Port Royal (hiria)
| Port Royal Port Royal | |
|---|---|
| giza kokalekua | |
 | |
| Administrazioa | |
| Estatua |  Jamaika |
| County of Jamaica | Surrey konderria |
| Parish of Jamaica | Kingston Parish |
| Izen ofiziala | Port Royal |
| Jatorrizko izena | Port Royal |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 17°56′15″N 76°50′29″W / 17.9375°N 76.8414°W |
 | |
| Demografia | |
Port Royal ("Errege Portua" euskaraz) Britainia Handiko gobernuaren egoitza izan zen Jamaikan eta uharteko arrantza eta merkataritza oinarri nagusia XVII. mendean. Bere goieneko garaian, Espainiako, Frantziako eta Britainia Handiko itsasontziei eraso egin zien pirata ugari hartu zituen.
1692ko ekainaren 7an lurrikara handi batek, tsunamiak eta lurzoruko harea hondoratzeak suntsitu zuten, eta hiriaren bi herenak Karibeko itsasoko uretan hondoratu ziren. [1] Hondamendi honen ostean, uharteko jarduera komertziala Kingston hirira joan zen, gaur egungo Jamaika hiriburura.
Fundazioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Taíno Amerikako natiboek eremu hau okupatu zuten mendeetan zehar europarrak finkatu baino lehen. Caguay edo Caguaya deitzen zuten eremua erabiltzen zuten arrantza-espedizioetan. Inoiz bertan finkatu ziren ala ez jakiten ez den arren, Jamaikako beste leku batzuetan bizi ziren. [2]
Kolonizazioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Espainiarrak 1494an lehorreratu ziren lehen aldiz Jamaikan, Kristobal Kolonen gidaritzapean. Asentamendu iraunkorra Juan de Esquivelek kolono talde bat ekarri zuenean gertatu zen 1509an. Lurralde berrien eta baliabide baliotsuen bila etorri ziren, urrea eta zilarra esaterako. Horren ordez, azukre-kanabera hazten eta prozesatzen hasi ziren. Haien aurretik tainoek bezala, espainiarrek ez omen zuten erabilera handirik Port Royal eremurako. Hala ere, Taino izena mantendu zuten. Espainiak Jamaikaren kontrola mantendu zuen batez ere, beste herrialde batzuei uhartera sartzea eragotzi ahal izateko, estrategikoki kokatuta zegoen Karibeko merkataritza bideetan. Espainiak 146 urtez mantendu zuen uhartearen kontrola, ingelesek 1655eko inbasioaren ostean kontrola hartu zuten arte.
Hiria Ingalaterrak hartu zuen 1655ean, Jamaikaren inbasioan. [2] [2] [3] 1659rako berrehun etxe, denda eta biltegi eraiki zituzten gotorlekuaren inguruan; 1692an bost gotorlekuek portua defendatu zuten. Hasieran, ingelesek Cagway deitu zioten tokiari, baina laster Port Royal izena jarri zioten. Ingalaterrako konkistaren eta 1692ko lurrikararen arteko aldiaren zati handi batean, Port Royal Jamaikako hiriburu ez-ofiziala izan zen, Spanish Town hiriburu ofiziala izaten jarraitu zuen bitartean. 1872an, gobernuak Kingston, hiririk handiena, hiriburu izendatu zuen.
Pirateria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hiria laster piraten habia bihurtu zen, Espainia eta Panama lotzen zituen itsas lerroen artean ezin hobeto kokatutako lekua baitzen. Gainera, badiak dimentsio aproposak zituen ontzi ugari babesteko eta, aldi berean, karenatua eta bestelako mantentze lanak egiteko. Port Royaletik, Henry Morganek Panama, Portobelo eta Maracaibo eraso zituen. Bartholomew Roberts, Roche Brasiliano, John Davis eta Edward Mansvelt bezalako pirata ospetsuak ere hirian kokatu ziren denbora batez. "Bisita" hauek saihestu beharrean, britainiarrek uhartera pirata eta kortsarioen etorrera bultzatu zuten, orduan ezin baitzituzten Jamaikan behar adina tropa zabaldu espainiar edo frantziar inbasio bati aurre egiteko. Itsas bidelapurrak koloniaren biztanle, defendatzaile eta de facto gobernadore nagusi bihurtu ziren. [4]
1660ko hamarkadan hiria jada "Mundu Berriko Sodoma" bezala ezagutzen zen. Bertan bizi ziren gizonen gehiengoa pirateriara dedikatzen zen eta emakumeak prostituzioari. Charles Leslie idazleak, Jamaikako historian, honela deskribatu zituen piratak:
| « | «Ardoak eta emakumeek aberastasuna hain gutxitu zuten... non haietako batzuk eskean ibili izan ziren. Gau batean zortziko 2 edo 3.000 pieza gastatzen dituztela jakin izan da; eta batek 500 eman zizkion emagaldu bati, biluzik ikusteko. «Upel bat ardo erosi, kale batean jartzen zuten, eta gero pasatzen ziren guztiak edatera behartzen zituzten». | » |
Port Royal hazi zen britainiar kolonietako bigarren hiririk handiena eta porturik jendetsuena izatera. Bere garaian taberna bat zuen hamar bizilagun bakoitzeko; 1661eko uztailean bakarrik, 40 lizentzia eman ziren hirian taberna bat irekitzeko (hori ziurrenik legez kanpoko batzuk gehitu behar zaizkio). XVII. mendearen amaierarako, biztanleria 6.500 biztanlera iritsi zen, eta horiek, ohiko bukanero eta emagalduez gain, lau bitxigile, 44 tabernari eta artisau eta merkatari kopuru ezezagun bat zeuden, 206 km² okupatzen zituzten 200 eraikinetan banatuta. 230 itsasontzik bisitatu zuten portua 1688an. Halakoa zen hirian aurkitutako aberastasuna non transakzio guztiak txanponarekin egiten ziren, trukerik errazena eta hedatuena erabili beharrean .
1674an Henry Morgan gobernadore izendatu ondoren, Port Royal-eko bizitzak aldaketa batzuk izan zituen. Piratak jada ez ziren beharrezkoak hiria defendatzeko eta esklaboen salerosketak garrantzi handiagoa hartu zuen. Goi-mailako hiritarrek hiriak lortutako ospe txarra gaitzetsi zuten, neurri handi batean, hain zuzen, goi-gizartearen kide bihurtu zituzten ekintzei esker bazen ere. 1687an Jamaika pirateriaren aurkako neurriak hartzen hasi ziren, ordura arte kortsarioen paradisua zena haien exekuziorako leku arrunta bihurtuz. 1722an, 41 pirata urkatu zituzten hilabete baino gutxiagoan. Charles Vanek eta Jack the Calicok leku horretan bertan ezagutu zuten amaiera bi urte lehenago.
1692ko lurrikara eta bere ondorioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1692ko ekainaren 7an, hiria Kingston badiako uretan zegoen hondar-hesi handia hondoratu zuen lurrikara handi batek jo zuen. Ondorengo tsunamiek lurra gehiago higatu zuten, betirako hiriaren zatirik handiena urperatuz, nahiz eta benetan suntsitu gabe. Horri esker, urpeko arkeologoek ia osorik dauden eraikinak aurkitu eta ikertu ahal izan dituzte, hondamendiaren garaian zeuden bezala. 1.000 eta 3.000 pertsona artean (biztanleria osoaren ia erdia) hil ziren lurrikararen eta ondorengo olatu erraldoien eraginez.
Bizirik geratu zen herena berreraikitzeko gai izan zen hurrengo urteetan, nahiz eta ez arazo gutxi izan. 1704an hiritik geratzen zena sute handi batean suntsitu zen, eta hurrengo hamarkadetan berreraikitzeko saiakerak zaildu egin ziren urakan ugariren eraginez. Gobernadorearen egoitza Spanish Townera eraman zuten, eta Kingstoneko portuak ordura arte Port Royaletik igarotzen zen itsas trafikoaren bolumena hartu zuen.
Azken historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1692an gertatutakoaren antzeko beste lurrikara batek 1907ko urtarrilaren 14an jo zuen berreraikitako hiria (aurrekoaren itzalik ez zuena), hareazko hesia gehiago irauli eta hiriaren zati berriak urperatu zituen. [5] [6] Gaur egun, Port Royal 2.200 biztanle baino gutxiago dituen herri txiki bat da, garrantzi komertzial edo politikorik gabekoa. Hala ere, antzinako hiriaren ospeak bisitari gehiago erakartzen ditu urtero, eta horrek bultzatu du Jamaikako Gobernuak eremua garatzea aztertzera, gune turistiko berri bat bihurtzeko asmoz.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Diario de Sevilla. (1 de noviembre de 2021). La historia de la ciudad sumergida de Port Royal en Jamaica: de nido pirata a ser borrada por un tsunami. .
- ↑ a b c Michael Pawson and David Buisseret, Port Royal, Jamaica (London: Oxford University Press, 1975).
- ↑ Donny L. Hamilton, "Pirates and Merchants: Port Royal, Jamaica," in X Marks the Spot: The Archaeology of Piracy, ed. Russell K. Skowronek and Charles R. Ewen, 13–30 (Gainesville, Florida: University Press of Florida, 2006).
- ↑ nauticalnewstoday.com. (4 de noviembre de 2015). Port Royal o la “Ciudad más malvada de la Tierra”. .
- ↑ vistaalmar.es. (27 de febrero de 2015). La legendaria ciudad pirata de Port Royal, Jamaica. .
- ↑ amusingplanet.com. (17 de julio de 2017). The Giddy House, Port Royal, Jamaica. .
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q685357
Multimedia: Port Royal / Q685357