Sistema klimatikoaren itzulera gabeko puntuak

Wikipedia, Entziklopedia askea

Klimatologian, itzulera gabeko puntua edo inflexio-puntua atalase kritiko bat da zeina gaindituz gero, aldaketa esanguratsuak eta, askotan, itzulezinak eragingo lituzke sistema klimatikoan hala nola, izotz-geruzetan, mendiko glaziarretan, ozeanoko zirkulazio-ereduetan, ekosistemetan eta atmosferan.[1] Itzulera gabeko puntuak gurutzatzen badira, gizartean eragin larriak izatea eta berotze globala bizkortzea litekeena da. [2][3]

Groenlandiako izotz geruzen galera.

Nazio Batuen zientzia klimatikoaren taldeak, hau da, Klima-aldaketari buruzko Gobernuarteko Adituen Taldea (IPCC), itzulera gabeko puntuen ideia azaldu zuen lehendabizi aldiz XXI. mendearen hasieran.[4]

Itzulera gabeko puntuak bortitzak izaten dira maiz baina, ez nahitaez. Adibidez, 0.8°C eta 3°C arteko berotze globalaren bataz besteko batekin, Groenlandiako izotz geruza igaroko luke inflexio-puntu bat eta kondenatua egongo litzateke, baina urtzea aldiz, milaka urtetan zehar emango da.[5]

Munduan zehar hainbat leku daude, itzulera gabeko puntu bat zeharkatu dezaketenak berotze-maila jakin batean eta azkenean, beste egoera batera igaro.[6] [7]

Inflexio-puntuak posible dira gaur egungo berotze globalaren esparruan, bakarrik industriaurreko mailetan 1°C inguruko tenperatura igoeragatik, eta aldiz, oso probableak 2°C gainetik.[3] Posible da itzulera gabeko puntu batzuk zeharkatzetik gertu egotea edo dagoeneko gaindituak egotea, adibidez, ekialdeko Antartika eta Groenlandiako izotz geruzak, Amazonasko oihana eta ur epeleko koralezko uharriak.[8] Arriskua dator sistema bateko itzulera gabeko puntua zeharkatzen bada, beste hainbat itzulera gabeko puntuak bata bestearen atzetik zeharkatzea eragin dezakeela, izan ere, sistema klimatikoaren elementu asko elkarri lotuta baitaude, eta ondorio larriak eta potentzialki katastrofikoak sortuko lirateke[9]. Adibidez, izotz geruza txikiago edo gutxiago badaude eta itsasoko izotz urriago, orduan lurraren albedoa murriztuko litzateke, planeta azkarrago berotuz, hau da, eguzkiaren energia gutxiago islatuko da berotze globala areagotuz.

Gizakien ongizatean eragin potentzial handia izan dezaketen 16 itzulera gabeko puntu identifikatu dira.[5] Horietatik, seik  2°C edo gutxiagoko eszenatoki baten aurrean gertatzeko arrisku handia dute (gaur egun jakina da atalase hori gainditua izango dela), lau gerta litezke 2 eta 4°C arteko igoerak emanez gero (agertoki probableena tarte horretan dago), eta gainerako seik gerta litezke 4°C baino gehiagoko igoera baten aurrean (ekintza klimatiko larriak hartuko balira, ez lirateke oso probableak izango, baina ezin daitezke baztertu).

Adibideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Permafrost urtze bortitzak eragindako lur kolapsoa (Herschel Irla, Kanada, 2013).

Ziurrenik zeharkatuko diren 6 itzulera gabeko puntuen artean daude:

  • Groenlandiako izotz geruzaren kolapsoa
  • Permafrostaren bat-bateko urtzea iparraldeko eskualdeetan (berotegi-efektua eragiten duen metano gasa askatuko duena)
  • Mendebaldeko Antartikako izotz-geruzaren kolapsoa
  • Ozeano-zirkulazioaren kolapsoa Ipar Atlantikoko eskualde polarrean
  • Latitude baxuetako koralezko uharriak desagertzea
  • Barents itsasoan itsas izotzaren galera bortitza

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) Lenton, Timothy M.; Rockström, Johan; Gaffney, Owen; Rahmstorf, Stefan; Richardson, Katherine; Steffen, Will; Schellnhuber, Hans Joachim. (2019-11-28). «Climate tipping points — too risky to bet against» Nature 575 (7784): 592–595.  doi:10.1038/d41586-019-03595-0. ISSN 0028-0836. (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).
  2. ↑ (Ingelesez) «Climate change driving entire planet to dangerous 'global tipping point‘» Science 2019-11-27 (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).
  3. ↑ a b (Ingelesez) Lenton, Timothy M.. (2021-10). «Tipping points in the climate system» Weather 76 (10): 325–326.  doi:10.1002/wea.4058. ISSN 0043-1656. (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).
  4. ↑ (Gaztelaniaz) «Cambio climático: 6 puntos de "no retorno" que probablemente se traspasen, según un nuevo estudio» BBC News Mundo (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).
  5. ↑ a b (Ingelesez) Armstrong McKay, David I.; Staal, Arie; Abrams, Jesse F.; Winkelmann, Ricarda; Sakschewski, Boris; Loriani, Sina; Fetzer, Ingo; Cornell, Sarah E. et al.. (2022-09-09). «Exceeding 1.5°C global warming could trigger multiple climate tipping points» Science 377 (6611)  doi:10.1126/science.abn7950. ISSN 0036-8075. (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).
  6. ↑ (Ingelesez) «Tipping Elements – big risks in the Earth System» Potsdam Institute for Climate Impact Research (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  7. ↑ (Ingelesez) Lenton, Timothy M.. (2021-10). «Tipping points in the climate system» Weather 76 (10): 325–326.  doi:10.1002/wea.4058. ISSN 0043-1656. (Noiz kontsultatua: 2024-03-09).
  8. ↑ (Ingelesez) Ripple, William J; Wolf, Christopher; Newsome, Thomas M; Gregg, Jillian W; Lenton, Timothy M; Palomo, Ignacio; Eikelboom, Jasper A J; Law, Beverly E et al.. (2021-09-01). «World Scientists’ Warning of a Climate Emergency 2021» BioScience 71 (9): 894–898.  doi:10.1093/biosci/biab079. ISSN 0006-3568. (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).
  9. ↑ (Ingelesez) Steffen, Will; Rockström, Johan; Richardson, Katherine; Lenton, Timothy M.; Folke, Carl; Liverman, Diana; Summerhayes, Colin P.; Barnosky, Anthony D. et al.. (2018-08-14). «Trajectories of the Earth System in the Anthropocene» Proceedings of the National Academy of Sciences 115 (33): 8252–8259.  doi:10.1073/pnas.1810141115. ISSN 0027-8424. PMID 30082409. PMC PMC6099852. (Noiz kontsultatua: 2024-03-07).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Sistema_klimatikoaren_itzulera_gabeko_puntuak&oldid=9628724"(e)tik eskuratuta