Latin klasiko

Latin klasiko
Datu orokorrak
Hizkuntza sailkapena
	giza hizkuntza; indoeuropar hizkuntzak; hizkuntza italikoak; Latino-Faliscan (en) ; latin
Aurrekaria	Old Latin (en)
Hizkuntza kodeak
Linguasphere	51-AAB-aaa
Linguist List	lat-cla

Latin klasikoa (latinez: lingua latina) Erromatar Inperioaren garaian literatura egiteko erabiltzen zuten latin mota zen, latin arruntaren aurrean.

Kronologia

K.a. I. mendearen erdialdetik K.o. I. mendearen hasiera arteko (Augustoren heriotza, K.o. 14) latina da, letra erromatarren gailurra, Urrezko Aroa ere esaten zaiona, politika erromatarraren gorakadarekin bat datorrena^[1]. Gaur egun latin klasikoa deitzen dena, izan ere, literatur hizkuntzaren oso forma estilizatua zen, latina arkaikotik hautabidez eraikia.

Fonetika

Alfabetoa

Aro klasikoko latindar alfabetoak 23 karaktere zituen:


A	B	C	D	E	F	G	H	I	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	V	X	Y	Z

I letrak i eta j irudikatzen zituen.
V letrak u eta v ordezkatzen zituen.
K. a. I. mendean, Erromak Grezia konkistatu ondoren, Y eta Z letrak sartu eta birsartu ziren, hurrenez hurren, eta amaieran kokatu zituzten. Z birsartu, K a. III. mendean zehar, Z hizkia galdu egin baitzen, ordungo latinak ez baitzuen behar.
Klaudio enperadoreak (41-54 aginte gorenean) hiru letra berri (klaudiar letrak) sartzeko egindako saiakerak denbora gutxi iraun zuen.

Bokalak

Baziren bost bokal latin klasikoan [i], [e], [a], [o], [u] laburrak edo luzeak izan zitezkeenak. Iraupen horrek balio fonologikoa zuen: ablatiboa nominatibotik bereizteko aukera ematen zuen bereziki lehen deklinabidean. Hitz batzuk bokal baten iraupenagatik baizik ez ziren ezberdintzen: horrela pŏpulus "herri" eta pōpulus "makal", edo mălum "gaitz" eta mālum "sagar". Laburrak irekiagoak ziren eta giharretako tentsioa ez zen hain garrantzitsua.

Baziren hiru diptongo: [au̯], [ae̯] eta [oe̯].

Kontsonanteak

Latin klasikoaren kontsonanteak:

	Ezpainkariak	Horzkariak	Sabaikariak	Belareak	Ezpain-belareak	Glotalak
Sudurkariak	m	n		ŋ
Herskariak	p b	t d		k g	kʷ gʷ
Igurzkariak	ɸ f	s				h
Txistukariak			j		w
Dardarkariak		r
Albokariak		l ɫ		ɫ

Morfologia

Latin arkaikotik ezberdintzen da, bigarren deklinabidearen azken -os (nominatibo singularra) eta -om delakoak -us eta -um izatera iragaten direlako, eta hitz batzuen lerratze semantikoa ere ez da dibergentea.

Latinaren deklinabidea

Sintaxia

Lexikoa

Literatura

Latin klasikoa eta latin literarioaren aurreko formak era askotara bereizten dira. Bereziki ezberdina da Katon Zaharrak, Plautok eta, neurri batean, Lukreziok erabiltzen zuten hizkuntza. Latin klasikoaren garaia letra erromatarren gailurra da, Urrezko Aroa ere esaten zaiona. Idazlerik nabarmenenak honako hauek lirateke:

Ikus, gainera

Latinezko literatura

Erreferentziak

↑ Väänänen, Veikko; Väänänen, Veikko. (1975). Introducción al latín vulgar. (Reimpr. argitaraldia) Gredos ISBN 978-84-249-2807-0. (Noiz kontsultatua: 2023-05-29).

Kanpo estekak

Datuak: Q253854

Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.

[1] Väänänen, Veikko; Väänänen, Veikko. (1975). Introducción al latín vulgar. (Reimpr. argitaraldia) Gredos ISBN 978-84-249-2807-0. (Noiz kontsultatua: 2023-05-29).

[1]