Sierra Leonako historia

Wikipedia, Entziklopedia askea
Historiaurreko zeramika-zatiak, Kamabaiko arrokapeko babeslekuan aurkituak, herrialdearen iparraldean

Artikulu honetan, Sierra Leonako (mendebaldeko Afrikako herrialdea) historiako alderdi garrantzitsuenak azaltzen dira.

Kolonizazio aroa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaur egungo Sierra Leonako lurraldea herri askoren babeslekua izan zen, hala nola kissiak, sherbroak eta krimak, sabanako gatazka politikoen garaian.

XV. mendean, lehen biztanleak kanporatu ostean, herri mandingeak bertan ezarri ziren: Mendeak ekialdeko kostaldean, Temesak Liberiaren mugarantz eta Susuak erdigunean.

1460an, Pedro de Sintra esploratzaile portugaldarrak Serra Leoa izena eman zion (geroago "Sierra Leona" berriro bataiatu zen, ziur aski, hizkuntza latinoen arteko nahasketa baten ondorioz; izan ere, Sierra gaztelaniaz da, eta Leone, italieraz, , "lehoiaren mendia", Freetown hiriburua izango zen penintsulan).

XVI. mendean, esklaboen salerosketa hasi zen. Europarrek, kostako herrien laguntzarekin, Lomboko bezalako establezimenduetan hasi zuten merkataritza triangeluarra.

Garai koloniala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1787an, britainiarrek Freetown hiriburua eraikiko zen lekua erosi zuten. Lehen asentamendu-olatua Londresko 400 beltzez osatu zen. Horrez gain, Leona Company bidez, beste zenbait populazio erantsi ziren: lealista beltz eta liberatutako zenbait esklabo, Estatu Batuetako independentzia-gerran kanpaleku britainiarrean parte hartzearen truke. Eskozia Berritik edo Londrestik igaro ondoren, gehienak Freetownera bidali zituzten. Populazioaren osagarri dira Jamaikako Nègres Marroiak (1796an birkonkistatua), Eskozia Berrira erbesteratuak, eta berriro gatibu hartutakoak, eta britainiar gurutzaontziek kontrabando-ontzietara eramandako beltzak. Sierra Leona 1792an Afrika mendebaldeko lehen britaniar kolonia bihurtu zen, eta 1794. urtean gobernadore kargua Zachary Macaulayri eman zitzaion. Kolonia oraindik ere hauskorra zen, eta frantses tropa iraultzaileen erasoari egin behar zioten aurre.

Sierra Leonako populazioa hazten joan zen: 2.000 biztanle 1807an, 11.000 1825ean eta 40.000 1850ean. Esklabo zaharrek ez dute Nekazaritzarako eskulanik nahikorik ez izanagatik, esklabo zaharrak merkataritzan murgildu ziren. Saroak (Sierra Leondarrak), kristau-eskoletan heziak, funtzionarioen eta lanbide liberalen burgesia bilakatu ziren, eta merkatari, misioetako agente eta eskulangile klase ekintzaile klase bat eratu zuten, Ganbiatik Kameruneraino edo Angolaraino.

XIX. mendean, Sierra Leonak Afrikako elementu tradizionalak eta Europaren eragina konbinatzen dituen jatorrizko kultura garatu zuen. Hizkuntza lokalak, krioak, sintaxi yoruba eta europarren lexikoa konbinatzen ditu. 1868an, biztanleen seiren bat joaten da eskolara, Erresuma Batuan baino gehiago. Sierra Leona Fourah Bay ikastetxearen egoitza bihurtzen da, Saharaz hegoaldeko Afrikan ezarritako europarren tankerako lehen unibertsitatea. Hala ere, mendearen amaieran, merkataritzaren gainbeherak eta Europako presioa handitzeak Afrikako elite beltzaren eragina galtzea ekarri zuten, mendebaldeko Afrika osoan bezala.

1951n deskolonizazio-programa bat prestatu zen. Milton Margai, mediku ohia eta Sierra Leonako Alderdi Popularreko burua, 1954an izendatu zuten lehen ministro.

Independentziatik[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Talde etnikoen banaketa 1969an.

1961eko apirilaren 27an, herrialdeak independentzia lortu zuen. Baina etnia arteko borrokak direla eta, herrialdeak ezegonkortasun politiko handia zuen. Albert Margaik, Milton Margairen anaiak, 1964an bihurtu zen lehen ministro.

1967ko martxoan, Siaka Stevensek, All People's Congress (APC) alderdiko buruak, hauteskundeak irabazi zituen, baina boterea eskuratzeko aukera 1968ko apirilera arte atzeratu zen, kolpe militar batzuen ondorioz. 1971ko apirilaren 19an alderdi bakarreko erregimena ezarri zuen. Saiatu zen orduan bizitza politikoa onbideratzen, ustelkeriaren aurka borrokatuz, adibidez. Hala ere, berehala uzten du bide hori, herrialdearen iparraldeko diamante-meatzeak ustiatzeko.

1971n, Sierra Leonak eskuin aldetik[1] zirkulatzeko erabakia hartu zuen.

1975eko maiatzaren 28an, beste 14 estatuekin batera, Sierra Leonak Mendebaldeko Afrika Mendebaldeko Estatuen Ekonomia Erkidegoa sortu zuen.

Siaka Stevensek bere postua, Joseph Saidu Momoh armadaburuko komandanteari utzi zion, 1985eko azaroan. Azken hori 1986ko urtarrilean aukeratu zuten ofizialki lehendakari. 1987ko azaroan, Momohek "larrialdi ekonomikoaren egoera" dekretatu zuen eta austeritate neurri gogorrak hartu zituen. Diamante-meategien ustiapenak, ordea, diru asko ematen jarraitzen zien erregimeneko agintari nagusiei.

Gerra zibila[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sierra Leonako gerra zibila 1991ko martxotik 2002ko urtarrilaren 18ra bitartean izan zen. Gerraren helburu nagusia diamante-eremuak kontrolatzea zen.

100.000 eta 200.000 pertsona bitartean hil ziren eta 2 milioi pertsona baino gehiagok lekuz aldatu behar izan ziren (garai hartako biztanleen herena). Mutilazio ugari eta haur soldaduen erabilera masiboa ere gertatu zen.

Gerra zibilaren amaieratik[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2002ko maiatzaren 14an, Ahmad Tejan Kabbah lehendakaria berriz hautatu zuten botoen %70,6rekin.

Herrialdea bakean dago orain, 10 urteko gerra zibil ankerraren ondoren. Nazio Batuek hartutako neurriak pixkanaka murrizten ari dira, edo, are gehiago, kendu egin dira, gatazkan dauden eremuetako diamante-esportazioen gaineko bahitura altxatzeak frogatzen duen bezala. Halaber, UNAMSILeko (kasko urdinak) presentzia murriztu da. 2001.eko martxoan 17.500 militarren gailurra jo ondoren, 2003eko ekainean 13.000ra eta 2004eko urrian 5.000 soldadura jaitsi zen.

Hala ere, arrazoi ekonomikoengatik, ume askok oso arriskutsuak diren diamante-meategietan lan egiten dute. Hiesaren hedapena ere oso garrantzitsua da: 15 urtetik beherako 16.000 haur seropositiboak dira.

Ernest Bai Koroma, oposizioko burua, Herri Osoko Biltzarreko hautagaia (APC), duela hamabost urtetik baztertutako alderdi bakar ohia, Ahmad Tejan Kabbahren lekua hartu zuen, eta bigarren itzulian Solomon Berewa, Sierra Leonako (SLPP) alderdiko presidenteordea eta hautagaia, %54,6rekin gainditu zuen.[2][3] Bigarren eta azken agintaldirako hautatu zuten berriro, 2012ko azaroaren 17an, eta botoen %58,7ekin irabazi zuen; aurkariarentzat, berriz, %37,4, Julius Maada Bio jeneralarentzat. Bakeari eutsi dio, errepide-sarea eta elektrizitate-hornidura hobetu ditu, baina oraindik ere eskasa da. Hala ere, herrialdea Afrikako pobreenetako bat da, diamante-meatzeak izan arren.[4]

2014. eta 2015. urteetan Ebolaren izurriteak eragina izan zuen herrialdean: 4.000 heriotza eragin zituen. 2017ko uholdeak hilgarriak izan ziren eta herrialdea kolokan utzi zuten.[5][6]

2018an, bi alderdi nagusien arteko alternantzia politiko berria izan du herrialdeak. Oposizioko hautagaiak, Julius Maada Biok, 53 urteko militar ohiak, irabazi zuen lehendakaritza, botoen %51,81ekin. Samura Kamarak, aurreko alderdi gobernatzailearen hautagaiak, Herri osoko Biltzarra, %48,19a eskuratu zuen.[7]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ « Samoa : dès aujourd'hui je conduis à contresens », Rue89, 6 septembre 2009.
  2. ↑ «Président de Sierra Leone» Jeune Afrique.
  3. ↑ Jean-Philippe Rémy. (2007). «L'opposant Ernest Bai Koroma, nouveau président sierra-léonais» Le Monde.
  4. ↑ «Sierra Leone : Ernest Bai Koroma, un assureur rassurant» Jeune Afrique.
  5. ↑ 1+ Pierre Lepidi. (2015). «La Sierra Leone chante “Ebola bye bye”» Le Monde.
  6. ↑ Patricia Jolly. (2017). «La Sierra Leone ravagée par les inondations» Le Monde.
  7. ↑ «Sierra Leone : le candidat de l’opposition remporte la présidentielle» Le Monde.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Salone L. Bonnet, eleberri historikoa, Editions Vent d'Otras, 2012 ( ά2-36413-017-3).
  • (Ingelesez) C. Magbaily Fyle et Cyril P. Foray, Historical dictionary of Sierra Leone, Scarecrow Press, Lanham, Md., 2006 (nouvelle édition révisée), LII-288 p. ISBN 978-0-8108-5339-3.
  • (Ingelesez) Ernest Graham Ingham, Sierra Leone after a hundred years, Frank Cass, Londres, 1968, XI-368 p. (reproduction en fac-similé de l'éd. de Londres, Seeley and C° Ltd, 1894).
  • (Ingelesez) Alexander Peter Kup, A history of Sierra Leone, 1400-1787, Cambridge University Press, Cambridge, 1961, 211 p.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Sierra_Leonako_historia&oldid=9115258"(e)tik eskuratuta