Erregai fosil

Ikatza, erregai fosil mota.

Erregai fosilak Lurraren litosferan aurkitutako hidrokarburoak dira, erregai gisa erabiliak. Gaur egun, erregai fosilak energia sortzeko lehengai nagusia dira, munduko energia premien % 90 betetzen dute eta. Hala ere, erregai hauek bukatzeko arriskuak beste energia mota batzuk bilatzera bultzatu du gizartea, hala nola, energia berriztagarriak.

Eguzkia da planetan dagoen energiaren zatirik handienaren iturria. Eguzkiaren beroa eta argia dira zelula bakarreko landare eta animalien garapenerako beharrezko diren erreakzio kimiko ugarietarako oinarriak. Gainera, landare eta animalia horiek dira, mendeen poderioz, gaur egun erabiltzen ditugun erregai fosilak sortu zituztenak.

Erregai fosil motak

Erregai fosilak hiru dira: petrolioa, ikatza eta gas naturala. Animalien eta landareen osagai organikoen metaketaren ondorioz sortu dira. Hondakin horiek, itsas hondoen edo aintziraren sakonuneetan pilatu ziren mikroorganismo anaerobioen irismenetik kanpo geratuz. Ondoren, sedimentu geruzaz estaliz joan ziren. Presio eta tenperatura handien eraginez hondakin organiko hauek gas, petrolio eta ikatz bilakatuko dira. Pilatuta geratu ahal dira, arroketatik ihes egin edota atmosferara ihes egin dezakete. Erregai fosilak baliabide ez berriztagarriak dira ezin baitira epe laburrean berritu.

Petrolioa

Sakontzeko, irakurri: «Petrolio»

Petrolioa substantzia erregaia da, beltza eta likatsua, tenperatura eta presio normaletan likidoa. Hidrokarburo mota ezberdinen nahasketaz osaturiko likido oliotsua da, jatorri naturalekoa. Batez ere hidrokarburoak eratzen dituzten karbonoz (% 84-87) eta hidrogenoz (% 11-14) osatzen da, eta beste konposatu organikoetatik eratorritako elementuak eduki ditzake (% 1-8), hala nola sufrea, oxigenoa, nitrogenoa, metalak, ura, gatzak eta abar.

Bere jatorrian substantzia organikoen deskonposizioa dago, bizitzeko airerik behar ez duten mikrobioen eraginez gertatzen dena (anaerobioak). Petrolioa duela hainbat milioi urte sortu zen, fosil bihurtu ziren animalia eta landareetatik abiatuta. Fosiltzeko, animaliak lokatzetan edo hareatan lurperatuta geratu behar du, hezurrak desegin baino lehenago. Milaka urtetan zehar, hezur hondar horien gainean sedimentu geruzak pilatuz joan ziren, eta mineralak sartu ziren, petrolio bihurtu arte. Petrolioa hareharrizko arrokak osatzen dituzten hondar aleen arteko tarteetan gordeta egoten da, eta horien jatorria itsasokoa, ibaikoa, glaziarretakoa edo aintziretakoa izan daiteke. Beraz, petrolio erreserbak lurpean daude, ehunka metrora, edo milaka metrora, eta horien kokapen zehatza jakiteko metodo bakarra esplorazio zundaketak dira.

Gaur egun, putzuetatik petrolioa erauzteko teknikarik erabiliena zundaketa birakaria da. Oliobideetan zehar gaia biltegietako tankeetaraino eramaten da, eta handik bere helmugara bidaltzen da.

Ikatza

Sakontzeko, irakurri: «Ikatz»

Ikatza, erregai fosil beltz eta gogorra da, gehienbat karbonoz osatuta eta jatorri ezberdineko landareen hondakinez osatuta dago. Hondakin hauek, geologia aldi askotan zehar urpean (ingurune erreduzitzailean) metatu, eta bakterio anaerobioen eraginez deskonposatzen hasi ziren, modu honetan, oxigenoa eta hidrogenoa askatu eta karbono proportzioa handitu zen. Ondorioz, aintzira, ibai, delta eta antzeko ingurune sedimentarioetan, karbono ugari zuten sedimentu kantitate handiak metatu ziren. Ondoren, sedimentu horiek beste batzuek estali zituzten, eta lurperatuz joan ziren. Lurperatu ahala, gradiente geotermikoak eraginda, tenperatura igo egiten da eta presioa handitzen da, horrela, ikazte-prozesurako beharrezko baldintzak sortzen dira. Hondakin hauek, airearen ukimenetik kanpo jasandako presioaren, beroaren eta bakterioen eraginez eratzen da ikatza.

Ikatzak karbono eta gai lurrunkorren edukiaren arabera sailkatzen dira: antrazita (% 90-98 karbono), harrikatz bituminosoa (% 70-90) eta lignitoa (< % 70). Bero-ahalmena, oso lotuta dago erregaiaren osaera kimikoarekin, karbono kantitatearekin, hain zuzen ere. Beraz, ikatza bero-ahalmen handiaren ondorioz erregaitzat (gaur egun zentral termikoetan nagusiki) eta produktu batzuk lortzeko lehengaitzat (kokea, gas erregai batzuk, sintesi-gasa, gas natural sintetikoa...) erabiltzen da.

Gas naturala

Sakontzeko, irakurri: «Gas natural»

Pisu molekular txikiko hidrokarburo ase gaseosoen nahastea, petrolioa bezala lurpean metatutako organismoen transformazio geldoaren emaitza dena eta hobietan horrekin batera edo bakarrik dagoena. Osagai nagusia metanoa da (% 80-99 bolumenean) eta horrez gain etano, propano eta butanoa ere badaude. Nitrogenoa, karbono dioxidoa eta hidrogeno sulfuroa ere izaten ditu. Gas naturala lurrazaleko arroka porotsuen zirrikituetan egoten da, airerik gabe, 2.000-5.000 metro bitarteko sakoneran. Normalean, petrolio gordinaren hobien aldamenean egoten da, baina bakarrik ere egon daiteke, beste hidrokarburo edo gas kantitate txikiekin batera. Gas naturala petrolioaren eratze prozesu beraren emaitza da. Lurpean (toles tektonikoetan) harrapaturiko materia organikoaren deskonposizio anaerobikoaren ondorioz eratu zen, orain dela 50 milioi urte inguru. Horretarako oinarrizko baldintza izan zen mikroorganismoak oxigenorik gabeko ingurunean egotea. Horregatik egoten da gas naturala oxigenoari igarotzen uzten ez zioten geruzak dauden tokietan, adibidez, basamortu edo itsas hondoaren azpian. Petrolioak eta gas naturalak lur iragazkor eta porotsuaren geruzetatik ihes egin zuten, lur iragazgaitzezko kupula baten azpian edo faila baten kontra harrapatuta geratu arte. Beraz, metatzean, gaur egun aurkitu diren hobiak eratu ziren.

Erregaitzat erabiltzen da batez ere, eta industria kimikoan lehengaitzat ere bai. Petrolioak eta harrikatzak baino bero-ahalmen txikiagoa du eta horiek baino karbono dioxido gutxiago aireratzen du.

Erregai fosilen abantailak eta desabantailak

Abantailak

• Oso energetikoak dira.
• Biltegiratzeko eta garraiatzeko errazak dira.
• Beste energia batzuekin alderatuz nahiko merkeak dira.
• Erauzteko errazak izaten dira lursail irekietan.

Desabantailak

• Erregai fosilak oso astiro birsortzen dira.
• Planetan ez dira homogeneoki banatzen.
• Erregai fosilen erauzketa eta errekuntza berotegi-efektuko gasen areagotzea dakar, hala nola, metanoa eta karbono dioxidoa.
• Errekuntzaren ondorioz merkurioa eta artsenikoa bezalako konposatu kutsakorrak sortzen dira, ordea, biomasatik eratorritako erregaiekin ez da hori gertatzen.
• Erregai fosilak ez dira berriztagarriak, honen ondorioz, erreserbak agortzen direnez, bere erauzketa zailtzen da eta prezioa igotzen da.
• Balio ekonomiko handiko baliabideak diraeta bere uztiapena gatazkak suerta ditzake.

Ingurunerako ondorioak

Gaur egun, giza jarduerak isuritako gasen ondorioz, berotegi-efektua gehiegi hazi da, arazo larri bihurtzeraino.

Atmosferan dauden berotegi-gasen kontzentrazio gero eta handiagoa da, hau da, milaka urtetan lur-azpian sortu diren erregai fosilen zati handi bat gizakiak erabili duelako azken 150 urteotan, errekuntza-prozesuen bidez energia lortzeko.

Ondorioz, lur-azaleko tenperatura, normala den gorabehera mugaren gainetik igotzen da. Berotze orokor honek aldatu egiten du planetako klimaren dinamika, toki batzuetan lehorteak areagotzen ditu, beste batzuetan euri garaiak luzatzen ditu eta, ikerketa batzuen arabera, poloetako izotza urtzen hasteko arriskua dago, eta beraz, itsasoaren maila igotzekoa.

Horrek aldaketak ekarriko lituzke itsaso bazterrak gaur egun duen mailari dagokionez eta ondorio larriak izango lituzke itsasertzean dauden herrientzat.

Kanpo estekak

• Datuak: Q12748
• Multimedia: Fossil fuels