", horrela esaten zitzaion landare horretako kapuluek emakume baten titiko titiburua diruditela.[3]

Haren zukua orbaintze zaileko zauriak sendatzeko erabili da.

Taxonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lapsana communis Carlos Linneok deskribatu eta Species Plantarum 2: 811 delakoan argitaratu zen. 1753.[4]

Zitologia

Lapsana communis-en kromosoma-kopurua (Fam. Compositae) eta berariazko taxonak: n=7. : 2n=16.[5][6][5][7]

Barietateak

Lapsana communis da Lapsana generoko kide bakarra. Hainbat subespezie ditu:[8]

  • Lapsana communis subsp. communis. Todea Europa epela ken hego-ekialdea. Urteko landarea.
  • Lapsana communis subsp. adenophora (Boiss.) Rech.f. Europako hego-ekialdea.
  • Lapsana communis subsp. alpina (Boiss. & Balansa) Sell D.P. Krimea.
  • Lapsana communis subsp. grandiflora (M. Bieb.') P.D.Sell. Àsiako hego-mendebaldea.
  • Lapsana communis subsp. tartekoa (M. Bieb.) Hayek. Àsiako hego-mendebaldea, Europako hego-ekialdea. Landare iraunkorra.
  • Lapsana communis subsp. pisidikoa (Boiss. & Heldr.) Rech.f. Grezia.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Flora of New South Wales: Lapsana communis (en inglés)
  2. ↑ Plants for a future - Nipplewort (en inglés)
  3. ↑ John Parkinson, Theatrum Botanicum; or an Herball of Large Extent. (1640). (en inglés)
  4. ↑ «Lapsana communis» Tropicos.org. Missouri Botanical Garden.
  5. ↑ a b «Lapsana communis» Real Jardín Botánico: Proyecto Anthos.
  6. ↑ Proves Números cromosómicos para la flora española, 471-478. Mejías, J. A. (1986) Lagascalia 14(2): 289-292.
  7. ↑ Proves Chromosome numbers of plants collected during Iter Mediterraneum I in the SE of Spain. Luque, T. & Z. Díaz Lifante (1991) Bocconea 1: 303-364
  8. ↑ Flora Europaea: Lapsana communis

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Astaza&oldid=9279099"(e)tik eskuratuta