Sforzinda

Sforzinda hiri ideal bat da, Milango duke Francesco Sforza zenaren omenez izendatua eta Antonio di Pietro Averlino (1400 inguru – 1469) il Filarete arkitekto pizkundetarrak diseinatua^[1]. Hiri pilotu hau ez zen inoiz eraiki, hein batean garai hartako Italiako egoera politiko korapilatsuaren ondorioz, baina beste hiri ideal batzuk eraikitzeko oinarriak ezarriko zituen, hala nola Palmanova 1539an.

Baliteke Sforzindaren diseinua, hein batean, Erdi Aroko hiri buxatuei emandako erantzun zuzena izatea; izan ere, hiri horien hazkundea ez zegoen hiri-plangintza kontziente baten mende, eta horrek salgaiak garraiatzea edo gizartea kontrolatzea zailtzen zuen. Filareteren plano idealak gizarteari buruzko hausnarketa ere bazen, non hiri forma perfektu bat gizarte perfektu baten irudia izango baitzen, Pizkundeko ikuspegi humanisten ideia tipikoa zena.

Antolaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nahiz eta Sforzinda ez zen inoiz eraiki, bere diseinuaren zenbait alderdi xehetasun handiz deskribatuta daude. Hiriaren oinarrizko diseinua zortzi puntako izar bat da, bi lauki gainjarriz sortua, erpin guztiak distantziakide gera daitezen. Gero, forma hau lubanarro zirkular perfektu batean sartzen da. Forma hau ikonografikoa da eta, seguruenik, Filaretek magia eta astrologiarekiko zuen interesarekin lotuta dago^[2]. Quattrocento edo XV. mendeko nozioekin bat etorriz, Filaretek astrologiari eta geometriaren ahalmen talismanikoari garrantzi erabakigarriari eman zion. Halaber, materialei, eraikuntzari eta gotorlekuei buruzko aholku pragmatikoez gain, Sforzinda barruan harmonia zerutiarra sustatzeko moduari buruzko oharrak eman zituen.

Banaketari dagokionez, izarraren kanpoko puntuetako bakoitzak dorreak zituen, eta barruko angeluek, berriz, ateak. Ate bakoitza etorbide erradialen irteera bat zen, bakoitza produktu jakin batzuei eskainitako merkatu-plaza batetik igarotzen zena. Muturrean, etorbide guztiek bat egin zuten erdiguneko plaza handi batean. Hiriak hiru plaza zituen, funtzio ezberdinekin: bat printzearen jauregirako, beste bat katedralerako eta beste bat merkaturako.

Italiar Pizkundean, ubide-hiriaren ideiak eragin handia zuenez, Sforzindako beste kale nagusiek zama garraiatzeko ubideak zituzten (Milanen bezala). Ubide-sistema ibaiarekin lotuta zegoen eta, hortaz, baita hiriaren kanpoaldearekin ere, salgaiak inportatu eta esportatu ahal izateko.

Hiriak eraikin ugari zituen, hala nola parrokiak eta neska-mutilentzako eskola bananduak. Tratatuan agertzen den eraikin baten adibide da Bizio eta Bertutearen Etxea, hamar solairuko eraikuntza bat, behe solairuan burdel bat eta goiko solairuetan ikasketa akademia bat zituena.

Eragina[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Filareteren Sforzinda Pizkundeko lehen hiri-plan ideala izan zen, eta haren trazaduraren antolaketa zehatzak beste inork baino hiri-plangintza kontziente handiagoa irudikatzen zuen. Tratatuak buruzagi garrantzitsu askoren interesa piztu zuen, Giangaleazzo Sforza eta Piero de 'Medici kasu, eta geroago, Francesco di Giorgio eta Leonardo da Vinci hiri idealak irudikatzen hasi zirenean, Filareteren ideia ugari erabili zituzten^[3].

Sforzinda inoiz eraiki ez zen arren, etorkizuneko hiri-plano askoren inspirazio izan zen. Adibidez, XVI. mendean, Pizkundeko ingeniari eta arkitekto militarrek Filareteren hiri-eskema idealak eta defentsa-gotorlekuak konbinatu zituzten. Hiri ideala eta hiri gotortua uztartzeko ideia hori Europa osora eta haratago zabaldu zen^[4].

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Palmanova

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ (Italieraz) Averlino, Antonio di Pietro. (1464 inguru). Libro architettonico. .
↑ (Ingelesez) Kostof, Spiro. (1991). The City Shaped: Urban patterns and meanings. Londres: Thames and Hudson.
↑ (Ingelesez)'Il Filarete.' International Dictionary of Architects and Architecture. St. James Press, 1993. Reproduced in Biography Resource Center. Farmington Hills, Mich.: Gale, 2009. http://0-galenet.galegroup.com.ilsprod.lib.neu.edu/servlet/BioRC^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ Kostof, 1991.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q1410968
Multimedia: Sforzinda / Q1410968

[1] (Italieraz) Averlino, Antonio di Pietro. (1464 inguru). Libro architettonico. .

[Kostof-1991-2] (Ingelesez) Kostof, Spiro. (1991). The City Shaped: Urban patterns and meanings. Londres: Thames and Hudson.

[Filarete-3] (Ingelesez)'Il Filarete.' International Dictionary of Architects and Architecture. St. James Press, 1993. Reproduced in Biography Resource Center. Farmington Hills, Mich.: Gale, 2009. http://0-galenet.galegroup.com.ilsprod.lib.neu.edu/servlet/BioRC^{[Betiko hautsitako esteka]}

[4] Kostof, 1991.

[1]

[2]

[3]

[4]