Edukira joan

Timurtarren dinastia

Wikipedia, Entziklopedia askea
Timurtarren Inperioa
تیموریان
Gūrkāniyān
1370 – 1507
bandera

armarria

Timurtarren Inperioaren hedadudarrik handiena
Geografia
HiriburuaSamarkanda (13701405)
Herat (1405–1507)
Azalera4.400.000 km² km²
Kultura
Hizkuntza(k)persiera
ErlijioaIslama
Historia
Aurrekoak
Urrezko Horda
Txagatai khanerria
Kara Koyunlu
Ondorengoak
Mogol Inperioa
Safavi dinastia
Bukharako Khanerria
Khivako Khanerria

Timurtarren dinastia[1] (persieraz: تیموریان‎), Gurkani (persieraz: گورکانیان‎, Gūrkāniyān) ere deitua, leinu turko-mongol musulmana izan zen, Tamerlan konkistatzaileen ondorengoek osaturikoa, 1370-1507 bitartean Timurtar Inperioa eratu zuena. Arbasoaren antzera, agintariek emir handi titulua ibili zuten. Timurtar Inperioak mendean izan zituen Iran, Kaukasia, Mesopotamia, Afganistan, Erdialdeko Asiaren gehiena, eta gaur egungo Pakistan, Siria eta Turkiako zati batzuk. Ezaguna da XV-XVI. mendeetan garatu zen arte eta kultura pizkundeagatik.

Tamerlan ezaguna da eraso eta konkista ugarien ondoren eremu zabala menderatu zuelako, Erdialdeko Asia eta egungo Iran hartzen zituena. Haren erasoaldien artean aipatzekoa da Delhiko arpilaketa 1398an eta Otomandar Inperioaren aurkako garaipena 1402an. Tamerlanek lau seme izan zituen: Djahangir (1376an hila), Omar Xeikh I.a (1391an hila), Miran Xaa (1408an hila) eta Xaa Rukh.

Xah Rokh-en erreinaldiak (1405-1447) markatu zuen dinastiaren gorena: Tamerlanen inperioaren lurralde asko beretu zuen berriro, ekonomia indarberritu zen eta Tamerlanen kanpainetan eragindako kalteetarik anitz konpondu ziren. Herat hiriburuan merkatariak eta artistak bildu zituen; liburutegi bat eraiki zuen eta hiriburua Persiako kultura berritu distiratsuaren hedagune izan zen. Haren ondoren ordea, aginpidea eskuratu nahi zutenen arteko borrokak hogei urtez luzatu ziren (1449-1469) eta dinastiaren gainbehera ekarri zuten. Dinastiak 1499 arte iraun zuen Samarkandan, Iranen 1517 arte eta Afganistanen (Khorasan) 1506 arte. Samarkandatik egotzia zen timurtar batek, Babur-ek, (1483-1530) India konkistatu zuen eta Mogol Inperioa sortu zuen.

Timurtar pizkundea

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Timurtar pizkundearen erdigune kulturalak Herat eta Samarkanda izan ziren. Aipatzekoak dira:

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]